Heklberri Finnin macəraları
Mark Tven
Dünya ədəbiyyatından seçmələr
Mark Tvenin şah əsərlərindən və dünya uşaq ədəbiyyatının ən gözəl nümunələrindən olan bu romanda Heklberri Finnin dostu Tom Soyyerlə birlikdə Missisipidə başlarına gələn maraqlı macəralardan danışılır.
Mark Tven
Heklberri Finnin macəraları
BİZİM DƏSTƏNİN ANDI
Əgər siz “Tom Soyerin macəraları” adlı kitabı oxumuşsunuzsa, onda mənim haqqımda çox şey bilirsiniz. Həmin kitabı mister Mark yazmışdır. O, bəzi şeyləri özündən uydursa da, baş verən hadisələri, əsasən, olduğu kimi nağıl etmişdir. Həmin kitabda Tom Soyerin xalası Polli xaladan, Meri və dul qadın Duqlasdan nağıl edilir.
Kitab isə belə bitir: biz Tom ilə birlikdə qarətçilərin mağarada basdırdıqları pulları tapdıq və varlanıb dövlətli olduq. Bizim hərəmizə altı min dollar çatdı. Bu o qədər çox pul idi ki, adam baxmağa da qorxurdu. Məhkəmə hakimi Tetçer bu pulu götürüb banka qoydu, biz də hər gün hərəmiz bir dollar almağa başladıq. Miss Duqlas məni oğulluğa götürdü və mənə tərbiyə verəcəyini vəd etdi. Amma onun evində günüm o qədər də yaxşı keçmirdi. O, hər cür ədəb-ərkan qaydaları ilə zəhləmi tökmüşdü. Mən isə buna dözə bilmirdim. Axırda baş götürüb qaçdım. Yenə öz köhnə paltarlarımı geyindim, boş çəlləyin içinə girib sərbəst həyata qovuşduğum üçün sevinməyə başladım. Ancaq Tom Soyer axtarıb məni tapdı və dedi ki, quldur dəstəsi toplayır. Əgər miss Duqlasın yanına qayıtsam və özümü yaxşı aparsam, o, məni bu dəstəyə qəbul edəcək. Mən də qayıtdım.
Miss Duqlasın bacısı – eynəkli, cılız adam olan miss Uotson elə həmin ərəfədə onun yanına köçdü.
O, əlinə fürsət düşdükcə məni danlayır, ağıl verməyə çalışırdı. Bir dəfə o, məni bir saata yaxın danladı, axırda miss Duqlas ona dedi ki, məni dinc buraxsın. Miss Uotson isə məndən əl çəkmirdi. O, tez-tez cənnət və cəhənnəm haqqında danışır və məni cəhənnəmə düşməklə qorxudurdu. O, mənim hər hərəkətimə irad tuturdu. Onun rəftarı məni lap təngə gətirmişdi.
Bir axşam Miss Uotsonun başı işə qarışmışdı. Mən fürsətdən istifadə edib yanan şamı götürdüm və yuxarıya, öz otağıma qalxdım. Pəncərənin qabağında oturub ürəkaçan bir şey haqqında düşünməyə çalışdım. Ancaq bundan heç nə çıxmadı. Məni elə qüssə bürüdü ki, az qala, bağrım çatlayacaqdı.
Xeyli vaxt keçdi. Mən şəhərdə, uzaq bir yerdə saatın on ikini vurduğunu eşitdim. Bir az sonra qaranlıqda ağac budağının xışıldadığını duydum. Orada nə isə tərpənirdi. Mən qımıldanmadan oturub qulaq asmağa başladım. Elə o saat kim isə lap yavaşcadan miyoldadı: “Miyo, miyo…”. Mən də mümkün qədər yavaşca miyoldadım: “Miyo, miyo…”. Sonra isə şamı söndürüb pəncərədən anbarın damına qalxdım. Oradan sürüşərək yerə düşüb ağacların altında gizləndim. Zənnim məni aldatmamışdı. Orada məni Tom Soyer gözləyirdi.
Biz ayaqlarımızın ucunda səs salmadan bağçanın qurtaracağına sarı getməyə başladıq. Ağacların budaqları başımıza toxunmasın deyə, aşağı əyilə-əyilə gedirdik. Mətbəxin yanından keçəndə ayağım kötüyə ilişib səs elədi. Biz yerə yataraq səsimizi kəsdik.
Həmin vaxt Miss Uotsonun zənci kölələrindən biri – Cim mətbəxin astanasında oturub mürgü döyürdü.
Tom dodaqlarını astadan marçıldadıb ona işarə etdi. Biz təxminən on addım iməkləyəndən sonra Tom mənə pıçıldadı ki, gülmək üçün Cimi ağaca sarımaq istəyir. Mən isə dedim ki, bunu etməsək, yaxşıdır. O, hay-küy qaldırar, onda görərlər ki, mən yerimdə yoxam. Tom isə inadından əl çəkməyib iməkləyə-iməkləyə Cimin yanına getdi. Yerimdə qalıb onu gözləməyə başladım. Mənə elə gəldi ki, olduqca çox gözlədim, çünki ətraf tamam sükut içində idi.
Tom qayıdıb gələn kimi biz qaça-qaça cığırla bağçanı dövrə vurub az sonra evin əks tərəfindəki təpəyə çatdıq. Tom dedi ki, Cimin şlyapasını başından götürüb onun başı üzərindəki kiçik bir budaqdan asıb, Cim isə bir qədər tərpənsə də, oyanmayıb.
Ertəsi gün isə Cim nağıl edirdi ki, guya əcinnələr onu cadulamış, yuxuya verib belinə minmiş və bütün şəhəri gəzib dolaşmışlar. Sonra da onu gətirib ağacın altında oturtmuş və bu işləri kimin etdiyini göstərmək üçün şlyapasını budaqdan asmışlar.
Biz Tomla birlikdə uçurumun kənarına yaxınlaşıb aşağıya baxdıq, qəsəbənin yalnız iki-üç evinin işığı yanırdı. Yuxarıda, başımızın üzərində ulduzlar sayrışırdı, aşağıda isə bir mil[1 - mil – təxminən 7420 metr uzunluqda məsafə ölçüsü] eni olan çay aram-aram axırdı. Biz təpədən enib Co Harper ilə Ben Rosersi və daha iki-üç oğlanı axtarıb tapdıq. Sonra sahildə gizlətdiyimiz kiçik qayığı suya çıxarıb çayla iki mil aşağıya üzdük və orada quruya çıxdıq.
Burada Tom Soyer mağaraya gedən yolu bizə göstərdi. Biz şamları yandırıb iməkləyə-iməkləyə irəlilədik. Təxminən yüz addım iməklədikdən sonra mağaraya çatdıq. Olduqca rütubətli və soyuq bir zağaya daxil olub dayandıq. Tom dedi:
– Hə, indi biz quldur dəstəsi toplayıb bu dəstəyə “Tom Soyerin quldur dəstəsi” adını verərik. Bizimlə birlikdə quldurluq etmək istəyənlər isə and içməli, buna öz qanları ilə qol çəkməlidirlər.
Hamı razı oldu. Tom bir kağız çıxartdı və bu kağızda yazılmış andı oxudu. Bu and quldur dəstəsindəki bütün uşaqları möhkəm olmağa və onun sirlərini heç kimə açmamağa çağırırdı. Anda əsasən, dəstəmizin üzvlərindən hansısa təhqirə məruz qalarsa, o uşaq təhqir edən adamı öldürməli idi. Həmin adamı öldürməyincə nə yeməli, nə də yatmalı idi. Quldur dəstəsindən olan kimsə sirrimizi başqasına açarsa, onun meyidini yandırıb külünü göyə sovuracaqdıq, onun adı qan ilə siyahıdan pozulacaq və onu bir daha heç kəs yad etməyəcəkdi.
And hamının xoşuna gəldi. Tomdan soruşduq ki, bunu o özü fikirləşib yazıb, yoxsa başqa birisi. Məlum oldu ki, Tom bəzi yerlərini özü fikirləşib, qalanını isə quldurlar və piratlar haqqındakı kitablardan götürübmüş.
Balaca Tommi Baris bu vaxt artıq yatmışdı. Onu oyatdıqda o qorxub ağlamağa başladı. Anası üçün darıxdığını və daha quldur olmaq istəmədiyini dedi.
Hamı “ağlağan” deyib onu ələ salmağa başladı. O isə hirslənib həmin saat bütün sirrimizi hamıya açacağını dedi. Ancaq Tom ona beş sent pul verdi ki, Tommi sussun. Sonra elan etdi ki, indi hamımızı evə buraxır, amma növbəti həftə quldur dəstəmiz yığışıb bir kimsəni soyacaq və öldürəcəkdir.
Söhbətin bu yerində Ben Rocers dedi ki, evdən tez-tez çıxa bilmir, ona yalnız bazar günləri eşiyə çıxmağa icazə verilir. Buna görə də növbəti bazar günündən etibarən fəaliyyətə başlamağı təklif etdi. Ancaq uşaqların hamısı belə qət etdi ki, bazar günləri adam öldürmək və soymaq günahdır, bu haqda heç danışmağa da dəyməz. Biz razılaşıb qərara gəldik ki, yeni görüş üçün mümkün qədər yaxın bir gün təyin edək. Sonra Tom Soyeri quldur dəstəsinin başçısı, Co Harperi isə dəstə başçısının köməkçisi seçib evlərimizə dağılışdıq.
Mən anbarın damına, oradan da pəncərəyə çıxanda artıq səhərin açılmasına az qalmışdı. Təzə paltarım tamamilə şam mumuna və gilə bulaşmışdı, özüm isə it kimi yorulmuşdum.
Səhər miss Uotson paltarımı korladığım üçün məni yamanca danladı. Miss Duqlas isə heç nə demədi, yalnız şamın mumunu və gili təmizlədi.
Quldur dəstəmiz görüşlərə davam edirdi. Biz, demək olar ki, bir ay qaçaq-qaçaq oynadıq. Sonra isə bundan əl çəkdik. Əlbəttə ki, biz heç kəsi soymadıq və öldürmədik. Bizim quldur dəstəmiz oyundan başqa, bir şey deyildi.
PUSQUDA
Beləcə, üç, ya dörd ay keçdi. Mən, demək olar ki, hər gün məktəbə gedirdim, sözləri bir-birinə qoşmaq, oxumaq və yazmağı da bir qədər öyrənmişdim.
Əvvəllər məktəbdən zəhləm gedirdi. Sonra isə yavaş-yavaş alışmağa başladım. Miss Duqlasın evinin qayda-qanunlarını da artlıq öyrənmişdim. Hər şeydən çətini evdə yaşamağa və çarpayıda yatmağa öyrəşmək idi. Odur ki soyuqlar düşənədək mən yenə də bəzən evdən qaçır, gedib meşədə yatırdım. Köhnə həyat daha çox xoşuma gəlirdi, lakin təzə həyata da alışırdım. Miss Duqlas deyirdi ki, mən tədricən düzəlirəm və özümü bir o qədər pis aparmıram.
Bir dəfə, necə oldusa, səhər yeməyində təsadüfən duzqabıya toxunub onu aşırdım. Cəld duzdan bir çimdik götürdüm ki, sol çiynim üstündın atıb bəlanı özümdən uzaq edim. Ancaq tərslikdən bu vaxt miss Uotson gəlib çıxdı və məni dayandırıb dedi: “Heklberri, əllərini yanına sal! Sən həmişə hər yanı zibilləyirsən!” Miss Duqlas mənim tərəfimi saxladı, ancaq artıq gec idi, bəlanı onsuz da uzaqlaşdırmaq mümkün olmayacaqdı. Mən bunu çox gözəl bilirdim. Evdən çıxanda özümü çox pis hiss edirdim, hey fikirləşib başımı sındırırdım ki, görəsən, başıma necə bəla gələcək və bu, harada baş verəcək.
Mən bağçaya çıxdım, taxta hasarın o biri tərəfinə keçdim. Yerdə yenicə yağmış qar var idi. Birdən mən qarın üstündə ayaq izləri gördüm. Kimsə hasarın yanında bir qədər ayaq döymüş, sonra çıxıb getmişdi.
Birdən ağlıma gəldi ki, bu, mənim atamın ayaq izləri ola bilər. Atamı şəhərimizdə bir ildən artıq idi ki, görən yox idi. Buna görə də lap arxayınlaşmışdım. Onu bir daha görmək istəmirdim. O, sərxoş olanda çox vaxt meşəyə qaçırdımsa da, ağlı başında olanda məni ələ keçirib yamanca döyürdü.
Mən bacardığım qədər sürətlə qaçaraq özümü məhkəmə hakimi Tetçerin yanına yetirdim.
– Oğlum, lap nəfəsin kəsilib, – deyə o dilləndi. –Sən faizlər üçünmü gəlmisən?
– Yox, ser, – mən dedim. – Məgər mənə çatacaq bir şey var?
– Bəli, mən dünən axşam yarım ilə görə nəzərdə tutulmuş yüz əlli dollardan bir az artıq pul almışam. Bu, sənin üçün xeyli puldur. Yaxşısı budur, mən bunları da qalan altı minin yanına qoyum, yoxsa sən bu pulu boş-boşuna xərcləyərsən.
– Yox, ser, – dedim, – mən onları xərcləmək istəmirəm. Mənə heç nə lazım deyil, nə altı min, nə də qalanı. Mən istəyirəm ki, onları siz özünüz üçün götürəsiniz, altı mini də, qalanlarını da.
O məəttəl qaldı, məsələnin nə yerdə olduğunu anlamadığı üçün soruşdu:
– Necə yəni? Sən bununla nə demək istəyirsən?
– Xahiş edirəm, məndən heç nə soruşmayasınız. Yaxşısı budur, mənim pullarımı özünüz üçün götürün…
– Doğrusu, bilmirəm ki, sənə nə deyim… De görüm axı nə olub? – o soruşdu.
– Xahiş edirəm, onları özünüz üçün götürün, – mən təkid etdim, – məndən heç bir şey soruşmayın.
Məhkəmə hakimi fikrə getdi, sonra isə dedi:
– Hə, hə! Deyəsən, səni başa düşürəm. Sən öz pulunu mənə bağışlamaq yox, pulu vaxtlı-vaxtında alıb bankdakı hesabının üstünə yatırmağı mənə həvalə etmək istəyirsən. Bax bu, doğru işdir.
Hakim Tetçerin nə demək istədiyini başa düşməsəm də, heç bir sual verməyib susmağa üstünlük verdim.
Sonra o, kağızda nə isə yazdı, ürəyində oxuyub dedi:
– Bax görürsənmi, burada belə deyilir: “Əvəzi verildiyi üçün”. Bu, o deməkdir ki, mən sənin pullarını alıb əvəzini də sənə vermişəm. Al bu dollar da sənin. İndi qol çək.
Mən qol çəkib getdim.
