Selçuklu Anadolusu’nda Devlet-Toplum-Ekonomi / Makaleler
Mikâil Bayram
Prof. Dr. Mikâil Bayram (1940), Türkiye’de Selçuklu tarihi alanında ilk akla gelen “eski kuşak” hocalar arasındadır. Zeki Velidi Togan, Halil İnalcık, Necati Lugal, Ahmet Ateş, Tahsin Yazıcı, Muhammed Tayyib Okiç, Annemarie Schimmel gibi tanınmış isimlerin rahleitedrisinden geçmiş, çok sayıda eser vermiş, disiplinli bir akademisyendir. Özellikle Anadolu Selçuklularının siyasi, toplumsal, ekonomik ve kültürel tarihi bahislerinde alanının otorite isimlerinin başında gelir. İlahiyatçı, şair, tarihçi ve çevirmen kimlikleriyle eksiksiz bir münevver olarak temayüz eder. Bu kitapta ise Mikâil Bayram Hoca’nın asıl uzmanlık alanı olan ve doktora eğitiminden itibaren üzerinde emek sarf ettiği, Selçuklu Anadolusu’na dair az bilinen ve eski dergilerin arasında kalmış makalelerini yeniden derledik. Bir kısmı ilk kez yayımlanacak olan bu yazılarında Hoca; Konya’daki siyasi ve toplumsal ortamdan Tokat ile Malatya’daki ilmî ve kültürel inkişafa, Sinop ve Kayseri’deki Ahilik faaliyetlerinden Moğolların Anadolu’daki istila hamlelerine, medreselerden tekkelere, dinî inançlardan taht kavgalarına ve Türkmen katliamlarına, Firdevsî’den Hacı Bektaş’a, Sadreddin Konevî’den Mevlânâ ve Ahî Evran’a kadar oldukça geniş bir perspektifle 13. yüzyıl Anadolusu’na ışık tutuyor.
Prof. Dr. Mikâil Bayram
Selçuklu Anadolusu’nda Devlet-Toplum-Ekonomi Makaleler
Prof. Dr. Mikâil Bayram, 1940 yılında İran’ın Hoy bölgesinden göç eden bir ailenin evladı olarak Van’ın Saray ilçesinde doğdu. İlk ve orta tahsilini Van’da tamamladı. 1966 yılında Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesinde bitirdiği lisans eğitiminin ardından, iki yıl kadar ortaöğrenim kurumlarında öğretmenlik yaptı. 1968 yılında Konya Yüksek İslam Enstitüsü Fars Dili ve Edebiyatı Bölümü öğretim üyeliğine tayin edildi. Bu sırada bir yıl süreyle Bağdat Üniversitesinde, Arap dili ve edebiyatı üzerine ihtisas eğitimi aldı. Akademik hayatı boyunca tarihî el yazmaları üzerinde çalıştı, bilhassa İran kültür sahasının ve Fars dilinin Anadolu’daki yansımaları üzerinde uzmanlaştı. Doktorasını 1975 yılında, Ahi Evren üzerine yaptığı incelemesiyle tamamladı. 1980 yılında Konya Selçuk Üniversitesi Tarih Bölümünde öğretim üyesi olarak görev aldı. 1990’da Orta Çağ tarihi doçenti, 1996’da profesör unvanı aldı; aynı fakültede tarih bölüm başkanlığı yaptı; İslam tarihi, Türk-İslam tarihi ve Selçuklu tarihi dersleri verdi. Arapça, Farsça, Kürtçe ve Pehlevice bilen Prof. Dr. Mikâil Bayram, evli ve üç çocuk babasıdır.
Bugüne kadar yirmi kadar eseri, yüz seksenden fazla bilimsel makalesi yayımlanan Prof. Dr. Mikâil Bayram’ın, Elips Kitap’tan 2020 yılında çıkan Tarihin Kuyumcusu adlı bir de söyleşi kitabı bulunmaktadır.
Mehmet Akif Koç, 1982 yılında, Sivas’ta doğdu. ODTÜ İktisat Bölümünde lisans, uluslararası güvenlik alanında da yüksek lisans eğitimlerini tamamladı. Hâlihazırda Ankara Sosyal Bilimler Üniversitesinin Orta Doğu Çalışmaları programında doktora öğrenimini sürdürmektedir. İngilizce ile Farsçadan edebiyat, tarih ve kültür alanlarında çok sayıda kitap çevirileri bulunmaktadır. 2012’de yayımlanan Rekabetten Geleceğe: Türkiye-İran İlişkilerinin Güvenlik Boyutu başlıklı telif eserinin yanı sıra; Orta Doğu siyaseti, tarihi ve kültürü konularına odaklanan akademik makale ve araştırmaları yayımlandı. Elips Kitap bünyesinde Farsçadan edebî çevirileri yayımlanmakta olup çeşitli kitaplara editörlük yapmaktadır. Son olarak Mikâil Bayram’ın Aynasında 99 İsim ve 99 Kavram başlıklı nehir söyleşi çalışmaları, 2021 yılında Elips Kitap tarafından okuyucuyla buluşturuldu.
TAKDİM
Türkiye’de, yazılı ve görsel medyada fazla yer bulamadığı, gönüllü/paralı lobileri olmadığı için geniş kitlelerin pek tanımadığı ancak zengin müktesebatıyla gerçek birer hazine olan çok sayıda ilim ve kültür insanı yaşıyor. Bu kıymetli insanların bir kısmının yaşı ilerliyor ve çeşitli sebeplerle yazı yazamayacak, eser dahi veremeyecek duruma geliyor. Bu noktada, birikimlerinin kayda geçirilmesi ve gelecek nesillere aktarılması açısından tedbirler alınması gerekiyor.
2021 yılında Elips Kitap tarafından okuyucuyla buluşturulan Mikâil Bayram’ın Aynasında 99 İsim ve 99 Kavram projesinin ardından, elinizde tutmakta olduğunuz Selçuklu Anadolusu’nda Devlet-Toplum-Ekonomi başlıklı makaleler seçkisi de işte bu düşünceden doğdu. Tüm bu projeler; Elips Yayın Grubu’nun değerli ev sahibi, kıymetli dost Yasin Topaloğlu’yla 2019 Aralık ayında Konya’daki evinde ziyaret ettiğimiz Mikâil Hoca’ya bu projeyi açtığımızda memnuniyet duyarak kabul etmesiyle başladı. Bunun üzerine, editörlüğünü üstlendiğim bu projeler için 2020 Ocak, Şubat, Mart aylarında ve takip eden süreçte, 2022 yılı ortalarında birkaç sefer Hoca’yı Konya’daki evinde ziyaret ettim; kitap çalışmalarının altyapısını oluşturmak üzere seri hâlde söyleşiler ve toplantılar gerçekleştirdik.
Bu eserlerden önce 2020 Ocak ayında, yine Elips Kitap tarafından, Mikâil Hoca’nın uzun yıllara yayılmış sohbetlerinden derlenen ve sevgili dost Halil Karadeniz tarafından hazırlanan bir söyleşi kitabı, Mikâil Bayram Kitabı – Tarihin Kuyumcusu yayımlanmıştı. Söz konusu her üç kitap da Hoca’nın birikimini okuyucuya derli toplu şekilde aktarmak amacıyla hazırlanmıştı.
Serinin devamı mahiyetinde, Prof. Dr. Mikâil Bayram ile bilistişare seçtiğimiz ve münhasıran 13. yüzyılda Anadolu’daki dinî, siyasi, toplumsal, ekonomik ve kültürel hayata dair öne çıkan makalelerini bir araya getirdiğimiz bu eseri okuyucuya sunmanın bahtiyarlığını yaşıyoruz.
***
Bu kısa takdim yazısında, kitaba dair notlarımı ve çeşitli gözlemlerimi okuyucuya hülasaten sunmak istiyorum.
Evvela Mikâil Hoca’yı, kendisini tanımayan okuyucular için şahsi penceremden kısaca tanıtmak isterim. Prof. Dr. Mikâil Bayram, Türkiye’de Selçuklu tarihi alanında akla ilk gelen “eski kuşak” hocalar arasındadır. Zeki Velidi Togan, Halil İnalcık, Necati Lugal, Ahmet Ateş, Tahsin Yazıcı, Muhammed Tayyib Okiç, Annemarie Schimmel gibi tanınmış isimlerin rahleitedrisinden geçmiş, çok sayıda eser veren, disiplinli bir akademisyendir. Özellikle Anadolu Selçuklularının siyasi, toplumsal, ekonomik ve kültürel tarihi bahsinde alanının otorite isimlerinin başında gelir. Ahi Evren, Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî, Şems-i Tebrîzî, Sadreddin Konevî gibi tarihî şahsiyetlerin yanında; Ahilik-siyaset ilişkileri, Türkmen-Moğol ihtilafları vb. alanlarda eksiksiz bir uzmandır.
Mikâil Hoca’nın bir başka önemli yönü; Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesinde lisans eğitimini tamamlamış bir tarihçi olarak İslam tarihi ve karşılaştırmalı dinler alanındaki ilave yetkinliğidir. Bilhassa kadim İran inançları, bunların İslam inançları ve tasavvufu üzerindeki tesirleri konusunda gayet derinlikli bir isimdir. Bu açıdan Hulûlilik, Hurufilik, Bâtınilik, Melamilik, Zerdüştçülük, Mazdekçilik ve Avesta kökenli inanç esaslarının sonraki asırlardaki yansımaları konularında ezber bozan bir perspektife sahiptir.
İlahiyat ve tarih, Hoca’nın iki ana akademik disipliniyken edebiyat âdeta hobisidir. Söz konusu üç alanda aynı anda söz söyleyebilecek yetkinlikte bir uzmanın neredeyse bulunmadığı mevcut akademik çölümüzde Mikâil Bayram, âdeta bir vaha gibidir. Bu nehir söyleşimizde okuyucuların da kolayca fark edebileceği üzere Hoca, meseleleri ele alırken sadece siyasi ve tarihî boyutlarıyla değerlendirmez; yeri geldiğinde teolojik kavramları da ehliyetle kullanarak konuları analiz eder. Bunun yanında, aynı zamanda Divan sahibi bir şair olarak -şiirlerindeki mahlası, memleketi Van/Saray’a atfen “Sarayî”dir- ciddi bir edebî kudret sahibidir. Sadece klasik Türk şiirine değil; Firdevsî, Hayyam, Hakanî, Şehriyar gibi Fars şiirinin usta isimlerinin eserlerine de vâkıf olan, Farsça şiirler de kaleme almış bir şairdir.[1 - Mikâil Bayram’ın şiirlerinin toplandığı Sarayî Divanı da 2023 yılının ilkbahar aylarında yine Elips Kitap tarafından neşredildi.]
Mikâil Hoca’nın en önemli yanlarından biri, lisan bilgisidir; bu yönüyle tek yabancı dili olan ve onu da ancak kırık dökük bilen tarihçi/ilahiyatçıların aksine Hoca, her birine hakkıyla vâkıf olduğu dört lisanda konuşur. Bu dillere; İbn Teymiyye’den Arapça, Ebu’l Alâ Mevdûdi’den Farsça kitap tercümesi yapacak kadar hâkimdir. Arapça ve Farsçanın yanı sıra -yetiştiği coğrafyanın da katkısıyla- Azerbaycan dili ile Kürtçeye da tasallutu vardır. Ayrıca; Türkiye’de çok nadir görülebilecek bir örnek olarak kadim İran’ın lisanı Pehlevice de Mikâil Hoca’nın vâkıf olduğu lisanlar arasındadır.
Hoca, aynı zamanda Türkiye’de yaşayan en önemli yazma eser uzmanlarının başında gelir. Zaman zaman bilirkişi olarak uluslararası yazma eser kaçakçılığına konu olan eski eserler hususunda uzmanlığına başvurulan Mikâil Hoca, -bizzat kendi ifadesiyle- Zeki Velidi Togan ve Süheyl Ünver’den sonra Türkiye’deki en önemli el yazması kitap otoritesidir. Yıllarını Anadolu’nun yazma eser kütüphanelerinde geçirmiş ve elinden on binlerce eski eser geçmiş gerçek bir araştırmacı için şaşırtıcı bir özellik sayılmamalıdır bu mukayese.
Mikâil Hoca’nın bir başka önemli yönü; 1960 ve 70’lerin sert kutuplaşmacı toplumsal şartlarında önce öğrenci, sonra öğretmen, ardından genç bir akademisyen olarak bulunması ve fikrî tartışmaların da içinde yer almış olmasıdır. Samimi bir dindar olarak Mikâil Hoca, söz konusu dönemde Türkiye’deki İslamcı hareketlerin içinde yer almış; Büyük Doğu Cemiyeti, Nurculuk ile diğer İslami ve muhafazakâr yapıların faaliyetlerinde görev almıştır. Bu dönemdeki bağlantıları kendisine; Ayetullah Humeyni’den Cemalettin Kaplan’a, Mehdi Bazergan’dan Erol Güngör’e, Necip Fazıl’dan Serdengeçti’ye, Aykut Edibali’den Ercümend Özkan’a kadar çok geniş bir ağ ve çevreyle temasta olma, dostluk tesis etme imkânı vermiştir.
***
Bu kitapta ise Mikâil Bayram Hoca’nın asıl uzmanlık alanı olan ve doktora eğitiminden itibaren üzerinde emek sarf ettiği, Selçuklu Anadolusu’na dair az bilinen ve eski dergilerin arasında kalmış makalelerini yeniden derledik. Bir kısmı ilk kez yayımlanacak olan bu yazılarında Hoca; Konya’daki siyasi ve toplumsal ortamdan Tokat ile Malatya’daki ilmî ve kültürel inkişafa, Sinop ve Kayseri’deki Ahilik faaliyetlerinden Moğolların Anadolu’daki istila hamlelerine, medreselerden tekkelere, dinî inançlardan taht kavgalarına ve Türkmen katliamlarına, Firdevsî’den Hacı Bektaş’a, Sadreddin Konevî’den Mevlânâ ve Ahi Evren’a kadar oldukça geniş bir perspektifle 13. yüzyıl Anadolusu’na ışık tutuyor.
Kitabın hacim olarak daha kısa ikinci bölümündeki muhtelif makale ve mülakatlarında ise Mikâil Bayram’ın ilahiyatçı ve edebiyatçı kimliğinin çeşitli boyutlarına, ömrünün en büyük tutkusu olan el yazması eserlere dair çeşitli araştırmalarına, dönemin tarihî yorumu bakımından ilim erbabıyla girdiği polemiklere ve yine Selçuklu Anadolusu’na dair bazı tamamlayıcı metinlerine yer verdik.
***
Sonuç itibarıyla elinizdeki bu kitap çalışması, kıymetli Mikâil Bayram Hoca’nın ömrünü vakfettiği “13. Yüzyıl Anadolu Selçuklu Tarihi Çalışmaları” alanındaki engin birikimini kayıt altına almak ve gelecek nesillere aktarabilmek açısından önem verdiğimiz bir projedir. Ortaya çıkan üründen ve başlangıçtaki hareket noktamızla hâlihazırda ulaştığımız yerden, kendi adıma -büyük ölçüde- tatmin olduğumu söyleyebilirim. Ümit ediyorum, kitabın okuyucuları ve ilgilileri de beklediklerini bulabilirler. Çalışmanın eksikliklerinden, elbette, yayına hazırlayan sıfatıyla doğrudan ben sorumluyum.
Bu vesileyle, son olarak Mikâil Bayram Hoca’ya, sağlık durumunun el verdiği ölçüde içtenlik ve özveriyle çalışmamıza katkı sağladığı için müteşekkirim. Keza, kıymetli eşi Ayşe Bayram Hanımefendi’ye de hoşgörüsü ve nazik ev sahipliği için şükranlarımı sunarım. Bu kitabın değerli yayıncısı ve sevgili ağabeyim Yasin Topaloğlu’nun maddi-manevi desteği olmasaydı, elbette bu kıymetli çalışmalar ortaya çıkma imkânı bulamazdı; kendisine bir kez daha teşekkür ediyorum. Metinlerin dijital ortama aktarılmasında özveriyle emek veren Elips Kitap’ın editör, grafiker ve tüm emekçilerine ayrı ayrı teşekkür ediyorum.
Mehmet Akif Koç
Balgat, 28 Şubat 2023
BİRİNCİ BÖLÜM
Selçuklular ve 13. Yüzyıl Anadolusu
SELÇUKLULAR ZAMANINDA KONYA’DA DİNÎ VE FİKRÎ HAREKETLER[2 - “Anadolu Selçukluları Zamanında Konya’da Dinî ve Fikrî Hareketler”, Dünden Bugüne Konya’nın Kültür Birikimi ve Selçuk Üniversitesi, Konya, 1999.]
Giriş
Bu çalışmada uzun yıllar Türkiye Selçukluları Devleti’ne başkentlik etmiş olan Konya’da Selçuklular zamanındaki dinî ve fikrî faaliyetler tasvir edilmektedir. Yıllardan beri el yazması eserler ihtiva eden kütüphanelerde yürüttüğüm çalışmalarımın ürünü olarak ortaya çıkmıştır. Aslında bu alanda pek çok çalışma yapılması gerekmektedir.
Bu kütüphanelerin muhtevası bilindikçe bu ve benzeri konular etrafında yeni bilgiler ortaya çıkacaktır. Bu alanda yapılacak olan çalışmalarla sosyal ve kültürel yapımızın temelleri aydınlanmış olacaktır. Çalışma iki bölümden müteşekkildir. I. bölümde Konya’nın şehir olarak kuruluş ve gelişmesiyle o günün Konyası’nda görülen dinî ve fikrî hareketler, kültürel yapılanmalar üzerinde durulmuştur. II. bölümde ise şehir halkına bilimsel ve kültürel hizmetler veren Konya’da bulunan önemli kütüphaneler ve bu kütüphanelerin kitapları hakkında bilgiler sunulmuştur.
I. Bölüm
KONYA’DA DİNÎ VE FİKRÎ HAREKETLER VE YAPILANMALAR
Anadolu Selçukluları zamanında Konya’daki dinî ve fikrî faaliyetleri tasvire geçmeden önce bu devirde Konya şehrinin fiziki kuruluş ve gelişimini bir nebze tasvir etmek gerekmektedir. Çünkü Konya’da dinî ve fikrî alandaki gelişmeler, şehrin fiziki ve diğer alanlardaki gelişmeleri ile paralellik arz etmektedir. Konya ve yakın çevresinde güven ortamı oluştuktan sonra şehrin imarına yatırımlar yapılmaya başlanmış; şehir hızlı bir biçimde büyümüş, şehirde sosyal, siyasi ve kültürel kurumlar teşekkül etmiştir. Onun için öncelikle şehrin bu yöndeki gelişimini gözden geçirmek faydalı olacaktır.
I. Konya’nın Türklerin Yönetimine Girmesi ve Başkent Oluşu
Bizanslılar zamanında Konya bugünkü Alâeddin Tepesi’ne kurulmuş kutsal bir şehirdi. Konya kelimesi bu anlamı ifade etmektedir. Konya “İkon-ya” kelimesinin Türkçeleşmiş şeklidir. İkon, Hristiyanlıkta kutsal sayılan resimler demektir. İkonya veya İkonium da kutsal resimler beldesi anlamına gelmektedir. Böyle olunca Konya’nın kutsal dinî bir merkez olduğu anlaşılmaktadır. Hristiyanlığın doğduğu ilk asırda Aziz Pavlos ve Sen Pol’un bu yöreye geldiği ve Hristiyanlığı yaydığı kabul edilmektedir. Ancak İkonya sadece Alâeddin Tepesi’nin olduğu yerin adı değil yakın çevresindeki kutsal mekânlarla birlikte çevrenin adı olduğu anlaşılmaktadır. Bu mekânlar, Sille’deki Hristiyanların önem atfettikleri Büyük Kilise ve diğer mabetler, kayaya oyulmuş kiliseler, Hatip yakınlarındaki kilise ve nihayet Alâeddin Tepesi’ndeki “Deyr-i Eflatun” denilen mabetle birlikte bunların hepsinin bulunduğu alan İkonya idi. Daha sonraları bu kutsal mekânların merkezi olup Alâeddin Tepesi’nden ibaret olan yerleşim yerine İkonya denir olmuştur. Türkler, buraya Konya demişlerdir.
Malazgirt Zaferi’nden kısa bir süre sonra Kutalmışoğlu Süleyman Şah, Toros Dağları’nı aşarak Orta Anadolu’daki birçok şehir ve kasabaları zapt etmiş ve İznik’i kendisine başkent edinmiştir. Süleyman Şah İznik’e gelinceye kadar herhangi bir ciddi direnişle karşılaştığına dair bir kayıt mevcut değildir. Bu olay 1075-1080 yılları arasında gerçekleşmiştir. Konya da bu tarihlerde Türklerin eline geçmiştir. 1095 yılında I. Haçlı dalgası başlayınca Haçlı orduları İstanbul’u geçerek Selçukluların ilk başkenti İznik’i zapt ettiler. I. Kılıçarslan Haçlıların önünden geri çekilerek Konya’ya geldi. Fakat Haçlı orduları geçici bir süre Konya’yı da zapt ettiler. Konya’da üç kola ayrılan Haçlı orduları Konya’yı terk edince Bizans İmparatoru Alexios Haçlıların gücünden ve yarattıkları ortamdan yararlanarak Konya ve çevresini işgal etti. Fakat bu çok sürmedi. 1102 yılında I. Kılıçarslan tekrar Orta Anadolu’ya gelerek Konya ve çevresini Bizanslılardan geri aldı ve Konya’yı kendisine başkent edindi. Bundan sonra kısa aralıklarla Kayseri ve Sivas Türkiye Selçuklularına başkent olduysa da I. Alâeddin Keykubad’ın tahta oturduğu 1219 yılından itibaren Konya, Selçukluların değişmez başkenti olacaktır.
a. Konya’nın Yeniden Kurulması ve Gelişmesi
Konya, Türkiye Selçukluları Devleti’nin başkenti olduktan sonra Selçuklular Konya’yı imar etmeye başladılar. Özellikle Sultan Mesud hem şehir etrafındaki surları tahkim etmiş hem bugünkü Alâeddin Camisi’ni yaptırmıştır. Muhtemelen bunun yerinde bir kilise bulunuyordu. Sultan Mesud’un şehri tahkim etmesine rağmen Konya sağlam ve iyi bir savunma sistemine sahip olamamıştır. Şehrin bu durumu I. Alâeddin Keykubad’ın tahta geçtiği 1219 yılına kadar böyle kalmıştır. Konya dış saldırılara karşı daha çok Gevale Kalesi’nden savunulmaktaydı.
Bilindiği gibi Gevale Kalesi, şehrin batısında 6-7 km mesafede yüksek bir dağın zirvesindedir. Şehir muhafız birlikleri burada bulunuyordu. Gevale Kalesi’nin şehre dönük tarafında, dağın eteğinde Sarayköy adında bir köy bulunmaktadır. Bu köye boşuna Sarayköy adı verilmiş değildir. Burada kaledeki askerlerin komutanı olan şehir muhafızının sarayı bulunuyordu. O burada ikamet ediyor, hem şehir ile hem kaledeki askerlerle irtibat sağlıyordu. Sarayköy’ün adını bu saraydan aldığını düşünüyorum. Bugün o saraydan bir kalıntı günümüze gelmemiştir. Ancak Matrakçı Nasuh, Konya şehrini resmederken bu sarayı da Sille suyunun batısından resmetmiştir. Demek ki bu saray XVI. yüzyılda mevcut idi. (Bk. Burada Levha, XVI)
1219’da (616) Konya şehir muhafızı, Hace-i Cihan diye bilinen Emir Ahmed b. Kayser b. Süleyman idi. (Bk. Levha, IX) Bilindiği gibi bu zatın türbesi şehrin Gevale Kalesi tarafında ve kendi adıyla anılan mahallede bulunuyor. Burası ile Sarayköy arasında özel bir bağlantı yolu bulunduğunu düşünüyorum. Sultan I. Alâeddin Keykubad şehrin surlarını (iç ve dış surlar) inşa ettikten sonra Gevale Kalesi önemini kaybettiği gibi şehir muhafızlığı ile kaledeki askerî birlikler arasındaki bağlantıyı sağlayan sisteme de gerek kalmamıştır. Oysa şehir surları inşa edilmeden önce Gevale Kalesi çevresinde birçok defalar önemli savaşlar meydana gelmiştir.
Bu dönemde Konya’nın muhkem surları bulunmadığı için şehir dışarıdan gelen saldırılara karşı savunulamıyordu. I. Kılıçarslan I. Haçlı kuvvetlerine karşı Konya’yı savunamamış ve şehri terk etmek zorunda kalmıştı. Keza I. Kılıçarslan’dan sonra büyük oğlu Şehinşah Konya’da tahta geçmişti. Sultan Mesud Konya’yı kardeşi Şehinşah’tan rahatlıkla alabilmiş ve Selçuklu tahtına geçmişti (1116).
1148’de başlayan II. Haçlı dalgası sırasında Konya gene Haçlı kuvvetlerinin eline geçti. Ancak Haçlı orduları çekildikten sonra Sultan Mesud yeniden Konya’ya döndü. II. Kılıçarslan Kayseri’yi Dânişmend Oğulları’ndan alınca muhkem surları bulunan Kayseri’yi kendisine başkent edindi. Onun yerine geçen oğlu I. Gıyâseddin Keyhüsrev Konya’yı kendisine karargâh edindi. Fakat kardeşi Tokat Emiri Rükneddin Süleyman Şah, ona karşı taht mücadelesi başlattı. I. Gıyâseddin’i Konya’da muhasara altına aldı ve Konya bu defa da Süleyman Şah’a karşı savunulamadı. I. Keyhüsrev şehri terk etmek zorunda kaldı. Dokuz sene süren sürgün hayatından sonra I. Gıyâseddin Keyhüsrev tekrar Konya’ya döndü ve yeğeni III. Kılıçarslan’ı tahttan indirerek ikinci defa Konya’da tahta oturdu.
I. Gıyâseddin Keyhüsrev ikinci defa tahta geçince Anadolu’yu dört idari bölgeye (meliklik) ayırdı. Denizli, Malatya, Tokat ve Erzurum bu idari bölgelerin yani melikliklerin merkeziydi. I. Gıyâseddin Keyhüsrev bu dört idari bölgedeki işleri Konya’dan takip etmekteydi. Böylece Konya’yı yeniden başkent konumuna getirdi. Onun oğlu I. İzzeddin Keykâvus bazı siyasi mülahazalarla başkenti Sivas’a almıştır. Bütün bu tecrübelerden dolayı I. Alâeddin Keykubad iktidara gelir gelmez ilk yaptığı iş Konya’nın savunma sistemini inşa etmek olmuştur. Alâeddin Keykubad şehri tahkim ettikten sonra Konya devletin değişmez başşehri olmuştur. Uluğ Sultan Alâeddin Keykubad’dan önce de birçok Selçuklu sultanı Konya’yı imar etmek için çalışmışlar, bazı eserler yapmışlardı. Fakat Konya’yı asıl imar eden ve onu modern bir şehir hâline getiren I. Keykubad olmuştur.
Alâeddin Keykubad tahta geçince Konya’nın dış hücumlara ve akınlara karşı savunma durumunun zayıf olduğunu müşahede etmiş, şehrin saldırılara karşı güvenliğini sağlamak maksadıyla bütün emirlerini görevlendirerek şehrin etrafına iç ve dış surlar olmak üzere iki sıra sur inşa etmiştir. Kaynaklarda 140 emirin bu işte görev aldıkları kaydedilmektedir.[3 - Anonim, Tarih-i Âl-i Selçuk, Neşr. F.N. Uzluk, Ankara 1952, s. 45.] Bu surların inşası için emirler büyük harcamalar yapmışlardır. Çok sayıda sanatkâr, mimar ve mühendis istihdam edilmiştir. Bugünkü Alâeddin Tepesi’nin etrafını kucaklayan surlara “iç surlar” denir. Bu surların çok sayıda burç ve bedenleri bulunuyordu. Bu yüksek ve heybetli iç surlar arasındaki burçların üstünde şehre nazır köşkler bulunuyordu. Bir de Zindan Kale’den Atatürk Heykeli’ne, oradan Larende Caddesi’ne ve İstanbul Caddesi’ni takip ederek eski hapishanenin olduğu yere, oradan da Zindan Kale’ye kavuşan ikinci bir sur şebekesi vardı. Buna da “dış surlar” deniyordu. Şehre giriş ve çıkışı sağlayan 12 kapı vardı. Bu surların kapı kemerleri gayet yüksek ve gösterişliydi. Bu bölümlerde muhafız mahfilleri ve köşkler bulunuyordu. Sur duvarları muhtelif kabartma, resim ve heykellerle, yazılarla süslenmişti. Dış surların dış çevresinde derin bir hendek vardı.
Meram Deresi, Sille Çayı ve sel suları bu hendeğe bağlanarak ikinci bir savunma hattı oluşturulmuştu. Bu hendeğin kapılara rastlayan bölümlerinde birer köprü bulunmaktaydı.
