banner banner banner
Умусликэн и его друзья
Умусликэн и его друзья
Оценить:
 Рейтинг: 0

Умусликэн и его друзья


Тыкэн гунмэтчэнэл, адуладявкил баканава. Тар некэдерэктын, дэлэмичэн сачари Э?ни эмэрэн арай. Иендитпи эмэкэвэ илуhинэн, hуруврун. Укумнитпи укуврэн, бэеткэнмэ, тадук эмкучиллэн:

Эйэгэн, эйэгэн! Акал hутэ!
Эйэгэн, эйэген! Иhэвдекэл.
Эйэгэн, эйэгэн! Ку?акан-hуркэн,
Эйгэн, эйгэн, эвуники эhалкан,
Эйэгэн, эйэгэн, ура?кай hутэн!
Эйэгэн, эйэген! а?адякан-hутэ,
Эйэгэн, эйэгэн, Тэмбе-баканан.
Эйэгэн, эйэгэн, hэгды иhэвди?эс!
Эйэгэг, эйэгэн, бэе-hуркэн оди?ас.
Эйгэн, эйгэн, гэрбие ачин биhинни.
Эйэгэн, эйэгэн, гэрбиес бакади?ав.
Эйэгэн, эйэгэн, синэвэ гэрбиди?эв.
Дыгин hалгаркар бака?атын,
Дыгин hалгаркар бэй?эл ирги?этын,
Умусли Умусликэн гэрбис бигин!

Нэкучэн

Ним?акан бими, таргачин бивки: дыгин hалгалкаhар бэй?эл бакачал бэе hутэвэн, эhилэ иргидевкил. Дэлэмичэн сачари гэрбиен бучэ – Умусли Умусликэн мататкан оран.

Баракантакан Тэмбенюн эвидевкил, нэкунэчэгэчин. Билиргит гунми, эhэ бэенюн нэкунэчэн бивкил. Нонон тыкэн гуни?китын: эhэ – бэе калтакан. Тар тэде бичэ, билир эвэнкил тыкэн улгучэ?китын. Долчаткаллу. Тар улгурвэ Тэмбеду Умусликэннюн Амака улгучэнчэ. Тыкэн бичэ.

Билир-билир, эр дулин дуннэ овдяракин, умун аhи бидечэ. Тарнаhи тугэ бичэ, дюгагда бичэ. Эмуккокун тар аhи бидечэ, дюя-кат ачин, экуна-кат ачин бичэ. Химиктэлвэ, диктэлвэ депнэ бидечэ тыкэн. Эhилэ умнэкэн и?ин оча. Дулин дуннэлэ тугэ эмэчэ. Дуннэ до?оточо, диктэл-hимуктэл тыктэчэл. Тадук иманна тыкилчэ. Иманна тыкчэ, дуннэвэ кайча. Эhилэ аhикакун до?отолчо. Аран-мал аран-мал ?энэнэ, дулин дуннэвэ гиркулча. Tyгэ эмэчэ, диктэ-hимиктэ ачин оча, экуна дебди?эн? Экун-кат ачин оран. Эhилэ ?энэндевки, ?энэдевки, арай са?арва бакача. Тар са?ардук тыпидявки. Няма бо бивки тар са?арду, тала игэhинчэ. Няма бивки таду, аhинча эhилэ аhи. Аhиникса, толкитчавки: ко?норин эhэнде hуклэhинивки ну?аннюн, аhинивки, нямалгидявки аhива. Горово-горово ача таду тар аhи. Меликса, тулиски ювки: арай нян не?не эмэчэ. Дуннэ нян нямалча, ирэктэл, авданнатын чуриргадаи некэдевки, сигун сигунэдевки. Эhилэ эhэнде гунивки аhиду:

– Эдук дюлэски дулин дуннэду тыкэн биди?эн: не?не эмэдинэн, тадук дюга оди?ан. Дюга илтэнэкин, боло эмэди?эн. Боло илтэнэкин, тугэ нян эмэди?эн. Эhилэ дулин дуннэлэ тугэ эрэгэр эмэдевки оди?ан. Эетми, миннюн бикэл. Он эмукин бидес, тугэ до?отоди?ос.

Эмэнмурэн эhилэ тар аhи эhэнюн, биллэ. Тыкэн, биденэл, биденэл, дюр hутэчил ора. Омолгичар. Умун hутэтын – эhэтчэн бивки, амин?ачинми. Ге hутэтын бэеткэн бивки, энин?нэчинми. Кэ, тыкэн бинэл, бинэл, горово бидечэл. Эhэнде сагданча, тадук сэмденэ, гунчэ hутэлдуи: окин-да э?нэкэллу ?орчара мэрнюн. Окинда э?нэкэллу силэмэтчэрэ. Тыкэн гуннэ, сэмчэ.

Эhилэ бидевкил тыкэ, бидевкил, Умнэкэн энинтын тэвлэчэ. Ку?акарин иhэвчэл бо, э?эhил очал. Эhилэ бэеткэн-омолги котоеви олча. Бэе бо ну?ан, иктэн-оhиктан ачин, он котое ачин бэе биди?эн? Эhилэ деломо котоевки олча. Оча. Тэгэтчэвки, котови адуладявки. Нэкунин, эhэтчэн-бэе, гунивки ну?андун:

– Энэнике! ?орчагат, силэмэткэт.

– Омночо-гу биhинни, ами гуннэвэн? – акинин xaн?увки. – Окин-да э?нэкэллу ?орчара, гунчэ эчэ.

– Энэике, эдэ, – тари?ин гунивки. – Тэдемэт этэп ?орчара бо, такма. ?и энэhитмэр, ичэгэт. Би, бадага, синэвэ кейди?эв,– нэкунин-эhэ гунивки.

Тара долдыкса, акинин бэе тыкуливки ?орчаливки эhилэ. ?орчалла. ?орчадявкил ?орчадявкил. Тар акинин-бэе котови тэлэгидуи уйчэ. ?орчадявкил, эhилэ нэкунин-эhэ гарандавк акинми, мэнин-кэнэн нэкундулави тыкивки. Тыкнэ – котоллон угувки. Котонде мевамалан ивки! Де эhилэ, тар ?орчанал, нэкунин котоло угувки, буливки. Сэмденэ, гунивки:

– Аки, си буруйис ачин. Би буруйичи биhим. Эдук дюлэски тыкэн-ты биди?эн – бэе эhэвэ кейри биди?эн. Тыкэн-дэ бими, эhэ бэенюн нэкунэчэн бивкил. Тара эктын бэел-дэ ом?оро, эhэл-дэ эктын ом?оро. Эhэ бэенюн некунэчэн.

Тыкэн сэhэргенэ, Амака улгучэнчэ. Тадук гунчэ:

– Эда би синэвэ карайрив, Умусликэн? Тар гуктэвэн денчана, карайрив синэвэ. Эhэ бэенюн нэкунэчэн бичэл. Тарит би синэвэ муланим. Эр дулин дуннэ бэй?э бэенюн умун тэкэчи бивки. Бутунну дуннэ бэй?эн-дэ, дэгин-дэ, бэен-дэ – умун тэкэчил бивкил. Тар тэкэнтын дуннэдук бивки.

Умусликэн Тэмбенюн нэкунэмэтчэвкил, эрэгэр дюкри эвидевкил. Илэ умун ?энэди?эн, тала-ты ге ?энэвки. Туhактадявкил, гукчанматчанал, эвиктэденэл. Умун-дэ дыгин hалгалкан бэй?э «Бэе hутэн» эвки гунчэрэ Умусликэнмэ.

– Умусликэн, hутэ! Демулчэ биhинни? – hан?увки дэлэмичэн сачари Э?ни. – Укумнием укуди?ос?

– Умусликэн! Эрбэснэгэт! – эривки Тэмбе омолгичанма.

– Кэ, эрбэснэгэт! – элэксивки Умусли.

Тыкэнты иhэвдевки омолгичан, сомат аят туhакаталча, иhэвчэ. ?и-кэт этэн боконо ну?анман. Дюр hалганин син эвкил дыгин hалгардуктын эмэнмурэ. Таргачин hуркэн-ку?акан оча. Бэй?элду иргивденэ, бэй?э турэнмэн сача, уйдовки-долдывки бэй?э-дэги турэнмэн. Умнэкэн, эвиденэл, Тэмбе hан?увки гиркиви:

– Тэдемэ-ты си дюр hалгалкан бэевэ урэчэ эиhинни. Си дюр hалгатпи туhакта?нанни, би дыгиндиви. Тэдегдэ си дюр hалгалкан биhинни. Энинми гунэн, дюр hалгалкал hу?ту турэнтын бивки. Си тар турэнтын са?нанни?

– Эчэв, – Умусли гунивки. – Идук тара би сади?ав, дыгин hалгалкаhалду иргивчэ биhим, эчэ. Он-ка тар дюр hалгалкачил, ко?норин дылилкачил, эвуники эhалкачил он-кэ улгумэчивкил биди?этын? Турэнмэтын сами ая бимчэ, дюр hалгалкан бэе биhим эчэ, гундерэн. – Тыкэн гуннэ, Умусликэн мулэ ичэчивки. Муду минмэ ичэксэ, инеливки арай – Тэмбе! Ичэкэл, ?и-кэт тар муду ичэвдерэн? Инемо! Ин?актая ачима ачин, дюр hалгандуи илитчаран! Эмэкэл, ичэкэл!

– Си-ты муду ичэвденни! – гиркин гунивки. – Си тар биhинни!

– Эе! Он-ка тар ин?актая-кат ачим биhим? Окин-ка ин?актав иhэвди?эн? – hан?увки Умусликэн гиркиви.

– Эчэв сара, – тари?ин гунивки. – Этэн бука балдыра, таргачин-ты биди?эс.

– Кире! Эда-ка таргачин биhим? Тугэ до?оторо этэм до?

– Дюр hалгакан ку?акан-hуркэн окин-кат ин?актан этэн балдыра, – гунэн дэлэмичэн сачари Э?ни. – Бэеду эвки ин?актан балдыра, нюриктэчинюн бивки. Дюр hалгакан бэе тэткэвэ тэтычэвки. Ма, тэтыес эмум. Агилкандя колбодук эмучэ. Ма, тэтымкэкэл, – гунэн сачари.

Мукукэен эмучэ, унтаян эмучэ, авунан. Умусликэн адулавки, адулавки тэтывэ, тадук тэтывки. Тэтыксэ, инеечивчи:

– Тэмбе! Ичэкэл! Би нян ин?актачи оча биhим! Хэкуке, hэкуке тэтычи бивки. Он-ка си Тэмбе э?нэнни hэкукерэ, ин?акта тэтыви эн?эни лукра окин-кат эчэ? Он-ка си эн?энни hэкукерэ? Дэмэре, лукикта. До?отоми, тэтчи?эв, – гунивки омолгичанты.

Тадук дэлэмичэн сачари Э?ни гунивки омолгидуи:

– Поро, долчаткал минэвэ аямат. Си бэе-ура?кай биhинни. Аи-эвэнки утрэнмэн садас инэ?и эмэрэн. Бэедыт эми сара, бэе турэнмэн энэ уйдоро, он бэе оди?ас? Бэе бэенюн бивки, бэе бэенюн улгучэмэтчэвки. Бэе одаи, бэе турэнмэн сакал. Инэ?имэн би толкитча биhим: гороло-гороло, Дулин Дуннэ чэчэмэдун, умун этыркэн бидевки. Тар этыркэн Геван гунмури гэрбичэ. Тар этыркэнмэ исми, бэе турэнмэ сади?ас. Таткади?ан ну?ан синэвэ. Си дюр hалгакан, ко?норин дылилкан, эвуники эhалкан бэе-эвенки биhинни, бэе турэнмэн сарэкис, ая бимчэ. Инэ?имэн-ты дэгилди?эт тала, би синэвэ hурувди?ов, – гунэн дэлэмичэн сачари Э?ни.

– Кэ, ая, эней! – элэксийрэн Умусликэн. – Гиркилдуи-нюн тэдэвуктэ hурунуви.

Дуннэр Эни

Тар некэдерэктын, арай Оли эмэрэн.

– Дуннэр Эни бэй?элвэ эридерэн, – гунэн Оли. – Эва-ка тэдэвдеи некэдерэн. Химат ?энэкэллу, эридерэн.

– Би-кэ эдям? – hан?увки Умусликэ?ит. – Хурудем-?у, эдям-?у?

– Дулин Бугава некэенэ биденни, эчэ, – гунэн сачари. – Он этэнни си ?энэрэ, си нян эр дуннэдут биденни. Си нян эр дуннэт биди?эн биhинни. Дюр hалгандии эр дуннэвэт некэденни си, синэвэ нян Дуннэр Эни ичэгин-сагин.

Кэ, ?энэрэ. Дуннэр эни гуннэвэн долчатнара бутунну бэй?эл. Дэгри дэктэндэлкэн дэги дэгнэ ?энэрэн, дыгин hалгакан бэй?э дыгин hалгандиви ды?нимэнэ ?энэрэн, Умусликэн дюр hалгандии гиркуна ?энэрэн. Эмэрэ.

– Ни-кэт эчэ аманнира? – hан?увки Дуннэр эни.

– Дыгин hалгалкал бэй?эл бутунну эмэрэ, – гунивкил бэй?эл.

– Дэгри дэктэндэлкэндук караки-нюн эмэнмучэ, эчэ эмэрэ, – гунивкил дэгил.

– Кэ, этэп нунанман алатта, – Дуннэр Эни гунивки. – Акари акаритпи эмэнмугин! Аямат долчаткаллу минэвэ, дюр баргида сердивар аямат долчаткаллу, иргэлэвэр ивкэллу, аямат аргэдувэр лапкикаллу. Эр кадяриндя Кадар оемодун умун ирэктэ биhин. Дугэй-муданин туксулдулэ иhивки. Тар ирэктэ hалакандун бэркэн биhин. ?и тар бэркэнмэ гади?ан, тар со э?эhи овки. Чэрули бидевкил бэй?эл. Дэгил симуладявкил, долчатчанал, эhилэ умун туксакиткан аракукан гунивки эниндуи: