banner banner banner
Умусликэн и его друзья
Умусликэн и его друзья
Оценить:
 Рейтинг: 0

Умусликэн и его друзья


– Эней, ая бимчэ тар бэркэнмэ исми, гами. ?и-кэт минэвэ эмчэ кейра.

– Учуне! – энин тапкаливки hутэви – Ичэмае! Си hима hалгачи биhинни, эмэр эhачи биhинни, эмэр сечи биhинни. Экун тади?ас тар бэркэнмэ?! ?алэс биhин до? Экэл тыкэ гунэ, ичэмэе!

Тадук Оли гунэн:

– Дуннэр Эни, дулин дуннэ бэгинин, долчаткал экунма би гундем. Бутунну бэй?э савки он эр дулин дуннэду биденэ ам?ави иргидэ. ?и hима hалгачи бивки, ?и эмэр эhачи бивки, ?и дэгри дэктэндэчи бивки. Мунду, бэй?элду-дэ, дэгилду-дэ бэркэн надая ачин. Ичэhикэл эрэ! Эр ку?акан дюр hалгакан, ко?норин дыликан, эвуники эhалкан. Ну?андун экун-дэ ачин: иктэн-кэт эмэр ачин, оhиктан-кат эмэр ачин. Он-ка эр дуннэду ам?аи ирги-?эн? Ну?андун букэл тар бэркэнмэ. Мунду ?алэлвун-кат ачин, ну?андун ?алэлин биhи.

– Кэ, ?и hу?тут гунчэдерэн? – hан?увки Дуннэр Эни.

– Ая, ая! – элэксиивкил дэгил, бэй?эл. – Дюр hалгакан, ко?норин дылилкан, эвуники эеhалкан тар бэркэнмэ гагин.

– Тыкэн гунмил, бэлэткэллу ну?андун‚ элэксиивки дуннэ бэгинин Дуннэр Эни.

Kэ‚ тыкэн оран. Он-ка эhилэ тар бэркэнмэ кадардук гада? Он Умусликэн тар кадариндява туктыди?эн?

– Маутъян окаллу, – гунэн дэлэмичэн сачари Э?ни. – Тар маутди кадарва туктыди?эн. Сектакар ни?тэлвэтын улгэкэллу, тар ни?тэлдук маутъян окаллу.

Де-вет бэй?эл бэлэчиллэ. Бэй?э биhи – бутуннул Умусликэнду бэлэдиллэ. Он этэрэ бэлэттэ ирги?эдувэр? Де-вет сектакар ни?тэлвэтын тагдыдявкил! Умусликэн ?алэлкан бэе эчэ, эр-ты маутындява оран, ?онимивдява. Эhилэ маутпи гаргачиллан, татыллан. Эр-ты таттан, тыкэн-ты ним?аканду бивки. Со бэе-hуркэткэн бичэ Умусликэ?ит. Де эhилэ кадариндяви тыматнэ туктыл?эт.

Умусликэн бэркэчи одяран

Сигун элэкэс дэгдэдерэкин, Умусликэн гиркилнунми кадариндяла ?энэрэн. Гарандаран маутпи Умусликэн, кадардук тагавран тари?ин. Ичэмкэрэн, танан – аят тагавча. Туктыллэн кадарва. Гиркилин бэй?эл кадар ?егидадун эмэнмурэ. Туктыдевки, туктыдевки Умусликэн. Умун кирагиндула туктыксэ, нян угиски маутпи гарандавки, нян туктыдевки. Гороллон, эhин дуннэдук ичэврэ оран. Гиркилин эмэнмувкил, алатчавкил, окин-ка кадар муданман исчи?ан. Оли дэгиктэдевки. Умусликэнмэ каравдявки. Маутпа тыкиврэкин, эмувки. Дэктэндэлкэн дэги эди?ан, эр-ты маутпан эмувувки. Горово, горово туктыксэ она, дэррэн омолгит. Дэрумкичиллэн.

– Эду биденэ, дэрумкикэл, – Оли гунивки, – би девгэес эмувуктэ. Демулчэ бидинэс.

Дэгрэн Оли, девгэлэрэн. Бэй?нэл девгэвэ бэлэннэрэ, hагачанду нэрэ, ни?тэкэрди утта, тадук Гаг дэгиливрэн девгэвэ. Оли нян дэрумкичивки. Карав нян Гагнюн ?энэвки, тадук мучувки, гуннэ:

– Долболлон эчэ, ан?аттаи некэдерэн омолгит. ?энэкэллу дюлдулавар, тыматна тэгэлтэнэ нян эмэдэвэр.

Кэ, ая. Илан инэ?ивэ Умусликэн тар кадариндява туктыдечэ. Илан инэ?ивэ бэй?эл-дэгил кадар дагадун алатчанал гиркивэр. Эhилэ туктыденэ, туктыденэ, Умусликэн исча кадар hоронмон. Кадар мудандун ирэктэнде бивки, тар ирэктэнде илан hалачи бивки. Тар илан hалан сигдылэмэдун бэркэн уючэдевки. Манни томтэ уюрит уивчэ бивки. Эди?ан Умусликэ?ит, ?алэлин биhи бо, гурэрэн бэркэнмэ, гаран. Адулавки, ичэвки. Нюрил бивкил тари?илби гаран. Тадук гунчэвки:

– Эр бэркэнду нюрван нэксэ, аямат таникса, Дуннэр Эни биде?элэн нюрит иhимчав до?

Тыкэн гунчэнэ, арай долдыран:

– Hуркэн-ку?акан, бэй?э-дэги иргинэн, аи-эвэнки чэчэн, аямат долчаткал! Дюр ?алэтпи бэркэнми дявакал, сирэнмэн дюр hалгандии аямат такэл, тадук гукэл: «Дэктэндэлкэн дэгигэчиниhивкал минэвэ дуннэлэ!». Аямат бикэл, аят дулин дуннэвэ гиркукал. Со э?эhи бэе оди?ас, бэе соргун биди?эс! Кэ, аят гиркукал!

Тыкэн гунчэ, угу бугадук Дуннэр Эни. Эhилэ гуннэгэчинин оча омолгичан-ты – тар-ты дуннэлэ исча. Гиркилин уруечивкил. Кэ, тыкэн, Умусликэн. Бэй?э-дэги ирги?этын, бэркэнэви бакача.

Геван-этыркэн

Бэркэнэви бакакса, Умусликэн дэлэмичэн сачари Э?нинюн Геван-этыркэндулэ дэгил?эт оран. Эhилэ Тэмбекан гунивки:

– Эр иктэкэнмэв сумуконди уйкэл аhэктэкэл мэндуи.

– Гакал, гакал, поро, – гунивки энинин Амака. – Эр иктэвэ ам?аhинми, ?иду-дэ этэнни кеивувра. Эр иктэ сома сэнэчи бивки, экэл-нюн сэнмирэ.

– Эр дэктэндэнкэнмэв нян аямат дяякал, – буденэ, Оли гунивки. – Нуллакис тогово, эр-ты эмэди?эв синдулэ. Бэлэтнэди?эв. Экэл сэнмирэ, аямат нюриктэдуи лапкикал.

– Эр-кэ, – Огилкандя гунэн, – иркидукки ин?актаканас будем, эрэ ним?эди?эс – эр-ты би эмэдин?эв. Ма, гакал, экэл сэнмирэ.

– Кэ, бэй?эл-гиркил, дэгил-гиркил! – гунэн – Умусликэн. – Бакалдыди?ат-ку, этэп-ку, ?и саран. Бэй?э-дэги ирги?этын биhим, этэм сунэвэ ом?оро окин-кат. Дэлэмичэн сачари укумнивэн умна, иhэвчэ биhим. Тэмбе-эhэткэнюн нэкунэчэн биhив. Багар, окин-мал, бакалдыди?ат, – тыкэн гуннэ, омолгит дэлэмичэн сачари орондуи угивки, балдынадукин балдыри уhивэн гавки. Иларакан дэлэмичэн оронин пэриhинивки, мэ?умэ лэпурэлин – дэктэннэлин балдывкил, де дэгиллэ-вет!

Угиели дэгдевкил. Таркан дэгдевкил, эркэн дэгдевкил. Юри юлтэн юдерилэн дэгиллэ, дулин буга чэчэмэлэн, ламбулдяр ламдулэ дэгиллэ. Горово, горово тыкэн дэгивкил. Гадук ичэhинэн Умусликэн – экун-ка килбэнэдевки. Килбэнэдеечивки, сомат килбэнэдеечивки. Эhан энуликлэн килбэнэдеечивки, Эhилэ Умусликэн hан?увки сачариви:

– Эней дэлэмичэн сачари Э?ни! Экун-ка делодут килбэнэдерэн? Эhалив энуликнэтын килбэнэдерэн. Экун тар?

– Геван-этыркэн чорама-дюн килбэнэдерэн тар. Багдарин мэ?ундук овча чорама-дюн, таргачин бивки дюн. Самиhикал эhалви, эткэн дагамади?ат Геван-этыркэн дюван, – гунивки оронин. – Эткэн дуннэлэ негурди?ав, аямат нэмэдуи тэгэтчэкэл, экэл тыктэ, – тыкэн гуннэ дэлэмичэн сачари дуннэлэ тэгэhинчэрэн, hалгардуи илиhинчаран. Ичэhинэн Умусликэ?ит – мэ?ундук овча чорамандя мэ?умэ куюргиду уркэлдевки. Мэ?умэ куюрги дявучадявки тар чорамандява. Тари?ин пэриденэ уркэлдевки.

– Кэ‚ сэрувкэл этыркэнмэ, – гунивки сачари?ин. – Инэ? адявки тари?ис. Сэрувди?эс этыркэнмэ, мэ?умэ чорами дюви нэктэгурди?эн, дуннэлэ тэвувкэнди?эн, – гунэн дэлэмичэн сачари.

– Он-ка сэрувдем? – Умусликэн hан?увки. – Арай тар мэ?умэ куюргива нюрит навканикта, – тыкэн гуннэ, hуркэ?ит нюрви гавки, бэркэндуи тулевки, тадук пэктырэнивки. Мэ?умэ куюрги дулимаван наран! Тари?ин гир-гир оран, чорама дю hавагинан, де пэрилдекоттэн-вет. Тадук чорама-дю уркэн ниврэн, чэлкэ нюриктэчи Геван-этыркэн уркэдуи ичэвуллэн. Уркэви никсэ, гунэн:

– ?и тар минэвэ сэрувдерэн? ?и чорама-дював hаваhивканан?! Мэ?умэ чорама-дюв ан?аниду умнэкэннюн дуннэлэ тэгэвки, умнэкэннюн ан?аниду дуннэлэ нектэгуривки. Дуннэр Эни гунэрин минду, умун hуркэн-ку ‘гунэрин минду, умун hуркэн-ку?акан, бэй?э-дэги ирги?этын эмэ?эт миндулэ. Си-гу тар биhинни, Умусликэн?

– Геван-этыркэн, би-ты эмэм. Дэлэмичэн сачари Э?ни мэн укумнитпи иргивча-карайча минэвэ. Ну?ан-ты эмурэн минэвэ элэ, аи-бэе турэнмэн алагудас минду. Нектэгуркэл чоррамандя-дюви, дуннэлэ тэгэвкэкэл, – гунэн омолгит.

Нектэгурэн Геван-этыркэн чорама-дюви, дуннэлэ тэгэвкэчэн. Чорама дюла ирэ, сэhэргэстэ аямат. Тадук дэлэмичэн сачари Э?ни дюлави мучуhинан, Умусликэн Геван-этыркэнду эмэнмурэн.

– Аямат долчаткал, hутэ! Дюр баргу сердиви домалави ивкэл, аямат уйдокол, – гунэн тадук Геван-этыркэн. – Ноное-ноное, горо тар оран, си дуннэлэс аваhи Сэлэргун Сэвэендя эмэчэ. Эмэксэ, умун-кэт бэе-эвэнкивэ эчэ сулара. Бэелвэ, омолгирва ватыча, аhалва hурувчо. Синэвэ тэлки энинис дяяча, дягдатканду эмкэдус локоно. Тарит сигдэ эмэнмучэ иникин биhинни. Энинмэс-кэт, нэкурвэс-кэт, дялвас-кат тар Сэлэргундя hурувчо. Бокантадяран эhилэ ну?арватын. Эhилэ тар дялбас hурувденэ, гундечэ:

– Илкэнденэ hоктови ?энэди?эв умун-дэ иникин эвэнки-бэе, эвэнки-мата сулапча бигин, удялив ?энэгин! Илкэн?эдув ?энэгин, бакагин минэвэ, со бими.

Умэн-дэ иникин эвэнки-бэе эчэ сулапта, тыкэн гунчэнэ, тар удяви илкэндечэ. Тыкэн бичэ. Гадук Геван-этыркэн гунивки:

– Би синэвэ алагуди?ав, таткади?ав. Бэе турэнмэн сади?ас, hуркэн-мататкан оди?ас. Сигдэ иникин эмэнмучэ биhинни, си Сэлэргундя илкэннэлин ?энэди?эс.

Эhилэ Геван-этыркэн таткаллан омолгичанма. Хэгдыкун гулувунма-отува иларан, тадук аямат дегдэллэкин, чатургаракин, оту дагадун иливканан. Тэткэлбэн луктан гунэн, тадук дюлакин Умусликэнмэ дегдэдерил, hэкуhил чатулит гарагачиллан. Гарандаракин hэкуhи чатуканди, Умусликэн hэтэкэнивки, эдэн гара. Горово-горово тыкэн таткаран омолгичанма. Эhилэ Умусликэн со оран, эвкил чатукар нара ну?анман. Гарагачивки, гарагачивки Геван-этыркэн – эвки нара. Тадук эhилэ этыркэн нюрилди пэктыруллэн Умусликэнмэ, нюрилди накучиллан. Умусликэн со, эвкил нюрил ну?анман нара, эли-тали hэтэкутчэвки. Нян горово-горово тыкэн таткаран hуркэнмэ. Де со оча Умусликэн, чатур-кат, нюрил-кат эвкил нара омолгичанма. Кэ, таттан, со оран. Бэе турэнмэн нян саллан, эhилэ эвэнкивэ бакалдыми, аямат бэедыт улгучэмэт?эт. Иhэвчэ, сумун сумурбучол, дялин дяларбучал, иргэн дялупча. Таргачин со hуркэн-омолгичан оча, мататкан оча. Эhилэ таллаhа гунэн этыркэн:


Вы ознакомились с фрагментом книги.
Для бесплатного чтения открыта только часть текста.
Приобретайте полный текст книги у нашего партнера:
Полная версия книги
(всего 10 форматов)