БОНУ УЧИНЧИ ЖИЛД
Иқбол Мирзо
Иқбол Мирзо
Бону
Роман ва ҳикоялар
3-жилд
Бону
Ҳаётингни ўзгартиргай бир одам ва бир Калом, Ўшал инсон сен ўзингсан… Энди сўзни топ, тамом!
4 август
Ассалому алайкум! Хайрли оқшом!
Мен Сизни узо-оқ изладим… ва ниҳоят энди топдим, шекилли.
Адашмасам, мен излаган инсон Сизсиз.
Албатта, аёл кишининг бундай чўрт иқрори унинг қадр-қимматини ерга уриб, суҳбатдошини дарров сергаклантиради.
Фақат жавоб ёзишга, хулосага шошилмай туринг.
Мен тамагир эмасман, ёрдам-пордам керакмас, бировнинг устидан ёзиш ниятим ҳам йўқ. Адолат истаб Сизни безовта қилмаяпман. Ёшим ўттизни қоралаб, бу дунёда ҳар ким ўз муаммосини фақатгина ўзи ҳал қилиши мумкин деган қатъий хулосага келиб бўлганман. Қолаверса, адолат ва ҳақиқат тушунчаларини турмуш талатўплари қуюни шу қадар биздан йироқлаштириб, осмону фалакка олиб чиқиб кетдики, энди бу мезонлар фақат арши аълода мавжуддек кўринади.
Йўқ, мен аламзада ҳам эмасман. Тўғри, ҳаёт менгинани минг хил услубда ўйнаб эрмак қилди, гоҳо туғилганимга пушаймонлар едим, лекин атрофга шундоққина назар солсам, мен каби бахтсизлару мендан баттар бадбахтлар тўлиб-тошиб ётганлигини кўриб, ёқамни тутаман-да, яна лабларим шукрона айтиб шивирлай бошлайди.
Шошманг, кулманг, ҳукм чиқармай туринг!
Кўнглингизга оғир ботмасин-у, Сиздан кўра машҳурроқ ва истеъдодлироқ адиблар кўп, улар орасида ҳамсуҳбат бўлганларим, дастхат олганларим, бирга суратга тушганларим ҳам бор. Фейсбукда кунда-шунда қаламкашлар билан дўстлик ришталарини боғлаб, ўзимни миллат ойдинлари сафида юргандек санаган пайтларим ҳам бўлган. Айниқса, муҳит тақозосига кўра юртдан айро тушиб, дилимни соғинч изтироби эзган вақтларда бу тезкор восита жонимга ора киргани рост. Аммо кейинчалик баъзи сабабларга кўра “ҳавойи” муносабатларни узил-кесил узиб-кесишга аҳд қилдим. Бунинг сабабини кейинча айтарман.
Сизни “танлаганим”га келсак, дастлабки китобчангиз бизнинг янгиликка ўч синфдошлар “чиғириғи”дан ўтгани, бизга ошно айрим қўшиқларнинг муаллифи Сиз бўлиб чиққанингиздир, эҳтимол. Яна, диляқинлик уйғонишига сабаб, қон-қонимизга сингиб кетган юртдошлик туйғуси бўлиши ҳам мумкин. “Ҳар ким ўз кўмочига қўр тортади”, деймиз-ку.
Менга суҳбатдош керак. Янаям тўғрироғи, мени тинглай оладиган, дардларимни ҳис қиладиган, уни баҳолаб биладиган… ва ниҳоят, маслаҳат берадиган инсон зарур, холос. Назаримда, Сиз шундай одамсиз.
Биламан, бош оғриғига сабаб бўладиган масалаларни қалаштириб ташлайдиган танишу нотанишларингиз керагидан кўп. Вақтингиз ҳам жуда тиғиз бўлса керак – менинг қўнғироқларимга жавоб қилмадингиз. Мана, телеграм орқали хат ёзишга мажбур бўлдим. Бир ҳисобда шуниси яхши: ёзаётган одам мақбул сўз қидиради, фикрини чиройлироқ ифодалашга уринади, кечмишини таҳлил қилади, қолаверса, суҳбатда айта олмайдиганларини хатда бемалол ифодалаш имкони яралади – бу жуда соз!
Агар ҳамсуҳбат бўлишга розилик берсангиз, кўрган-кечирганларимни бир дўстдек, бир сингилдек тўкиб солмоқчиман.
Муддаони суҳбатимиз поёнида айтаман.
Жавобингизни интизорлик билан кутиб қолувчи:
Бону.
Москва.
* * *
6 август
Акажон (шундай мурожаат қилсам, Сизга малол келмайдими?), раҳмат, илтимосимни ерда қолдирмай, суҳбатдош бўлишга розилик берганингиз учун миннатдорман.
Лекин “бухороликмасман”, деганингизга ҳайронлар қолдим, биз ҳаммамиз Сизни ўзимиз томондан деб ҳисоблар эканмиз. Балки, Ситораи Моҳи Хосага бағишланган шеърингиз бизда шундай содда таассурот уйғотгандир. Айтгандай, хоразмлик Шакаржон опа Сизни боғотлик деб мен билан рўмолини михга илиб қўйиб тортишганди. Барибир бизга нозик боғлиқ жойингиз бор экан, юз фоиз адашмабман-ку: “Домоди ман – омади ман”[1 - “Куёвим – омадимдир”.] дейди тожик.
* * *
Армон тошдек зил бўлгани учун ҳам дил тубига чўкади дейдилар… Тошлари тоғдек қалашиб кетган юракни нима деб аташ мумкин? Тошюрак деймизми? Инсон шу тариқа бағритошга айланадими?
Бу метин кўнгилни нечук тафт, ҳарорат эритади? Қандай куч унга қайта жон бағишлайди? Қайси қудрат бу тошларда гул ундира олади? Билмадим, билмайман…
Сизга дил ёришим учун ана шу тошюракдан зарра-зарра, ушоқ-ушоқ учириб-кўчиришим ке рак. Яна ўша тошлар оғриғини ҳис қилишим, ғанимга ҳам раво кўрмайдиган кунларни қайтадан яшаб ўтишимга тўғри келади. Қўрқаманки, бировнинг изтироблари тез бадингизга уриб, кўнгил дарчангизни тарақлатиб ёпиб олмасмикансиз, танаси бошқа дардингни билмаганидек, андуҳларимни тушунмасдан зада бўлиб, мени “қора рўйхат”га қўшиб қўймасмикансиз?
Майли, нима бўлганда ҳам олисларда мени тинглайдиган яқиним борлиги, у билан кўринмас ришталар боғлаб тургани… ёқимли, жуда ёқимли…
Мен ҳаётимни бир бошдан ҳикоя қилиб бераман. Бунга ойлар, балки йиллар керак бўлар.
Акажон, сизга сабр тилайман. Бир-икки кун нафас ростлаб олай, зўрға топган дўстимни бездириб қўймаслик учун айтажак гапларимни бир тарозига солиб, тортиб олай…
Аллоҳнинг паноҳига…
* * *
7 август
Саҳро деганда кўпчилик қип-қизил яйдоқ кенгликни, қоракўлдай мавжланган барханларни, олисларга кўз тикиб лоқайд кавш қайтараётган туяларни, шувоқ соясида бир оёғини кўтарганча қотиб қолган эчкиэмарни, саксовул айрисига ўралиб, “ҳазми таом” қилаётган чипор бўғма илонни тасаввурига келтиради. Мана шу қуш учса қаноти, одам юрса оёғи куядиган чўл бағрида қанчадан-қанча хазина яшириниб ётгани, минг-минглаб турга мансуб жониворлар турғун маскан тутгани, кўпдан-кўп мўъжизавий манзилгоҳлар, мўътабар қадамжолар, не-не азизларнинг муборак дахмалари борлиги аксариятнинг хаёлига ҳам келмайди.
Ҳа, одам боласи кўзлари илғаган нарсанигина мавжуд деб ўйлайди, қўллари тутган жисмнинггина борлигига ишонади.
…эшитар – тингламас, кўрар – англамас…
Биз ўз ҳолимизча воситасиз фалакка кўтарила олмаганимиздек, ўлмай туриб замин бағрига ҳам буткул киролмаймиз. Юзадамиз… юзакимиз…
Мен Қизилқум чўлларига ёндош оддий қишлоқ хонадонида олтинчи фарзанд бўлиб дунёга келдим. Олдимда тўрт опам ва бир акам бор, мен кенжатой, “дадасининг эркаси” эдим.
Дадам мактабда тил ва адабиётдан дарс берган, онам эса қишлоқ кутубхоначиси бўлиб ишлаганди.
Тинч, салқин, бироз моғор ҳиди босган икки хонали кутубхонага камдан-кам одам келар, шу боис ҳаддидан ошган сичқончалар бурчак-бурчакларда югургилаб, менинг завқимни тоширарди. Мен оёқ учида уларга яқинлашсам, чийиллашиб пол ковагидаги инларига уриб кетишар, бир муддатдан сўнг седанадай қоп-қора кўзчаларини ялтиратиб, мўралаб қарашарди.
Бир куни юзлари чекич урилгандай чўтир киши “ҳорманглар”, деб кириб келиб, бўсағадаги ҳўл латтага оёғини арта-арта ҳол-аҳвол сўрагани, онам сичқонлардан нолиб, маргимуш зарурлигини айтгани ва мен бирдан йиғлаб юборганим, “Керакмас, уларга тегманглар, улар мени дўстларим”, деб ғишава қилганим эсимда. Онам менинг бу хархашамни кўп эслар, “Бонунинг майда-чуйда дўстлари кўп”, деб кулиб қўярди. Эҳтимол, тез-тез эсга олиниб тургани учун ҳам ушбу воқеа ҳалигача ёдда қолгандир…
Бобом, ўз таъбири билан айтганда, Мир Араб мадрасаси тупроғини ўн йил ялаб, илми комил бўлган мўмин эди. Уйимизда қизлар кўплигиданми ёки бобомга дастёр кераклигиданми, хуллас, мен бобомга биркитилган эдим. Мактабдан қайтдим дегунча чой-пойимни апил-тапил ичиб, бобоҳовлига чопқиллардим. Бора-бора ўқишдан нари тўғри ўша ёққа ўтадиган, кейинчалик ҳафталаб ётиб қоладиган бўлдим.
Ёшлигида ўйнаб-қувнаб ўсган тенгдошларимдан фарқли ўлароқ, хонтахтага тирсак санчиб, Аллоҳнинг каломини ва ҳадиси шарифни тинглаб, гоҳи Хожамназар Ҳувайдо ғазалларини ўқиб-ёдлаб, уларнинг сеҳри-жозибаси билан ўсдим.
Бобом мадрасада водиллик бир толиби илм билан ҳужрадош тушган, у Ҳувайдонинг шажара силсиласига мансуб бўлиб, ўша даврда тахаллусига зид равишда элга ноаён бўлган[2 - “Ҳувайдо” – (арабча) очиқ-ойдин, равшан, аён.] сўфий ошиқнинг девонини қўлдан қўймас экан.
