“Муҳаббатдан муҳаббат бўлди пайдо”[3 - Ҳувайдодан], дегандай, йиллар мобайнида бобомизнинг қалбига ҳам бу риндона ғазаллар нақш каби муҳрланиб бораверади. Мен авайлаб варақлайдиган ипакқоғоз китобни ҳам бобом ўз қўли билан кўчириб, муқовалатиб олган экан.
Тўғри, болалик зеҳним билан шеърлар маъносини тўлиқ англаёлмасдим, лекин айни ана шу номаълумлик ортида аллақандай сирли олам, қудратли куч пинҳон бўлиб, тўлқин-тўлқин оҳанглар замирида мўъжизалар яратишга қодир Зот борлигини ҳис қилиб турардим:
Сифотингни на тил бирла баён айлай, Худовандо,
Эрур ожиз сифотинг айғоли бу куллийи ашё.[4 - Ҳувайдодан]
* * *
10 август
Сираси, ҳаётимнинг асосий мазмуни мутолаа эди.
Ҳали-ҳануз униққан муқовали, ҳилвироқ китобга кўзим тушса, лойўчоқда вишиллаб кўпик чиқазиб ёнаётган ғўзапоя, бўғотда бўйнини ичига тортиб ғуғулаётган мусича, хонтахтадаги яшил пиёла ичида аксланган тилла тангадек қуёш ҳилпир-ҳилпир жонланиб, арузнинг баҳрлари тўлқинида тебранган салобатли овоз жаранг сочаверади.
Менинг фарҳунда болалигим бошига кутилмаганда бало тоши келиб тушди. Бобом бир фурсат бетоб ётиб қолди ва тез кунда… Тангри раҳматига борди…
Ҳовлига йиғилган хеш-ақрабо имкон қадар овозсиз ҳаракатланар, марҳум руҳига озор етказмаслик учун паст товушда сўзлашар, рўмолини танғиб ўраб олган аёллар пиқ-пиқ йиғлашар, кейин дафн билан боғлиқ икир-чикирларни пичирлашиб муҳокама қилишарди.
Жанозага келган оломон намозга саф тортаркан, мен совуқ маъракадан кўра бобомсиз хонадон ваҳмидан таҳликага тушиб, даҳлиз деворига суянганимча тош қотиб, юрак ютиб турарканман, маросим тезроқ тугасаю, ўзимизнинг уйга чопиб борсам деб орзиқардим. Мулланинг тиловати ҳам қўрқувимни оширарди, ҳолбуки, мени оятлар аллалаб ухлатиб-уйғотган, бобомнинг вазмин қироати қон-қонимга сингиб кетган эди.
Тобутни елкалаб дарвозадан чиқишгач, мен лаш-лушларимни кўтариб акамнинг етовида ҳовлимизга қайтиб келдим. Аммо бу дунёда бобожоним йўқлигини, уни йўқотганимизни тасаввуримга ҳечам сиғдиролмасдим. Мактабдан қайтаётиб оёқларим ўз-ўзидан бобоуйимга тортиб кетар, “беш” баҳомни кўрсатиб мақтанишни, у кишидан алқов эшитишни истаб шошиб борарканман, бирдан қўш табақали ёғоч дарвоза зулфинида каттакон қора қулфни кўриб тиззамдан мадор қочарди.
Дарвозага суяниб ўтирганча юм-юм йиғлардим-да, балки бобом ичкарида юргандир, кўрганларим тушдир деган хаёлда тирқишдан термулиб турардим. Бир неча марта мени бобомнинг қўшнилари уйимизга элтиб қўйган, агар ҳаяллаб қолсам, ота-онам шу жойдан топадиган бўлганди.
Кейин бобом тушларимга кўчди…
Мен бобомни маҳкам қучиб, “Тирик экансиз-ку, алдашган экан-ку!” деганча қувончдан юрагим қинидан чиқар даражада урар, шу зарблар шовқинидан уйғониб, тонггача унсиз кўзёш тўкиб ётардим.
Аста-секин ҳамма марҳумлар қатори бобомни маърака муносабати билан эслайдиган бўлишди, мен эса бир лаҳза ҳам ёдимдан чиқаролмадим.
Ота уйимга кўникишим қийин бўлди, бора-бора одамови тортиб, ҳеч ким билан гаплашмай қўйдим, сал нарсага ҳиқиллаб йиғлаб, аразлаб олардим. Дадам дўхтирга олиб борди, у “Бола руҳий инқирозда, тез ўтиб кетади, иложи борича бобосининг ҳовлисига бормай турсин, у билан боғлиқ нимаики бўлса, йироқроқ тутиш керак”, деб тайинлади.
Опаларим менга қўриқчи бўлди.
Энди мен бобоуйим жойлашган маҳаллага яқин ҳам боролмасдим. Акамга ялиниб-ёлвориб, қадрдон китобларимни олиб келтирдим. Олиб келтирдиму жоним тинчиди, шу билан мутолаага шўнғиб кетдим. Уйдагилар “Хайрият, қизгина чалғиди, машғулот топди”, деб севинишди, аслида мен Ҳувайдо воситасида бобом билан суҳбат қурардим:
Ўлимдан бехабар бўлма, бўлур ногаҳ санга пайдо,
Яқонгдан олса қўймас, айласанг сад бор вовайло[5 - Ҳувайдодан].
* * *
11 август
Шу тариқа кунлар имиллаб, ойлар судралиб, йиллар чопиб ўтаверди.
Гулшан опамни турмушга узатганда мен ўн яшар қизча эдим. Тўйга ҳозирлик кўриб ҳамма ясан-тусан, пардоз-андоз қилар, ўртанча опам қошлиқ тортаркан, менга кўзгудан қараб:
– Кел, сениям қошингни қарайтириб қўяй, дадасини эркаси, – деди.
Мен уялиб, ўзимни эшик ортига тортдим. Ортимдан холамнинг қизи Марзия:
– Худони қудрати! Муштдаккина-ю, ҳалитдан чиройи ақлни шоширади-я! Бунингга қошлиқ шарт эмас, қара қош-кўзни, сурма тортилгандай, какликнинг худди ўзи! Қўшиқда айтилади-ку:
Кўзларингиз сурмага муҳтож эмас,
Қошларингиз ўсмани қилмас ҳавас[6 - Чустийдан.],
– деб хиргойисидан ўзи завқланиб хандон ташлади.
Мен ётоқхонага кириб, илк бор бошқача кўз билан кўзгуга қарадим: менга катта-катта кўзлар ҳадик билан боқиб турарди…
* * *
Тўғриси, синфдошларим баъзида чиройимга ҳавас қилиб гапиришган, бировлари ҳасадда сўз қистирган пайтлари кўп бўлган. Мактаб ҳаваскорлик тўгарагида бош роллар менга ишониб топширилганда синфдошим Адибанинг ғайирлигига жавобан адабиёт ўқитувчимиз Жаннат опа “Бонунинг кўриниши ҳам мос келади”, деб оғзига ургани ҳам бор гап.
Кейинчалик коллежга ўтиб ўқий бошлагач, Тангри таоло мени беҳад сийлаб марҳамат кўргузганини англаб етдим.
Мен бўй етиб улғайганим сайин чиройим очилиб, гўзаллашиб бораётганимни ўзим ҳам билиб турар, кўча-кўйда суҳбатлашиб турганлар мен ўтганимда бирдан жимиб қолишларидан, автобусга чиқсам беихтиёр ҳамма мен томон қайрилиб олишидан, ўқитувчиларим баҳоларимни бироз ошириб қўйишларидан… ич-ичимдан қувонар… бир сўз билан айтганда, ҳаётдан мамнун эдим.
Онам кўз тегмасин деб етти пирни айлантириб дам солдирар, туморлар тақиб, кўзмунчоқлар боғларди.
Энг яқин ўртоғим – кўзгу доим ёнимда, у билан дийдорлашиб тўймасдим, қараган сари баҳри дилим очилиб, яйраб борардим. Чунки у ғўрлик пайтим қиз боланинг ҳусни ҳам бахти, ҳам фожиаси бўлиши мумкинлиги хаёлимнинг кўчасига келмас эди.
Мактабдагидек, коллежда ҳам барча йигитлар ошиқу шайдо, мени талашиб ёқалашганлари қанча бўлса, мактуб йўллаганлари, совчи қўйган “чилги”лари ҳам шунча эди.
Абитуриентлигимда бир воқеа рўй бердики, бу менинг чиройим шуҳрати овозасини янада оширди.
Ҳужжат топшириш ҳам ўсмир ҳаётининг ҳаяжонли айёми… Мен эгнимга янги атлас кўйлак кийиб, ўзимга ишончим барқарор, Арк ёнидан учиб-қўниб ўтиб бораётсам, бошига тўр қалпоқ бостириб, бурнига зангор шишали кўзойнак қўндирган бир амаки “Тўхта, қизим, бир дақиқа!” деб қолди.
Қарасам, у бўйнига осиғли фотоаппаратини созлаб, мени мўлжалга оляпти. Вақтим зиқлиги учун у билан ортиқча тортишиб ўтирмадим, шу билан бирга, шайтонлик ҳам қилгим кеп қолди: шоира қизларнинг газетларда чиқадиган бир хил суратларига тақлидан кўрсаткич бармоғимни иягимга қўйиб жилмайдим: “Марҳамат, олаверинг!”
Суратчи беш-олти марта аппаратини чирқиллатиб, мамнун илжайди. Сўнг абитуриентлигимни эшитиб, яна қувониб кетди: “Йўғ-е, буни қара-я, роса мен қидирган қаҳрамон экансан-ку!”
Шу заҳоти рўй берган воқеани унутиб, дорилфунуннинг қабул бўлимига равона бўлдим.
Орадан бир ой ўтар-ўтмас Тошкентда чиқадиган рангли журнал муқовасида кўйлагим ва юзим лов-лов ёниб, кулиб турган суратим босилиб чиқди. Ҳамма ёқда шов-шув: “Нима дейсан, ўзимизнинг Бонуни Тошкентдаям танишаркан, илтимос қилиб суратга туширишибди”, “Чиройли бўлсанг шу-да”, “Чиройи учунми ё аълочилиги сабабми?”, “Уяммас, буяммас, дадаси Тошкентда ўқиган-ку, танишларини ишга солган-да…”
Консультацияга кирсам, ўзаро суҳбатлашиб ўтирган муаллимлар менга бир қараб, кўз узолмай қолишди. Улардан бири – сочлари жингала, ёшроқ домла:
– Журналда расми чиққан қиз сиз-а? – деб сўради.
– Ҳа, – дедим сал тортиниб.
– Жуда соз, – деди қоратўридан келган тўлароқ ўқитувчи, – бизда сиздай қизлар ўқиши керак, ички гўзаллик яхши, агар ташқи гўзаллик ҳам вобаста бўлса, бу – аъло!
Кейинроқ дорилфунунга кириб, шанба кунлари қишлоққа қайтсам, бирваракайига уч-тўрт совчи ичкари-ташқарида мунтазир навбат кутар, бу ҳол мен учун оддий воқеага айланиб улгурган, меҳмон бор-йўқлигига парво қилмай, ўз юмушларим билан андармон бўлардим. Чунки… улар орасида мен кутган йигитдан элчи йўқ эди…
* * *
12 август
