Элизабет Холмс энди Apple’да ярим кунга бухгалтер бўлиб ишларди ва соатига 4 доллар оларди. Бир ҳафтада бир марта у Сан-Францискога келиб, Жобс юритган ёзувни тартибга соларди. Apple жиддий компанияга ўхшаши учун Стив телефон хизмати билан гаплашди, у барча хабарларни Кларага жўнатадиган бўлди. Рон Уэйн Виктория давридаги нақш услубида логотип чизди. У дарахт остида ўтирган Ньютонни тасвирлади; Вордсвортнинг “Муқаддима”сидан қуйидаги парча имзо бўлиб хизмат қилди: “Ақл ажиб фикрлар денгизи узра ёлғиз ўзи сузмоқда”. Анча беъмани шиор, бу Apple Computer’дан кўра кўпроқ Уэйннинг ўзига мос келарди. Компанияга эса Вордсворт француз инқилоби бошланишини таърифлаган қуйидаги қатор кўпроқ мос келарди: “У тонг ёруғини кўришнинг ўзи бахтдир; лекин ёшларнинг бахтиёрлиги ундан-да юксак бахтдир”. Возняк буни шундай тасдиқлади: “Менга биз энг буюк инқилобда иштирок этаётгандек туюлганди. Ва бундай шарафли иш менга муяссар бўлганидан бахтиёр эдим”.
Воз компьютернинг кейинги версияси ҳақида ўйлашни бошлади, шунинг учун биринчи компьютер Apple I номини олди. Жобс ва Воз Камино-Реалдаги электроника дўконларга кириб, дўкон эгаларидан уларнинг товарларини харидорларга сотишни таклиф қиларди. “Байт” сотиб олган партияга ва ўз дўстларига сотишган элликта компьютерга қўшимча равишда улар дўконлар учун яна юзта компьютер теришганди. Бироқ нарх борасида фикрлари ҳар хил бўлиб чиқди: Воз компьютерларни тахминан уларга сарфланган деталлар нархида сотиш ҳақида ўйларди; Жобс эса жиддий фойда олишни хоҳларди. Албатта, у устун келди. Дўконларга компьютерларни монтаж платалари нархидан уч баравар қиммат нархда сотишди, Террелл ва бошқа дўконлар эгалари уларга тўлаган улгуржи нархга – беш юз долларга 33 % қўшилди. Бу 666 доллар 66 центни ташкил этди. “Менга ҳар доим бу рақамларни такрорлаш ёқарди, – дейди Воз. – Телефон ўйинлари хизматидаги менинг рақамим 255-6666 эди”. Иккала дўст Иоанн Богословнинг “Ваҳийси”да 666 рақами “ёвуз ҳайвоннинг сони” эканини билишмасди, лекин тез орада уларга шикоятлар ёғила бошлади, ўша йили суратга олинган “Омен” фильмида 666 рақами пайдо бўлганидан кейин норозилик яна ҳам кучайди. (2010 йили энг биринчи Apple I компьютерларидан бири “Кристи” кимошди савдосида 213 минг долларга сотилди).
Янги компьютерлар ҳақидаги илк мақола ҳозирда чоп этилиши тўхтатилган Interface журналининг 1976 йилнинг июль ойидаги сонида пайдо бўлди. Жобс дўстлари билан компьютерларни ҳали ҳам Стивнинг уйида қўлда теришарди, мақолада эса Жобс “маркетинг бўйича директор” ва “Atari’нинг собиқ норасмий маслаҳатчиси” деб таърифланганди. Буларнинг барчаси Apple’га зарур обрў-эътиборни бахш этарди. “Стив ҳамма нарсани ипидан игнасигача билиб туриш ва янги тармоқнинг ривожланишини кузатиш учун кўпчилик компьютер клублари билан алоқада бўларди”, – дейилади мақолада. Кейин муаллиф Жобснинг қуйидаги сўзларини парча қилиб келтиради: “Харидорлар билан уларнинг эҳтиёжларини ва хоҳиш-истакларини муҳокама қилиб, биз уларга улар хоҳлаган маҳсулотни тақдим этамиз”.
Бу вақтга келиб Apple’нинг Altair’дан бошқа рақобатчилари пайдо бўлди: масалан, Processor Technology компанияси томонидан ишлаб чиқарилган IMSAI 8080 ва SOL-20. SOL-20 компьютерини “Уй компьютерлари клуби”даги Ли Фелзенштейн ва Гордон Френч теришганди. Икки дўст Меҳнат куни тақдимотда иштирок этишга муваффақ бўлди, ўша куни илк Шахсий компьютерлар фестивали (Personal Computer Festival) бўлиб ўтганди. Тадбир Нью-Жерси штати Атлантик-Сити шаҳри соҳилбўйидаги эски меҳмонхонада бўлиб ўтди. Жобс ва Возняк TWA авиакомпаниясининг рейсида Филадельфияга етиб келишди; улар ўзлари билан сигара қутисига солинган Apple I ва унинг Воз ишлаб чиқаётган кейинги авлодини олиб келишди. Самолётда уларнинг ортида Фелзенштейн ўтирганди. У Apple I’га қараб, “ҳеч бир қизиқ жойи”ни кўрмадим деб айтади. Орқасидан айтилган бундай гаплар Вознякнинг асабига тегди. “Улар бизнес-режаларни муҳокама қилаётганини эшитдик, – дейди у. – Биз ҳеч қачон эшитмаган терминларни ишлатишарди”.
Возняк кўп вақтини ўз хонасида компьютернинг янги модели устида ишлаб ўтказди. У павильоннинг энг чеккасида Apple учун ажратилган стол олдида туришдан уяларди. Дэниел Коттке Нью-Йоркдан поездда келди (у энди Колумбия университетида ўқиётганди) ва Жобс зални айланиб, рақобатчи компанияларнинг ихтироларини томоша қилаётган вақт у ташриф буюрувчилар билан суҳбат қурарди. Стивда у кўрган компьютерлар таассурот қолдирмади. У Возняк энг яхши муҳандис схемотехник эканини, Apple I эса (шу жумладан, унинг кейинги авлоди) функционаллиги жиҳатидан намойиш этилган компьютерларга имконият қолдирмаслигини тушуниб етди. Лекин кўргазмада аксинча SOL-20 компьютери зўр таассурот қолдирди: ёрқин металл корпус, клавиатура, таъминот блоки, сим. У улуғвор кўринарди, Apple I эса пала-партиш ташқи кўриниши билан ўз яратувчиларини эслатарди.
6-боб. Apple II. Янги давр шуъласи
Интеграцияланган пакет
Шахсий компьютерлар фестивалига келгач, Жобс “Байт” дўкони эгаси Террелл ҳақ эканини тушуниб етди: товар тўлиқ комплект ҳолда сотилиши керак. Стив Apple’нинг кейинги версияси замонавий корпусга, ўрнатилган клавиатурага ва таъминот блокидан тортиб то монитор ва зарур дастурларгача тўлиқ қўшимча ускуналар тўпламига эга бўлади деган қарорга келди. “Мен тўлиқ йиғилган компьютер яратишга қарор қилдим, – деб эслайди Жобс. – Харидорларимиз қаердан клавиатура, трансформатор сотиб олишни биладиган ва ўзлари компьютер йиға оладиган чекланган миқдордаги ҳаваскорлардангина иборат бўлишини хоҳламасдик. Битта бундай компьютер билимдонига тайёр ускуна харид қилишни маъқул кўрадиган мингта харидор тўғри келади”.
1976 йил май ойидаги байрам кунлари Возняк улар турган меҳмонхона хонасида янги компьютер моделини тераётганди (икки дўст кейинчалик уни Apple II деб атайди). Жобс бу компьютер компанияни янги босқичга олиб чиқади деб ишонарди. Моделни хонадан бир марта кечаси олиб чиқишди. Ўшанда унинг ранги конференц-залларнинг биридаги проекцион телевизорда текшириб кўрилди. Возняк микросхемалар ёрдамида рангларни ўтказишнинг зўр усулини ўйлаб топди ва проектордан тасвир узатилаётган экранда унинг ишлашини текшириб кўришга қарор қилди. “Проекторда мен ўйлаб топган ечимдан бошқа ранг схемаси бўлиши мумкин деб ўйладим, – деб эслади у. – Apple II’ни ўша проекторга уладим ва барчаси аъло даражада ишлаши маълум бўлди”. Воз клавиатура тугмаларини босганда, экранда ҳар хил рангдаги чизиқлар ва жимжимадор гажаклар пайдо бўлди. Меҳмонхона техниги Apple II’нинг биринчи моделини кўришга муваффақ бўлган ягона гувоҳ эди. У кўп компьютерларни кўрганини ва бунақасини албатта сотиб олишини айтди.
Тўлиқ комплектланган Apple II катта харажатларни талаб қиларди ва икки дўст бирор-бир йирик компаниянинг ҳуқуқларини сотишга қарор қилди. Жобс Элкорннинг олдига борди ва у Atari раҳбарияти учун тақдимот ҳақида гаплашиб кўришини илтимос қилди. Эл Жо Кинан исмли президент билан учрашув тайинлади. У Элкорн ва Бушнеллдан анча консервативроқ эди. “Жобс унинг янги маҳсулотини реклама қилиш учун келди, лекин Кинан унга зўрға тоқат қилди, – деб эслайди Элкорн. – Стивдан шу қадар бадбўй ҳид келаётгандики, қариянинг кўнгли беҳузур бўлиб кетди”. Жобс оёқ яланг юрарди ва бир вақт у оёқларини столга ташлаб олди. Кинаннинг сабр косаси тўлди. “Мен сизлардан ҳеч қачон ҳеч нарса сотиб олмайман. Оёқларингизни столимдан олинг!” – деб бақирди у. Элкорн буни шундай эслайди: “Бўлди, умид йўқ”.
Сентябрда Жобснинг уйига Apple II’ни кўриш учун Commodore computer компаниясидан Чак Педдл келди. “Ёруғроқ бўлиши учун биз гараж эшикларини ланг очдик, костюм ва ковбойча шляпада у кириб келди”, – эслайди Возняк. Педдлга Apple II ёқди ва у Commodore қароргоҳида бир неча ҳафтадан кейин раҳбарият учун тақдимот ўтказиш тўғрисида келишиб олди. “Бизни бир неча юз минг долларга сотиб олишни хоҳлаб қолишингиз ҳам мумкин”, – деб луқма ташлади Жобс учрашувда. Возняк унинг бундай “аҳмоқона” луқмаси уни таажжубда қолдирганини эслайди, лекин Жобс ўз айтганида туриб оларди. Commodore босслари бир неча кундан сўнг қўнғироқ қилиб, компания бундан кўра ўз компьютерини яратгани осонроқ деб айтишди. Жобс хафа бўлмади. У ҳам компания ҳақида кўп нарсаларни билиб олди ва Commodore’дек “ғариб компания” билан ҳамкорлик қилмаган маъқул деган хулосага келди. Возняк бой берилган пулларга ачинмади, лекин тўққиз ой ўтиб, ўша компания PET’ни сотувга чиқарганида бу унинг муҳандислик нафсониятига тегди. “Мен қайт қилиб юборгим келди, – деди у. – Шошилсанг, кулгу бўласан деб шуни айтишади. Улар бундай арзимас матах ўрнига Apple’ни сотиб олишгани яхшироқ эди”.
Commodore билан бўлган воқеа Жобс ва Возняк ўртасида ҳам низо келиб чиқиши мумкинлигини кўрсатиб берди: уларнинг Apple’га қўшаётган ҳиссаси бир хилми ва иккови қанча фойда олиши керак? Муҳандисларни бизнесменлардан кўра кўпроқ қадрлаган Жерри Возняк фойданинг катта қисми адолат юзасидан унинг ўғлига тегиши керак деб ҳисобларди. Ва Жобс Возни кўргани келганида, Жерри Возняк Жобсга ташланди. “Сен ҳеч кимсан. Ҳеч нарсани ўзинг ўйлаб топмагансан”, – деб бақирди у. Жобс йиғлаб юборди, у тез-тез шундай ҳолга тушарди. У ҳеч қачон туйғуларини яшира олмасди. У Вознякка ҳамкорлик шартномасини бекор қилмоқчи эканини айтди. “Агар элликка-эллик бўлмаса, унда ҳаммасини ўзинг ола қол”, – деди Жобс дўстига. Лекин Стив Возняк отасидан фарқли равишда улар муваффақиятга фақат бир жамоа бўлсагина эриша олишини тушунарди. Ва агар Жобс бўлмаганида, Воз ўз қурилмалари схемаларини “Уй компьютерлари клуби” учрашувларида бепул тарқатаверарди. Унинг кўк қутичадан бошлаб барча ихтироларидан қандай фойда олишни айнан Жобс ўйлаб топганди. Возняк улар ҳамкор бўлиб қолиши ва фойдани тенг бўлиши кераклигига рози бўлди.
Бу узоқни ўйлаб қабул қилинган қарор бўлиб чиқди. Apple II муваффақиятли сотилиши учун Вознякнинг ноёб схемаларининг ўзи етарли эмасди. Компьютерни тўлиқ комплектланган тайёр маҳсулотга айлантириш керак эди ва бу Жобснинг вазифаси эди.
Дастлаб у уларнинг собиқ ҳамкори Рон Уэйндан корпус лойиҳасини ясашни илтимос қилди. “Уларнинг пуллари йўқ деб ўйладим, шунинг учун терилмайдиган ва оддий слесарлик устахонасига буюртма бериб ясаттириш мумкин бўлган корпусни ўйлаб топдим”, – дейди у. Унинг варианти металл скоба билан бирлаштирилган ойнасимон пластмассадан ясалган қоплама эди, клавиатурасининг устида суриладиган пардачаси бор эди.
Жобсга Уэйннинг дизайни ёқмади. У Apple’ни бесўнақай металл корпусли бошқа компьютерлардан ажратиб турадиган нафис ва оддий дизайнни хоҳлаган эди. Macy’s универмагидаги электр ускуналар бўлимини кезиб чиқаётганида Cuisinart ошхона комбайни Жобснинг эътиборини тортди. У янги компьютерга енгил тайёрланган пластикдан ясалган чўзиқ корпус керак деган хулосага келди. “Уй клуби” йиғилишида у ўзига таниш бўлган консультант Жерри Мэнокка 1500 доллар эвазига Apple II учун корпус дизайнини ўйлаб топишни таклиф қилди. Мэнок Жобсга бошдан оёқ кўз югуртириб, пулни олдиндан беришини сўради. У эса кўнмади, лекин Мэнок шунга қарамай, ишга киришди ва бир неча ҳафта ўтиб, ҳеч бир ортиқча деталларсиз чўзиқ пластик корпус тайёрлади. У қулайлик ва оддийликни ўзида мужассам этарди. Жобс хурсанд бўлиб кетди.
Сўнгра таъминот блокига навбат келди. Вознякка ўхшаган гиклар бундай майда-чуйда нарсаларга эътибор бермасди, лекин Жобс бу энг муҳими деган қарорга келди. Масалан, у вентиляторсиз компьютер ясаш ҳақида ўйларди, чунки компьютерга ўрнатилган вентилятор дзен принципларига зид бўлиб, ишдан чалғитарди. Жобс электротехникани яхши тушунадиган Элкорндан маслаҳат сўраш учун Atari’га борди. “Эл мени Род Холт билан таништирди. Ақли ўткир инсон, марксист, ашаддий чекувчи Род кўп бор уйланган ва ҳамма нарсани тушунарди”, – деб эслайди Жобс. Жобсни биринчи марта кўрган Мэнок ва бошқалар каби Холт ҳам унга ишонқирамай қаради. “Мен қиммат оламан”, – деди у. Лекин Жобс бу ўзини оқлашини ҳис этиб, исталган нархни тўлашини айтди. “Мана шундай қилиб, Стив мени бўйсундирди”, – деб эслайди Холт. У кейинчалик Apple’га тўлиқ ставкада ишлашга ўтиб кетади.
Стандарт линиявий таъминот блоки ўрнига Холт, осциллографлар ва бошқа қурилмаларда бўлгани каби, импульс таъминот блокини ясади. Бундай таъминот блоки секундига олтмиш марта эмас, балки минг марта ўчиб ёнарди, бу эса трансформаторнинг камроқ қизишини таъминларди ва унинг ишлаш самарадорлигини оширарди. “Импульс таъминот блоки Apple II’нинг тизим платаси каби инқилобий ечим бўлиб чиқди, – деб қайд этганди кейинчалик Жобс. – Компьютерлар тарихи китобларида Холтнинг исми кам тилга олинади, аслида тескариси бўлиши керак. Ҳозир импульс таъминот блоклари ҳар бир компьютерда турибди ва уларнинг барчаси Роднинг ихтиросидан кўчириб олинган”. Возняк жуда ақлли бўлишига қарамай, уни ўйлаб топа олмасди. “Мен импульс таъминот манбаини ғира-шира хаёлимга келтира олардим”, – деб тан олади Возняк.
Жобсни отаси доим, ҳатто майда-чуйда деталлар борасида ҳам мукаммалликка интилиш керак деб ўргатганди. Жобс Apple II тизими платасининг топологиясига ана шундай ёндашди: биринчи чизмани у қабул қилмади, чунки чизиқлар у хоҳлаганидек тўғри эмасди.
Мукаммалликка ўчлик Жобснинг ҳамма нарсани назорат қилишга интилишини кучайтирди. Кўпчилик ҳаваскорлар ва хакерларга қўшимча деталларни охиригача ясаш, қайта ясаш ва компьютерга ўрнатиш ёқарди. Жобснинг фикрича эса бу фойдаланувчи компьютердан оладиган таассуротни бузарди. Дилида хакер бўлган Возняк унга қўшилмади. У Apple II’га саккизта слот қўшишни хоҳлади. Уларга кичикроқ монтаж платаларини ва ташқи қурилмаларни ўрнатиш мумкин эди. Жобс принтер ва модем учун фақат икки слотни қолдиришни таклиф қилди. Возняк буни шундай эсдайди: “Одатда мен тезда рози бўламан, лекин бу сафар гапимда туриб олдим: “Агар шунақасини хоҳласанг, унда ўзингга бошқа компьютер ясаб ол”, – деб айтдим. Мендек инсонлар эртами-кечми ўз машинасини модификациялашни хоҳлаб қолади деб тушундим”. Бу гал баҳсда Возняк ғалаба қозонди, лекин у унинг таъсири кучсизлашиб бораётганини ҳис этарди. “Ўшанда мен устун келдим. Лекин бу узоқ давом этмаслигини тушуниб тургандим”.
Майк Марккула
Барча бундай янги ихтиролар пул талаб қиларди. “Пластик корпусни ишлаб чиқиш бизга тахминан юз минг долларга тушарди, – деб эслайди Жобс. – Компьютер ишлаб чиқариш учун эса икки юз минг керак эди”. У яна Нолан Бушнеллнинг олдига борди. Уни акцияларнинг миноритар пакети эвазига ишга пул қўшишга кўндирмоқчи бўлди. “Стив менга компания акцияларининг учдан бир қисми учун эллик минг доллар киритишимни таклиф қилди, – деб сўзлаб берди бу воқеани Бушнелл. – Мен эса ўзбилармонларча рад этдим. Бу кулгули бўлар эди, агар шу қадар қайғули бўлмаганида”.
Бушнелл Жобсга National Semiconductor’нинг маркетинг бўйича собиқ директори ва илк венчур инвестиция компанияларидан бири Sequoia Capital асосчиси Дон Валентайнга мурожаат қилишни таклиф қилди; Валентайн ўзининг бирор ишни маҳкам тутиши билан донг таратганди. У Жобснинг гаражига “мерседес”да, кўк иш костюмида ва бўйинбоғли сипо кўйлакда кириб келди. Бушнелл унга дарҳол Валентайн қўнғироқ қилиб, ҳазил аралаш “мени бу ташландиқ жойга нимага юбординг?” деб сўраганини эслайди. Валентайн буни эслай олмаслигини айтади, лекин Жобснинг ташқи кўриниши ғалатилиги ва ундан ёқимсиз ҳид келгани унинг ёдида қолганини тан олади. “Стив тиришиб ўзини норасмий киши қилиб кўрсатарди. У ориқ, соқоли сийрак эди, Хо Ши Минга ўхшарди”, – эслайди Валентайн.
Лекин у Стивнинг ташқи кўриниши туфайли Apple’га пул киритишни рад этгани йўқ. Жобс маркетингни умуман тушунмаслиги Валентайнни ташвишлантириб қўйди: электроника дўконларини айланиб чиқиш ва компьютерларни етказиб бериш ҳақида келишувлар олиб бориш кераклиги Жобсни умуман безовта қилмаётгандек туюлди. “Агар мен сизларни молиялаштиришимни хоҳласангиз, – деди Валентайн, – маркетинг ва дистрибуцияни тушунадиган ва бизнес-режа туза оладиган ҳамкор топинг”. Одатда ёши катта одам Жобсга маслаҳат берса, у ёки уни жеркиб ташларди ёки эшитганлари ҳақида ўйланиб қоларди. Валентайннинг айтган гапи уни ўйлантириб қўйди. “Менга учта номзодни юборинг”, – деб жавоб берди у. Валентайн шундай қилди. Жобс улар билан суҳбатлашди ва Майк Марккуланинг номзодида тўхтади. У эса кейинги йигирма йилда Apple’нинг ривожланишида муҳим роль ўйнади.
Марккула 33 ёшда эди, лекин у Fairchild ва Intel’да ишлаб, истеъфога чиққанди. Intel’да у компания очиқ акциядорлик жамиятига айлантирилганидан сўнг, акциядорлик опционларида миллионлаб доллар ишлаб олганди. У мактабда спорт гимнастикаси билан шуғулланган инсон каби зийрак, эҳтиёткор эди ва аниқ ҳаракат қиларди. Нарх белгилашни, сотиш тизимини, маркетингни ва молияни ҳеч ким унчалик яхши билмасди. Табиатан босиқ бўлган Марккула яқинда орттирган мол-мулкидан роҳат олиб яшамасди: у Тахо кўли бўйида уй қурди, кейин эса Вудсайдга яқин тоғларда данғиллама ҳовли-жой қурди. Жобснинг гаражидаги илк учрашувга у Валентайнга ўхшаб “мерседес”да эмас, чиннидек ялтираган тилларанг кабриолет “корветт”да келди. “Мен келганимда Воз дастгоҳ ёнида турарди. У дарҳол менга Apple II’ни кўрсатишга тушиб кетди, – эслайди Марккула. – Мен кўрган нарса мени шу қадар лол қолдиргандики, мен болаларнинг ташқи кўринишига эътибор бермасликка қарор қилдим. Ахир, соч-соқолни кейин ҳам калталатиб олса бўлади-ку”
Жобсга Марккула дарров ёқиб қолди. “У чўрткесар эди. Intel’да у маркетинг раҳбари лавозимига тайинланмади, шунинг учун, ўйлашимча, у кўпроқ нарсага қодирлигини исботлашни хоҳлаётганди”. Бундан ташқари, Марккуланинг тартиблилиги Жобсни ўзига жалб қилди. “Шуниси аниқ эди: агар кимнидир алдаш имконияти пайдо бўлса, у бундан фойдаланиб қолмайди. Унинг ахлоқий принциплари бор эди”. Вознякда ҳам уларнинг янги таниши яхши таассурот қолдирди. “Ажойиб йигит, – дейди у. – Ва қувонарлиси, унга бизнинг компьютер ёқди!”.
Марккула Жобсга бирга бизнес-режа тузишни таклиф қилди. “Агар ҳаммаси ўнгидан келса, мен пул қўшаман, – деб ваъда берди у. – Агар ўнгидан келмаса, демак, бир неча ҳафта бепул ишлаб бераман”. Энди Жобс кечалари Марккуланинг уйига борарди, улар режа тузарди ва туни бўйи суҳбат қурарди. “Биз келажак ҳақида, масалан, нечта оила компьютер сотиб олиши ҳақида гаплашардик; баъзида тонгги тўртгача гаплашиб ўтирардик”, – деб айтиб берди Жобс. Бизнес-режанинг катта қисмини Марккула ёзишига тўғри келди. “Стив ҳар доим кейинги сафар ўз қисмини албатта олиб келишини ваъда қиларди, лекин доим улгурмасди ва охир-оқибат ҳаммасини ўзим ёздим”.
Марккуланинг режаси шуниси билан эътиборли эдики, у электроника ҳаваскорларининг тор доирасигагина мўлжалланмаганди. “Майк компьютерларни оддий истеъмолчига сотиш ҳақида ўйларди”, – хотирлайди Возняк. Марккула хаёлий орзуларни тасвирларди. “Икки йилдан кейин биз энг зўр Fortune компанияларининг 500 талигига кирамиз. Саноатнинг янги тармоғини яратамиз. Бунақаси ўн йилда бир марта бўлади”, – дерди у. Apple Fortune 500’га кириши учун етти йил керак бўлди, лекин, энг асосийси, Марккуланинг тахминлари рўёбга чиқди.
Марккула икки дўстга Apple акцияларининг учдан бир қисми эвазига 250 минг долларгача кредит таклиф қилди. Шу тариқа компания корпорацияга айланди, Марккула, Жобс ва Вознякнинг ҳар бирига акцияларнинг 26 фоизидан тўғри келди. Қолган акцияларни потенциал инвесторларни жалб қилиш учун қолдиришга қарор қилишди. Бўлажак ҳамкорлар Марккула бассейни ёнидаги уйчада тўпланишар ва битим тузишарди. “Майк ўзининг 250 мингини қайтара олишига унчалик ишонмагандим ва у шундай сумма билан таваккал қилишга тайёрлиги мени лол қолдирганди”, – деб эслайди Жобс.
Энди Вознякни бутунлай Apple’га ўтиб ишлашга кўндириш лозим эди. “Бу билан HP’дан бўш вақтимда шуғуллансам бўлмайдими? Нима бўлса ҳам HP’даги иш доимий даромад келтириб туради”, – деб тушунмай ҳайрон бўлди Воз. Марккула бунақаси кетмаслигини айтди ва унга ўйлаб кўришга бир неча кун берди. “Мен раҳбарлик қилиш, ходимларни назорат қилиш қўлимдан келмайди деб шубҳаландим, – деб тан олди Возняк. – Мен аллақачон фақат муҳандис бўлишга қарор қилиб бўлгандим ва фикримни ўзгартирмоқчимасдим”. Воз Марккулага HP’дан кетмаслигини айтди. Марккула бунга жавобан шунчаки елка қисди, лекин Жобс жуда хафа бўлди. У Вознякка қўнғироқ қилиб, уни кўндиришга киришди. Унга таъсир кўрсатиш учун дўстларига ақл ўргатди. Ингради, бақирди, бир-икки марта жазаваси тутди. Ҳатто Вознякнинг ота
отасиникига бориб, Жерри Вознякдан кўз-ёш тўкиб ёрдам сўради. У вақтга келиб Вознинг отаси Apple II мўмай даромад келтиришини тушунганди ва шу сабабли Жобснинг тарафида бўлди. “Ишимга ҳамма қўнғироқ қилишни бошлади: дадам, онам, укам, дўстларим, – эслайди Возняк. – Ва уларнинг барчаси мен нотўғри қарорга келганимни айтишарди”. Лекин ҳаммаси беҳуда эди. Ўшанда Хоумстед ва Бак Фрай Клубидаги Воз ва Жобснинг таниши Аллен Баум қўнғироқ қилди. “Сен шунчаки синаб кўришинг керак”, – деб айтди у ва Возни кўндирди. Унга агар у Apple’га ўтса, муҳандисликдан бошлиққа айланиб қолмаслигини ва севимли машғулотини ташламаслигини тушунтирди. “Айнан шуни мен эшитишни хоҳлардим, – деди Возняк. – Мен ташкилий тузилманинг қуйисида қолиб, аввалгидек шунчаки муҳандис бўлиб ишлашим мумкин эди”. У Жобсга қўнғироқ қилиб, розилигини айтди.
1977 йилнинг 3 январь куни янги Apple Computer Co. корпорацияси расман рўйхатга олинди; корпорация Воз ва Жобс томонидан тўққиз ой олдин ташкил этилган ширкат акцияларининг назорат пакетини сотиб олди. Буни кўпчилик пайқамади ҳам. Ўша ойда “Уй компьютерлари клуби” ўз аъзолари орасида сўров ўтказди ва 181 кишидан атиги олти киши Apple компьютерларидан фойдаланиши маълум бўлди. Жобс Apple II вазиятни ўзгартиришига ишончи комил эди.
Марккула Жобсга жуда катта таъсир ўтказди. У кўрсатган таъсирни Стивнинг отаси кўрсатган таъсир билан таққослаш мумкин. Пол каби у ҳам дастлаб Стивнинг интилувчанлигини рағбатлантирди, лекин охири буни тўхтатди. “Марккула маълум даражада Стивга отаси ўрнини босди”, – дейди венчур молиячиси Артур Рок. Айнан Марккула Жобсга маркетинг ва савдо-сотиқ алифбосини ўргатди. “Майк мени қаноти остига олди, – деб хотирлайди Стив. – Бизнинг дунёқаршимиз кўпинча бир хил эди. Марккула компания яратаётиб, бойиб кетишга интилмаслик керак, балки ўзинг ишонган ғоянгга амал қилишинг керак, фақат шунда муваффақиятга эришиш мумкин, деб таъкидларди”.
Марккула “Apple маркетинг фалсафаси” номли қоидалар рўйхатини тузди. Бунда учта муҳим жиҳатга алоҳида эътибор қаратди. Биринчиси – зийраклик, харидор ҳиссиётини тушуниш. “Биз мижозлар эҳтиёжини бошқа компаниялардан яхшироқ тушунишимиз керак”. Иккинчиси – бутун фикрни белгиланган мақсадга қаратиш. “Ўзимиз шуғулланаётган мақсадга ўз вақтида етишиш учун барча иккинчи даражали мақсадларни миядан чиқариб ташлаш керак”.
Учинчи ва энг муҳим қоида “сингдириш” деган ғалати ном билан аталарди. Бу одамларда илк таассурот туғдириш орқали компания ёки маҳсулот ҳақида фикр ҳосил қилишни англатарди. “Харидорлар ҳақиқатан ҳам китобга унинг муқовасига қараб баҳо беради, – деб ёзганди Марккула. – Энг юқори сифатли энг яхши маҳсулотни, энг фойдали дастурни ва ҳоказони яратиш мумкин, лекин агар унинг тақдимоти бепарволик билан ўтказилса, унга бўлган муносабат ҳам шундай бўлади. Агар биз товарни креативлик билан ва профессиональ тарзда кўрсатиб берсак, ўзимизга керакли муносабатни сингдирамиз”.
Кейинчалик Жобс ҳар доим, баъзида ортиқ даражада маркетингга, маҳсулотнинг ташқи кўринишига ва ҳатто қутисининг деталларигача эътибор берди. “Биз iPhone ёки iPad қутисини очаётиб, ҳис этаётган туйғуларимиз маҳсулотни қабул қилишимизда ёрдам беришини хоҳлаймиз, – дейди у. – Бунга мени Майк ўргатган”.
Режис Маккенна
Энди Силикон водийсининг бош рекламачиси Режис Маккеннани Apple билан ҳамкорлик қилишга кўндириш керак эди. Маккенна Питтсбургда туғилганди, катта ишчилар оиласида ўсганди, жиддий феъл-атворини у таровати билан яширарди. Коллежни битирмай, Fairchild and National Semiconductor’га ишга кирган, кейинчалик хусусий реклама ва PR-агентлигини очганди. Асосан эксклюзив интервьюлар беришни маъқул кўрарди. Интервьюлари унга хайрихоҳ нашрлар, глобал имидж реклама компаниялари, жумладан, микропроцессорлар ишлаб чиқарувчи компаниялар томонидан жойлаштириларди. Intel ана шундай компанияларга мисол эди. Унинг матбуотдаги рекламасида зерикарли диаграммалар ўрнига пойга машиналари ва покер фишкалари ифодаланганди. Бу реклама Жобснинг эътиборини тортди; у Intel’га қўнғироқ қилиб, буни ким қилганига қизиқиб кўрди. Унга “Режис Маккенна” деб жавоб беришди. “Ўшанда мен Режис Маккенна нима ўзи деб сўрадим, – деб эслайди Жобс, – ва менга бу одамнинг исми эканини айтишди”. Жобс Маккеннага қўнғироқ қилди, лекин у билан гаплаша олмади – унинг ўрнига Стивни мижозлар билан ишлаш бўйича директор Фрэнк Берж билан боғлаб беришди. У Жобсдан осонгина қутилишга уриниб кўрди. Лекин Стив бўш келмади ва деярли ҳар куни тинимсиз қўнғироқ қилишни бошлади.
Берж охири Жобснинг гаражига келишга рози бўлгач, хаёлидан қуйидагилар ўтганини эслайди: “Ярамас сурбет. Уни сўкиб юбормаслигим учун қанча вақт ўзимни тийиб тура олар эканман?” Бержнинг сўзларига кўра кир жулдур-жулдур Жобс билан бўлиб ўтган учрашувда уни иккита нарса ҳайрон қолдирди: “Биринчиси – унинг кишини лол қолдирадиган ақли. Иккинчиси эса у айтган гапларнинг ярмини ҳам тушунмадим”.
Жобс ва Вознякни Режис Маккеннанинг “шахсан” ўзи билан учрашувга таклиф қилишди (унинг ташриф қоғозида шундай ёзилганди). Ўшанда оғир-босиқ Возняк ўз характерини кўрсатди. Маккенна Вознинг Apple ҳақидаги мақоласини кўриб, у жуда тор доирада ёзилганини ва унга жон киритиш лозимлигини айтди. “Қандайдир пиарчи матнимни бузишини хоҳламайман”, – деб сўзини бўлди Возняк. Маккенна унда улар боши оққан томонга кетиши мумкинлигини айтди. “Стив менга тезда қўнғироқ қилди ва яна бир марта учрашишни таклиф қилди, – деб хотирлайди Маккенна. – У Возняксиз келди ва биз ҳаммасини келишиб олдик”.
Маккенна ўз жамоасига Apple II учун реклама буклети тайёрлашни топширди. Биринчи бўлиб улар Рон Уэйн томонидан ўйлаб топилган ва агентликнинг ёрқин ва дадил реклама усулига мос келмайдиган Виктория даври нақш услубидаги логотипни алмаштиришди. Роб Яноф, арт-директор, биринчи логотипни яратди. “Жимжимадор жойи йўқ”, – деб таърифлади уни Жобс. Янов логотипнинг икки вариантини – бутун олма ва тишланган олмани таклиф қилди. Биринчиси олхўрига ўхшаб кетарди, шунинг учун Жобс иккинчисини танлади. Унга, шунингдек, яшилдан ҳаворанггача олти хил хаёлий ранглар варианти ҳам ёқди. Лекин уни ишлаб чиқариш анча қиммат эди. Буклет муқовасига Маккенна кўпинча Леонардо да Винчига мансуб деб ҳисобланган қуйидаги ҳикматли сўзни жойлаштирди: “Оддийлик энг юксак доноликдир”. Жобс учун бу дизайннинг асосий принципига айланди.
Биринчи тақдимот
Apple II тақдимоти 1977 йилнинг апрелида Сан-Францискода бўлиб ўтадиган Ғарбий соҳил бўйининг илк Компьютер кўргазмасида ўтказилиши керак эди. Ярмаркани “Уй компьютерлари клуби”нинг доимий иштирокчиси Жим Уоррен уюштирди ва Жобс бундан хабар топиши билан Apple учун стендни банд қилиб қўйди. Тақдимот самарали ўтиши учун у залнинг қоқ марказидан жой эгаллашни хоҳлади ва беш минг доллар аванс тўлади. Бу билан Вознякни хижолатда қолдирди. “Стив биз ўзимизни овоза қилишимиз, буюк компаниянинг ноёб комьютерини бутун дунёга кўрсатишимиз керак, деган хулосага келди”, – деб сўзлайди Возняк.
Бу Марккула ўйлаб топган қоиданинг амалда татбиқ этилиши эди: унутилмас таассурот қолдириш учун аудиторияни чексиз имкониятлар билан лол қолдириш керак, айниқса, сўз янги маҳсулот ҳақида кетаётган бўлса. Жобс Apple кўргазма майдонини безатишга алоҳида эътибор қаратди. Бошқа иштирокчиларда оддий столлар ва плакат тахталари қўйилганди; Apple’нинг кўргазма майдонига эса қора духоба билан қопланган пештахта ва Яноф чизган янги логотип туширилган ойнасимон пластмассадан ясалган безак ўрнатилди. Пештахтага учта Apple II компьютери қўйилди, ёнига эса бўш қутилар жойлаштирилди, улар тайёр компьютерлар кўп эканлиги ҳақида тасаввур пайдо қилиши керак эди.
Компьютерларнинг корпусида кичик нуқсонлар борлиги маълум бўлгач, Жобс дарғазаб бўлди ва бир нечта ходимни ярмарка бошлангунига қадар компьютерларни силлиқлаб ялтиратишга мажбур қилди. Оммада таассурот уйғотиш истаги шу қадар кучли эдики, бу ҳатто Жобс ва Вознякни ҳам ўзгаришга мажбур қилди. Марккула уларни пиджак, шим ва нимчадан иборат костюм олиш учун Сан-Францискодаги ательега юборди. Костюм уларга ярашмади, улар смокинг кийиб олган ўсмирларни эслатарди. “Марккула биз ҳаммамиз дурустроқ кийим кийишимиз кераклигини айтди ва ўзимизни қандай тутишни, одамлар билан қандай гаплашишни тушунтирди”, – эслайди Возняк.
Бундай саъй-ҳаракат ўзини оқлади. Оч жигар ранг корпусли Apple II кўркамлиги билан ажралиб турди, бундан ташқари, у рақобатчиларнинг қўрқинчли металл машиналари ёки шунчаки қуп-қуруқ монтаж платаларидан фарқли равишда оддий ва қулай эди. Компания кўргазманинг ўзида 300 та компьютерга буюртма олди; бундан ташқари, Жобс тўқимачилик маҳсулотлари ишлаб чиқарувчи япониялик Мицусима Сатоси билан учрашди. У Apple’нинг Япониядаги биринчи расмий вакили бўлди.
Лекин Марккуланинг насиҳатлари ҳам, дурустроқ кийим ҳам тинч туролмайдиган Вознякка оммани лақиллатишга халақит бермади. Улар кўргазмада кўрсатган дастурлардан бири одамнинг миллатини унинг фамилиясига қараб аниқлаб берарди, шундан сўнг, экранга шу мавзудаги ҳазилни юборарди. Яна у Zaltaire номли янги сохта компьютер реклама буклетини ўйлаб топди ва тарқатди; маҳсулотнинг таърифи баландпарвоз ибораларни такрорларди, масалан: “Беш ғилдиракли машинани кўз олдингизга келтиринг…”. Жобс бунга лаққа тушди ва маълум вақт Apple II’нинг рейтинги Zaltaire’никидан юқорилигидан мағрурланиб юрди. У саккиз йилдан сўнг Возняк унга туғилган кунига ўша буклетнинг ромга солинган нусхасини совға қилмагунига қадар ҳазилни ким уюштирганини билмади.
Майк Скотт
Энди Apple ўнлаб ишчиларга, кредит линиясига ва ўз муаммоларига эга ҳақиқий компанияга айланганди. Бундай муаммолар мижозлар ва етказиб берувчилар билан ишлайдиган исталган фирмада вақти-вақти билан юзага келади. Apple, ниҳоят, Жобснинг гаражидан Купертинодаги Стивенс-Крик кўчасига кўчди. У Возняк ва Жобс ўқиган мактабдан бир ярим чақирим масофада жойлашганди.
Янги мажбуриятлар Жобсга анча қийинчилик туғдирди. У ҳар доим жиззакилиги ва серғайратлилиги билан ажралиб турарди. Atari’да шунинг учун тунги сменада ишлашига тўғри келганди, лекин Apple’да бунинг имкони йўқ эди. “Стив кундан кунга қўпол ва золим одамга айланиб борарди, – эслайди Марккула. – Масалан, ходимларнинг юзига уларнинг чизмалари нажасга ўхшайди деб айта оларди”. Возняк қаноти остидаги ёш дастурчилар – Рэнди Уиггинтон ва Крис Эспиносага ҳаммадан ҳам оғир эди. “Стив хонага кириб, нима билан шуғулланаётганимни кўриб, бу лаш-лушдан бошқа нарса эмас, дерди. Бунинг устига, у лаш-луш нималигини ўзи ҳам билмасди”, – деб айтиб берди Уиггинтон. Ўшанда у эндигина мактабни битирганди.
Стив шахсий гигиенага ҳам тўғри риоя қилмасди. Шунча воқеадан кейин ҳам у ҳалигача вегетариан одам мунтазам ювиниши ва дезодорантдан фойдаланиши шартмас деб ҳисобларди. “Биз уни душга мажбурлаб олиб кирардик, – дейди Марккула. – Учрашувларда эса у оёқ яланг юргани учун унинг кир оёқларини томоша қилишга мажбур эдик”. Баъзан жамоадаги тарангликни юмшатиш учун Стив оёқларини унитазда чайиб оларди. Лекин бу ҳамкасбларининг аҳволини енгиллаштирмасди.
