Karvan

Leyləklər bu təklifi gözləmədikləri üçün çaşbaş qaldılar, sonra xəlifə vəzirinə başı ilə işarə etdi ki, otaqdan çıxsınlar.

Otaqdan çıxan kimi xəlifə dedi:

– Ey böyük vəzir, işimiz yaman çətinə düşüb. Amma mənə elə gəlir ki, sən bu təkliflə razılaşa bilərsən.

– Belə de, – vəzir etirazını bildirdi. – Onu istəyirsiniz ki, evə qayıdanda arvad gözümü çıxartsın? Bir də ki mən artıq qoca kişiyəm, siz isə cavansınız, subaysınız. Yaxşı olar ki, bu cavan və gözəl şahzadə qızla siz evlənəsiniz.

Xəlifə dərdli-dərdli qanadlarını sallayıb dərindən köks ötürdü.

– Sən onun cavan və gözəl olduğunu haradan bilirsən?

Bir xeyli dil tapa bilmədilər. Axırda xəlifə gördü ki, vəzir bayquşla evlənməkdənsə, leylək kimi qalmağa razıdır. Ona görə də özü şərtə əməl etməyi qərara aldı. Bayquş çox məmnun oldu. Dedi ki, hazırlaşın, çox güman ki, cadugərlər lap elə bu gecə yığışsınlar.

Bayquşla leyləklər otaqdan çıxdılar. Qaranlıq dəhlizlə xeyli getdilər, uçuq-sökük divarlardan işıq düşən bir yerə çatanda bayquş dedi ki, səs salmayın. Divarın oyuğundan baxanda bir salon gördülər. Salon çox zəngin bəzədilmişdi. Saysız-hasabsız əlvan çıraqlar onu öz nuruna qərq etmişdi. Ortada iri, dəyirmi bir stol qoyulmuşdu, üstü ləziz təamlarla dolu idi. Stolun arxasındakı iri divanda səkkiz adam oturmuşdu. Leyləklər gördülər ki, o adamlardan biri onlara sehrli qutu satan həmin o çərçidir. Böyründə oturan yoldaşı ondan xahiş etdi ki, özünün sonuncu əməllərindən danışsın. Çərçi xəlifə ilə vəzirin başına açdığı oyunu olduğu kimi danışdı.

Cadugərlərdən biri soruşdu:

– Bəs o nə söz idi ki, onlara tapşırmışdın desinlər?

– Bir çətin latın sözü idi – honestus…

V

Divar oyuğundan bu sözü eşidən leyləklərin sevinci yerə-göyə sığmırdı. Tez-tələsik uzun ayaqlarını işə salıb xarabalıqdan bayıra çıxmağa başladılar. Bayquş güclə onlara çatırdı. Eşiyə çıxan kimi xəlifə dərin minnətdarlıq hissiylə bayquşa dedi:

– Sən mənim və dostumun həyatını xilas elədin. İcazə ver, əbədi minnətdarlıq əlaməti kimi sənin ömür yoldaşın olum!

Bu sözü deyəndən sonra üzünü qibləyə tutdu. Hər iki leylək uzun boyunlarını uzadıb dağlar arxasından yenicə baş qaldırmış günəşə üç dəfə təzim etdi. – “Honestus”! – bir ağızdan dilləndilər.

Bircə anda adam cildinə düşdülər. Ağa ilə nökər sevindiklərindən gülə-gülə, ağlaya-ağlaya bir-birini qucaqladılar. Dönüb baxanda daha da heyrətləndilər. Ay parçası kimi qənirsiz bir gözəl zər-zibalı donda qabaqlarında dayanmışdı. Qız gülümsünüb əlini xəlifəyə uzatdı.

– Gecə bayquşunu tanımadınızmı? – soruşdu.

Doğrudan da, həmin bayquş dönüb qəşəng qız olmuşdu. Xəlifə onun gözəlliyinə, zərifliyinə heyran oldu.

Üçü də Bağdada sarı yola düşdü. Xəlifə baxıb gördü ki, içində kül olan sehrli qutu da, pul kisəsi də qurşağındadır. Bir kəndə çatdılar və xəlifə uzaq yol üçün nə lazımdısa hər şey aldı. Beləliklə, axır gəlib Bağdad şəhərinin qapısına çatdılar. Xəlifənin gəlişi böyük təəccübə səbəb oldu. Onu ölmüş bilirdilər, ona görə də camaat öz sevimli hökmdarını görəndə bərk sevindi.

Həqiqi şah gəlib çıxmışdı, yalançı Mitsraya qarşı nifrət coşub-daşdı. Camaat saraya hücum çəkib qoca cadugərlə oğlunu tutub gətirdilər. Xəlifənin əmriylə qoca cadugəri şahzadə qızı bayquşa döndərib atdığı xarabalığa apardılar və orada onu dar ağacından asdılar. Cadugərin oğlu isə heç bir sehr bilmirdi. Ona görə də xəlifə ona dedi ki, iki yoldan birini seçsin – ya ölüm, ya da kül iyləməyi. Oğlan ikinci yolu seçdi. Böyük vəzir qutunu gətirdi. Oğlan külü iylədi və xəlifənin sehrli sözündən sonra leyləyə döndü. Xəlifə əmr etdi ki, leyləyi dəmir qəfəsə salıb bağında qoysunlar.

Xəlifə Qasid uzun və xoşbəxt ömür sürdü. Həmişə də axşamçağı böyük vəzir onun yanına gələndə ürəyi açılardı: leylək cildində olan çağları xatırlayar, doyunca danışıb-gülərdilər. Xəlifənin kefi lap kök olanda isə leylək kimi dizlərini qatlamadan təşəxxüslə otaqda var-gəl edər, dişlərini şaqqıldadar, əllərini eynən qanad kimi çırpar və sonra üzünü qibləyə tutub təzim edər, mənasız yerə “ho-ho-ho” deyərdi…

***

Səlim Bərux bu hekayəti danışıb qurtaranda tacirlər çox məmnun qaldılar.

– Həqiqətən, günün necə keçdiyini heç hiss eləmədik, – deyə tacirlərdən biri çadırın qapısını araladı. – Axşam küləyi sərinlik yayır, hələ bir xeyli yol gedə bilərik.

Yol yoldaşları onun sözü ilə razılaşdılar. Çadırlar yığıldı və karvan düzülüb yola düşdü.

Bütün gecəni yol getdilər, çünki gecə sərin, səma da ulduzlu idi. Nəhayət, onlar dincəlmək üçün bir yaxşı yer seçib dayandılar, yenə də çadırlar quruldu və dincəlməyə başladılar.

Bir az dincəlib yuxularını alandan sonra qalxıb yollarına davam eləmək istəyirdilər ki, gördülər, günün şaxıyan vaxtıdır. Qərara gəldilər ki, axşamacan burada gözləsinlər. Çörəklərini yeyəndən sonra yenə bir-birinə yaxın oturdular və cavan tacir tacirbaşıya üzünü tutub dedi:

– Dünən Səlim Bərux elə elədi ki, vaxtın necə keçdiyini bilmədik. İndi isə, ya Əhməd, bəlkə, siz bizə bir şey danışasınız? Dünyagörmüş adamsınız, ya öz həyatınızdan, ya da bir ayrı hekayət olsun, fərqi yoxdur.

Əhməd bir xeyli dinmədi, elə bil nə danışacağını fikrində götür-qoy edirdi. Axırda dedi:

– Əziz dostlar! Bizim bu səfərimizdə hamınız özünüzü sadiq dost kimi aparırsınız. Elə Səlimin özü də həmçinin, ona görə də öz həyatımdan sizə bir şey danışmaq istəyirəm. Onu da bilin ki, mən bu əhvalatı həmişə həvəssiz danışıram, özü də hamıya yox. Sizə söyləyəcəyim hekayət vahimələr gəmisi barədədir.

VAHİMƏLƏR GƏMİSİ

Atamın Balsorada kiçik bir dükanı vardı. Nə kasıbdı, nə də varlı. Məni də sadə və düz adam kimi tərbiyə etmişdi.

On səkkiz yaşım tamam olanda atam ilk dəfə olaraq iri ticarət səfərinə qərar verdi; bütün malını gəmiyə yükləyib başqa ölkəyə göndərdi. Ancaq az sonra atam öldü, görünür, sərvətini dənizə tapşırdığı üçün bu dərdə dözə bilmədi. Bir neçə həftədən sonra məlum oldu ki, atamın yükü gedən gəmi batıb. Bircə təsəllim bu oldu ki, nə yaxşı atam bu xəbəri eşitmədən dünyadan köçdü.

Mən atamdan nə qalmışdısa, hamısını satıb pula çevirdim. Sadiq nökərimlə birlikdə səfərə çıxıb qürbətdə səadət axtarmağa yollandım.

Balsora limanından çıxanda səmt küləyi əsirdi. Mindiyim gəmi Hindistana gedirdi. Təxminən iki həftə qorxusuz-xatasız dənizdə üzdük, lakin qəfildən kapitan bildirdi ki, tufan yaxınlaşır. O əmr etdi ki, bütün yelkənləri endirsinlər və gəmimiz axınla yavaş-yavaş üzməyə başladı. Gecə düşdü. Aydın və soyuq bir gecəydi. Kapitan elə bildi ki, tufan xəbərini düz verməyib. Lakin elə bu vaxt bir gəmi lap böyrümüzdən ötüb-keçdi. Göyərtəsindən eşidilən vəhşi çal-çağır səsləri məni yaman heyrətləndirdi. Yanımda duran kapitan isə ayaq üstəcə ölmüşdü. Hüznlə dilləndi: “Mənim gəmim məhv oldu! Ölümün özü üstümüzə gəlir!” Bu qəribə sözlərin mənasını ondan soruşmağa macal tapmamış matroslar çığır-bağırla tökülüşüb gəldilər. “Gördünüzmü o gəmini? – həyəcanla soruşdular. – Vəssalam, axırımızdır”. Kapitan buyurdu ki, Qurandan ayələr deyib Allaha yalvarın. Sükandan isə özü yapışdı. Lakin bunun xeyri olmadı! Qəfildən tufan qalxdı, heç bir saat keçməmiş gəmimiz ləngər vurub dayandı. Qayıqlar o dəqiqə suya salındı, sonuncu matros özünü yenicə qayığa atmışdı ki, gözümüz baxa-baxa gəmimiz batdı və mən açıq dənizdə balaca qayıqda qoca nökərimlə qaldım. Lakin bu hələ harasıydı! Tufan getdikcə şiddətlənirdi, qayıq sözümüzə baxmırdı. Axır ki, böyük bir dalğa qayığımızı çevirdi və mənhuşumu itirdim. Bir də gözümü açanda gördüm ki, yenə qayıqdayam və sadiq İbrahim başımı dizi üstə qoyub. O məni xilas etmişdi. Nəhayət, tufan səngidi və biz aralıda bir ayrı gəmi görüb sevincdən bağırdıq. Xoşbəxtlikdən dalğa bizim qayığımızı o gəmiyə tərəf aparırdı. Yaxınlaşanda gördüm ki, bu, gecə yanımızdan ötüb-keçən və kapitanımızı dəhşətə salan həmən gəmidir. Onun sözlərini yadıma saldım, nədənsə vücudum əsməyə başladı! Nə qədər qışqırıb çağırdıqsa, hay verən olmadı. Vahimələndik. Lakin bu gəmi yeganə xilas yolumuzdu. Gəminin burnundan uzun bir kəndir sallanmışdı. Əlimizlə-ayağımızla əlləşə-əlləşə gəmiyə yaxınlaşdıq ki, həmin kəndirdən yapışaq. Axır ki, məqsədimizə çatdıq. Kəndirlə yuxarı dırmaşmağa başladıq. Mən qabağa keçmişdim. Göyərtəyə ayağımı qoyan kimi qəribə bir səhnənin şahidi oldum. Aman Allah, belə də dəhşət olar! Döşəmə başdan-başa qan içindəydi, bir iyirmi-otuz adamın meyiti, hamısı da türk libasında, döşəməyə sərələnmişdi. Əynində bahalı paltar, əlində yatağan olan bir adam dorağacına söykənmişdi, üzü ağappaq ağarmışdı. Məlum oldu ki, bu adam da ölüb. Qorxudan addımımı ata bilmir, nəfəs çəkməyə belə cürət etmirdim. Axır ki, İbrahim də yuxarı dırmaşdı. Göyərtədəki səhnə onu da dəhşətə gətirdi. Böyür-başımızda bircə canlı belə gözə dəymirdi. Hər tərəf əcaib meyitlərlə dolu idi. Həyəcan içində peyğəmbərə dua edib irəli keçməyə başladıq. Hər addımdan sonra arxaya baxırdıq ki, birdən daha dəhşətli bir şey ola bilər. Hətta bərkdən danışmağa ürək eləmirdik, bizə elə gəlirdi ki, dorağacına mıxlanmış ölü kapitan donuq baxışlarını döndərib bizə baxır, ya da meyitlərdən biri başını bizə tərəf döndərir. Nəhayət, anbarın pilləkəninə çatdıq. Qeyri-iradi dayanıb bir-birimizə baxdıq. Heç birimiz dillənmək iqtidarında deyildik.

Axır ki, sadiq nökərim dedi:

–Ey mənim ağam! Burada çox dəhşətli hadisələr olub. Aşağıda, anbarda quldurlar olsa belə, gedib ayaqlarına yıxılmağa hazıram, ancaq burada, meyitlərin arasında qala bilmərəm.

Elə mən də bu fikirdə idim. Özümüzə ürək-dirək verib pilləkənlə aşağı enməyə başladıq. Lakin aşağıda da ölü bir sükut hökm sürürdü, fərq bir onda idi ki, addım səsimiz daha bərkdən eşidilirdi. Kayutun qapısı ağzında dayandıq. Qulağımı qapıya söykəyib içərini dinlədim, heç bir hənirti, səs-səmir yoxdu. Qapını açdım. Kayutda qarma-qarışıqlıq idi. Pal-paltar, silah və digər şeylər bir-birinə qarışmışdı. Hamısı necə gəldi atılmışdı. Görünür, gəminin heyəti, bəlkə də, kapitanın özü yenicə burada yeyib-içmişdilər, çünki heç süfrə də yığışdırılmamışdı. Sonra kayutları bir-bir gəzdik, başqa yerlərə baxdıq. Gəmi ipək, mirvari, şəkər və digər mallarla dolu idi. Bir belə sərvət ağlımı başımdan çıxartmışdı; bir halda ki gəmidə heç kəs yox idi, deməli, bunların hamısı mənimdi. Lakin İbrahim mənə xatırlatdı ki, biz sahildən çox uzaqdayıq və kömək olmasa, ikilikdə sahilə gedib çıxa bilmərik.

Bol-bol təamlardan doyunca yeyib-içib göyərtəyə qayıtdıq. Yenə də meyitləri görəndə ödümüz ağzımıza gəldi. Bu qərara gəldik ki, hamısını ataq dənizə, lakin bircəsini də yerindən tərpədə bilməyəndə lap quruyub qaldıq! Meyitlər sanki döşəməyə sancılmışdı, taxtaqarışıq götürməliydik ki, bundan ötrü isə heç bir alətimiz yoxdu. Kapitanı da dorağacından ayıra bilmədik, hətta donub qaxaca dönmüş əlindəki yatağanı da qoparmaq mümkün olmadı.

Bütün günü qara bəxtimiz barədə düşündük, axşam düşəndə isə qoca İbrahimə izin verdim ki, uzanıb yatsın. Özüm göyərtədə qaldım. Düşünürdüm ki, pənah Allaha, bəlkə, dadımıza çatan oldu. Ay doğanda ulduzlara baxıb öyrəndim ki, saat on birə az qalır, yuxu məni basdı, istər-istəməz göyərtədəki çəlləyin dalında uzandım. Lakin yatmaqdan çox mürgüləyirdim, çünki dalğaların gəmiyə çırpılmasını, dorağacının cırıltısını və yelkənlərin küləkdə xışıldamasını çox aydın eşidirdim. Sonra göyərtədə qəfildən qulağıma kişi səsi gəldi. Qalxıb baxmaq istədim, lakin gözəgörünməz bir qüvvədən sanki cidarlanmışdım, hətta gözümü də aça bilmirdim. Hənirti, səs-küy tədricən daha da aydınlaşırdı. Elə bil göyərtədə matroslar gəzişir, deyib-gülürdülər. Hay-küy içindən kiminsə amiranə səsi gəldi, sonra kəndirlər dartıldı, yelkənlər bərkidildi. Yavaş-yavaş beynim dumanlandı, dərin yuxuya getdim. Elə bil məni qara basırdı: silah cingiltisi eşidirdim. Bir də oyananda gördüm ki, gün artıq xeyli qalxıb, üzümü yandırır. Təəccüblə ətrafa göz gəzdirdim. Gecə eşitdiklərimin hamısı mənə yuxu kimi gəldi. Diqqətlə baxanda gördüm ki, hər şey dünənki kimidir: meyitlər hərəkətsiz uzanmış, kapitan da dorağacına mismarlanmışdı. Ayağa qalxdım ki, qoca nökərimi axtarım tapım.

İbrahim kayutda oturub fikir dəryasına qərq olmuşdu. Mən içəri keçən kimi: “Ey mənim ağam, – dilləndi, – bu cin-şəyatin yığnağı olan gəmidə qalmaq-dansa, batıb dənizin dibinə getmək daha yaxşıdır!” Səbəbini soruşanda o mənə belə cavab verdi: “Bir neçə saat yatandan sonra oyandım, başımın üstə tarap-turup səsi eşidirdim. Əvvəlcə elə bildim sizsiniz, sonra gördüm ki, yox, orada ən azı iyirmi nəfər gəzişir, bundan başqa, həm də onların çağır-bağırını eşidirdim. Axırda pilləkən tərəfdən də ağır addım səsləri gəldi. Elə bu vaxt huşum qarışdı. Bir müddət sonra ağlım üstümə gələndə bir də gördüm ki, yuxarıda dorağacına mismarlanmış adam gəlib burada süfrə arxasında oturub, nəğmə oxuyur, şərab içir; göyərtədə ondan bir az aralı uzanmış al-qırmızı xalatlı adam da böyründə əyləşib; bir yerdə yeyib-içirdilər”. Bəli, qoca nökərim mənə belə dedi.

Əlbəttə, dostlar, siz mənim nə vəziyyətə düşdüyümü, yəqin ki, yaxşı başa düşürsünüz. Belə bir heyətlə gəmidə yol getmək mənə çox dəhşətli görünürdü. İbrahim isə yenə də fikir-xəyal içindəydi. Nəhayət, ucadan dilləndi: “Yadıma düşdü, yadıma düşdü!” Sehr yadına düşmüşdü. O sehr ki, dünyanı gəzib-dolaşmış cəsur babası ona öyrətmişdi. Qarabasma və caduya qarşı olan sehr. Bundan başqa, qoca nökərim məni inandırdı ki, sidqi-qəlbdən Qurandan vird eləsək, ötəngecəki yuxu bir də bizə yaxın düşməz. Qocanın təklifi ürəyimə yatdı. Gecənin düşməyini həyəcanla gözləyirdim. Kapitan kayutunun yanında balaca bir anbar vardı. Qərara gəldik ki, orada gizlənək. Qapıda bir neçə deşik açdıq. Deşikləri o qədər böyük elədik ki, kayutun içini görə bilək. Sonra qapını içəridən bərk-bərk bağladıq. İbrahim qapının dörd tərəfinə peyğəmbər salavatullahın mübarək adını yazdı. Beləcə, oturub gecə müsibətini gözləməyə başladıq. Yenə də saat on birə yaxın məni yuxu tutdu. Nökərimin məsləhəti ilə Qurandan bir neçə ayə vird elədim. Qəfildən yuxarı cuşa gəldi. Kəndirlər dartıldı, göyərtədə adamlar gəzişdi, çığır-bağır səsləri eşidildi. Oturub cınqırımızı çıxartmadan qulaq asırdıq. Bir də gördük ki, kimsə pilləkənlə kayuta enir. Onda qoca öz babasından öyrəndiyi sehrli duanı oxumağa başladı:

Bilmirÿm göydÿmi edirsiz cövlan,
Yoxsa yer altûnda qalmûsûz pünhan,
Gizlÿdibmi sizi tufanlû ümman,
Fûrladûrmû sizi odlu burulğan,
Sizi xÿlq elÿyÿn bir Allah vardûr!
Hÿr ruha, canlûya o, hökmdardûr!

Boynuma alım ki, mən sehrə bir elə də inanmırdım. Qapı açılanda tüklərim biz-biz oldu. Dorağacına mismarlanmış həmən ucaboylu, qədd-qamətli adam kayuta girdi. Mismar hələ də alnında idi, ancaq yatağanı qınına qoymuşdu. Heç şübhəsiz bu gəmi kapitanı idi. Sonra bir adam da gəldi. Onu da göyərtədə sərələnən görmüşdüm. Kapitan alacalanmış gözlərini oynadıb kayutu nəzərdən keçirtdi. İkisi də kayutun ortasındakı stolun arxasında əyləşdi və bilmədiyimiz bir dildə çığıra-çığıra danışmağa başladılar. Get-gedə daha hündürdən və hirslə danışırdılar. Axır ki, kapitan yumruğunu stola elə hirslə çırpdı ki, divarlar titrədi. Müsahibi yerindən sıçradı və başı ilə kapitana işarə elədi ki, ardınca getsin. Kapitan da ayağa qalxdı, yatağanı qınından çıxartdı və ikisi də kayutu tərk etdi. Onlar gedəndən sonra rahat nəfəs aldıq. Elə bu vaxt göyərtədə haray-həşir qopdu. Adamlar ora-bura qaçışır, hay-küy getdikcə çoxalırdı. Nəhayət, göyərtə bir cəhənnəm mərəkəsinə döndü. Silahlar cingildədi, qışqırtı qalxdı və bundan sonra ölü bir sükut çökdü. Bir neçə saat keçdi və biz yuxarı qalxanda gördük ki, yenə hər şey əvvəlki kimidir: meyitlər hərəkətsiz və donuq vəziyyətdə sərələnib qalmışdı.

Bir neçə günümüz belə keçdi: gəmi gündoğana doğru hərəkət edirdi. O tərəfdə, mənim fikrimcə, sahil görünməliydi. Lakin gündüz bir xeyli yol getsək də, gecə düşən kimi, güman ki, geri qayıdırdıq, çünki gün üfüqdən boylananda görürdük ki, yenə də əvvəlki yeri-mizdəyik. Biz bunu öz aramızda belə izah edirdik: ölülər gecə yelkənləri qaldırıb bizi geri qaytarırdılar. Bunun qarşısını almaq lazım idi. Biz qaranlıq düşənəcən yelkənləri bağladıq. İbrahim bir dəri üstünə peyğəmbər əleyhissalamın adını yazıb babasının sehrini də əlavə etdi, bu dəri ilə yelkənləri sarıdı. Hücrəmizdə oturub gecəni gözlədik. Dəhşətli kabuslar bu gecə lap fəğan elədilər. Ancaq səhərisi gün baxıb gördük ki, yelkənləri necə qoymuşuqsa, eləcə də qalıb, heç əl də vurulmayıb. Beləliklə, beş günə bir xeyli yol getdik.

Axır ki, altıncı günün səhəri sahil göründü. Allaha və onun elçisi peyğəmbərə dua elədik. Bir gün bir gecə sahilboyu üzdük, yeddinci günün səhəri isə bir şəhərə çatdıq. Ölüm-zülümlə lövbər atdıq. Sonra göyərtədəki qayığı suya saldıq, avarlardan yapışıb şəhərə doğru sürməyə başladıq və yarım saatdan sonra sahilə çıxdıq.

Məlum oldu ki, bu, bir hind şəhəridir. Karvansaraya yollandıq, toqqamızın altını bərkitdik. Mehmanxana sahibinə dedim ki, mənə müdrik və alim adam lazımdır, özü də elə adam olmalıdır ki, cadugərlikdən başı çıxsın. O məni ucqar bir küçəyə apardı. Yaraşıqsız bir evin qarşısında dayandıq. Qapını döydük, içəri keçəndə mənə dedi ki, Muleyi xəbər al.

Evdə uzunburunlu, ağsaqqal bir qoca məni qarşıladı. Sən demə, Muley dedikləri bu adam imiş. Mən əhvalatı ona danışdım və xəbər aldım ki, ölüləri neyləyim, necə edim ki, göyərtədən yığışdırım.