Фрэнк бу одамни бир кўришдаёқ ёқтириб қолди. Жаноб Дэвис плантатор бўлиб, Кубада унинг катта ранчоси бор экан. У болага оролдаги ҳаёт ҳақида, ранчосида бўлиб турадиган жанжаллар ва бошқа кўплаб қизиқ-қизиқ воқеаларни сўзлаб берди. Тоғаси бу ерга ўзи билан анчамунча қизиқ нарсаларнинг бутун бир коллекцияси, кўп пул ва бир нечта қулини ҳам олиб келганди. Қуллардан бири – баланд бўйли ва эти суягига ёпишган Мануэль жавдираганча адьютант ва қўриқчи сифатида доим хожасининг ёнида турарди.
Жаноб Дэвис плантациясидан шакар хом ашёсини экспорт қилар, уни Филадельфиянинг Жанубий бандаргоҳларига жўнатишарди. Тоға ўзининг содда ҳазилкашлиги билан Фрэнкни ром қилиб қўйган, бироқ унинг бу қилиқлари ўзига хос сокин ва хотиржам ушбу оилада сал ғалатироқ кўринаётганди.
Жаноб Дэвис уларникида кутилмаганда якшанба куни оқшомга яқин пайдо бўлиб, бутун оила аъзоларини ҳайратга солди.
– Бу нимаси, синглим? – Каупервуд хонимга кўзи тушар-тушмас бақирди у. – Бир грамм ҳам семирмабсан. Мен эса ҳурматли Ҳенрига турмушга чиқаётганингда акангга ўхшаб ўзингни қўйиб юборсанг керак деб ўйлагандим. Йўқ, буни қаранглар-а, Худо ҳакқи, беш фунт ҳам чиқмайди-я!
Шундай дея у Нэнси-Арабелланинг белидан қучоқлаб, оналарига бундай муомала қилишларига ўрганмаганлари учун унга ажабланганча қараб турган болалар ёнига олиб келди.
Ҳенри Каупервуд бой қариндоши уларникига келганидан жуда хурсанд эди: ўн беш йил бурун, у энди уйланган пайтда Сенека Дэвис унга эътибор ҳам қилмаганди.
– Бу кичкина шаҳарликларга қаранглар-а!.. – шовқин соларди Сенека Дэвис, – ҳаммасининг юзини бўр билан бўяб қўйганга ўхшайди. Улар бироз қуёшда қорайиш учун ранчомга боришлари керак экан. Мумдан ясалган қўғирчоқларга ўхшайди-я…
У беш ёшли Анна-Аделаиданинг юзидан чимдиб қўйди.
– Ҳенри, бу ерда ёмон жойлашмабсизлар, – деди сўнг ҳеч нарсаси билан ажралиб турмайдиган уч қаватли уйнинг меҳмонхонасини синчковлик билан кўздан кечираркан.
Умуман олганда, ўлчами йигирма футга йигирма тўрт бўлган, олча дарахтига ўхшаш панел билан ишлаб чиқилган ва Шератон услубидаги янги гарнитур қўйилган бу хона сал ғалатироқ бўлса-да, файзли эди. Ҳенри Каупервуд кассир лавозимига кўтарилганидан сўнг Европадан ўша пайтлар учун жуда катта ҳашамат бўлган фортепиано буюртириб келтирганди. Хонани безатиб турган яна бошқа нарсалар: газда ёнадиган қандил, тилла балиқлар солинган аквариум, бир нечта ғаройиб шаклдаги ялтиратилган чиғаноқлар ва қўлида саватда гул ушлаган мармар купидон[3 - Қадимги Рим афсоналарида севги тангрисининг ҳайкалчаси. – Тарж. изоҳи.] ҳам бор эди. Айни пайтда ёз фасли бўлиб, ланг очиқ деразалардан кўзни қувнатиб шохлари ғишт тўшалган йўлкаларга соя солиб турган дарахтлар кўриниб турарди. Жаноб Сенека шошилмай ҳовлига чиқди.
– Жуда файзли жой экан, – деди у шохлаб кетган қайрағоч дарахти тагида туриб, ҳовлини кўздан кечирар экан. – Тўр беланчакларингиз қаерда? Ёзда бу ерга тўр беланчак ўрнатмайсизларми? Сен-Педродаги айвонимда олтита-еттитаси бор.
– Бу ҳақда ўйлаб кўрмаган эканмиз, ахир атроф қўшнилар билан тўла. Бироқ биз ҳам cотиб олсак бўларкан, – деди миссис Каупервуд. – Мен эртагаёқ Ҳенридан бизга ҳам ўшанақа тўр беланчак олиб келишини сўрайман.
– Ўзим билан бир нечтасини олиб келганман. Меҳмонхонада, жомадонимда турибди. Кубада уларни қоравойларимнинг ўзи тўқишади. Эртага Мануэлдан биттасини сизларга бериб юбораман.
Жаноб Сенека токнинг баргидан узиб олди, Эдварднинг қулоғини тортиб қўйди, болаларнинг энг кичиги бўлган Жозефга ҳиндуларнинг узун сопли болтасимон қуролини ваъда қилиб, уйга қайтиб кирди.
– Менга мана бу болакай ёқяпти, – деди у бироз ўтиб қўлини Фрэнкнинг елкасига қўйганча. – Ҳенри, унинг тўлиқ исми нима?
– Фрэнк Алжернон.
– Ҳмм… Унга бошқачароқ, меникига ўхшаган исм қўйиш керак эди. Бу болакайда нимадир бор… Кубага, менинг олдимга борсанг, ўғлим, сени плантатор қиламан.
– Мен бунга қизиқмайман, – жавоб берди Каупервудларнинг катта ўғли.
– Жуда очиғини айтдинг-ку! Таклифимнинг нимаси ёмон?
– Ёмон эмас. Фақат бу ишни тушунмайман.
– Қандай ишни тушунасан?
Болакай айёрлик билан кулиб қўйди:
– Мен ҳозирча жуда кам нарса биламан.
– Хўп, майли, сени нима қизиқтиради?
– Пул қизиқтиради.
– Ҳали шунақами? Демак қондан ўтибди-да – отангнинг изидан кетибсан. Ёмон эмас. Катта одамлардек фикр юритяпти. Хўш, болакай, ҳали сен билан яна гаплашамиз. Нэнси, оилангда сармоядор етишяпти, шекилли. У ҳамма нарсага ҳақиқий ишбилармонлардек ёндашяпти.
Жаноб Сенека Фрэнкка янада диққат билан қаради. Бу бақувват болакайнинг куч-қувватга тўлалиги шубҳасиз, катта ва чарақлаб турган кулранг кўзларидан ақл ёғилар, бу ақлли нигоҳларда улкан сир яширингандек эди.
– Ғаройиб болакай, – куёвига қараб деди жаноб Сенека. – Менга унинг илдамлиги ёқяпти. Болаларингиз ажойиб экан.
Жаноб Каупервуд жилмайиб қўйди. Бу одамга Фрэнк ёқаётган бўлса, тоғаси бола учун кўп нарса қилиши мумкин. Масалан, вақти келганда ўз бойлигининг бир қисмини қолдириши эҳтимолдан холи эмас. Жаноб Дэвис бой ва бунинг устига бўйдоқ эди.
Сенека тоға ўзининг қора танли қўриқчиси Мануэль ҳамроҳлигида Каупервудларникига кўп келадиган бўлиб қолди. Бу қора танли хизматкор болаларни ҳайрон қолдириб, ҳам инглиз, ҳам испан тилида жуда яхши гапирарди. Фрэнк борган сари тоғасини қизиқтириб қўяётганди.
– Болакай катта бўлиб, ким бўлишга қарор қилганида, унинг оёққа туриб олиши учун ёрдам бераман, – деди бир куни жаноб Дэвис синглиси билан бўлган суҳбатда; Каупервуд хоним унга беҳад миннатдорлигини билдирди. Тоғаси Фрэнк билан мактабдаги машғулотлари ҳақида суҳбатлашиб, жиянини дарслар унча қизиқтирмаслигини пайқади.
Грамматика – бўлмағур нарса. Адабиёт – бемаънилик. Лотин тили – вақтни бекор ўтказиш. Тарихга чидаса бўлади.
– Менга ҳисоб дарси ва математика ёқади, – деди Фрэнк. – Тўғриси, мактабни ташлаб, ишлагим келяпти.
– Ҳали бунга вақтли, дўстим, – деди жаноб Сенека. – Ҳозир ёшинг нечада? Ўн тўртми?
– Ўн учдаман.
– Мана кўрдингми, ўн олтига кирмасдан мактабдан кетиб бўлмайди. Агар ўн етти-ўн саккизгача ўқилса, ундан ҳам яхши. Бу сенга зарар қилмайди. Кейин болаликни қайтариб бўлмайди, ўғлим.
– Бола бўлгим келмаяпти. Мен ишлашни хоҳлайман.
– Шошилма, ўғлим. Орқангга қарашга улгурмай, катта бўлиб қоласан. Сен банкир бўлмоқчисан, шекилли?
– Ҳа, тоға.
– Бўпти, вақти келганда, агар айниб қолмасанг, бошида сенга ёрдам бериб тураман. Фақат кўзингга қараб юр. Сенинг ўрнингда бўлсам, бир-икки йил нон-комиссион идорасида ишлаган бўлардим. У ерда тажриба йиғиш мумкин. Кейинчалик сенга керак бўладиган кўп нарсани билиб олардинг. Ҳозирча соғлиғингга қараб, дарсингни қил. Керак бўлганда, қаерда бўлсам ҳам, албатта, қидириб топгин. Мен хат ёзиб, ўзингни қандай тутиб юрганингни билиб тураман.
Жаноб Дэвис болакайга банкда ўзига ҳисоб рақами оча олиши учун ўн долларлик тилла танга берди. Бу ҳаракатчан, ўзига ишонган ва ҳали ҳаётида қийинчиликларга дуч келмаган ўсмир сабаб жаноб Дэвис бутун Каупервудлар оиласини ёқтириб қолгани ажабланарли ҳол эмасди.
3
Фрэнк Каупервуд ўн тўрт ёшга тўлганида ҳаётида биринчи марта тижорий қалтис ишга дуч келди. Бир куни маҳсулотларни импорт қилиш ва улгуржи савдо билан шуғулланадиган фирмалар жойлашган Фронтстритдан кета туриб, улгуржи-баққоллик дўконининг эшиги тепасида аукцион байроғи осиғлиқ турганига кўзи тушди. Ичкаридан аукциончилар ғала-ғовури эшитилиб турарди:
– Ажойиб Ява қаҳвасининг бир партияси учун қанча таклиф қиласизлар? Бугунги кунга улгуржи бозор нархи бир халтасига етти доллару ўттиз икки цент. Қанча берасизлар? Қанча берасизлар? Партия фақат бутунлигича сотилади. Қанча берасизлар?
– Ўн саккиз доллар, – савдони бошлаб бериш учунгина қичқирди эшик ёнида турган дўкон эгаси.
Фрэнк тўхтаб қолди.
– Йигирма икки, – деди бошқа овоз.
– Ўттиз доллар, – эшитилди учинчи овоз.
– Ўттиз беш! – қичқирди тўртинчи одам.
Нарх етмиш беш долларга кўтарилди, бу қаҳванинг ҳақиқий нархидан ярим баравар арзон эди.
