Verbrugge bemerkte dat hy den nieuwen adsistent-resident weinig zou te leeren hebben, en dat er geen kwestie was van overwicht door ‘lokale ancienneteit’ wat de goede jongen dan ook niet begeerd had. (Verbrugge zauwazyl, ze nie bedzie mial wiele do nauczenia nowego asystenta-rezydenta i ze nie ma kwestii przewagi przez 'lokalna starosc', czego ten dobry chlopak i tak nie pragnal; Verbrugge bemerkte dat hy den nieuwen adsistent-resident weinig zou te leeren hebben – Verbrugge zauwazyl, ze nie bedzie mial wiele do nauczenia nowego asystenta-rezydenta, en dat er geen kwestie was van overwicht door ‘lokale ancienneteit’ wat de goede jongen dan ook niet begeerd had – i ze nie ma kwestii przewagi przez 'lokalna starosc', czego ten dobry chlopak i tak nie pragnal).
Maar 't is natuurlyk, ging Havelaar voort, terwyl hy Max op den arm nam. (Ale to jest naturalne, kontynuowal Havelaar, trzymajac Maxa na ramieniu; Maar 't is natuurlyk – Ale to jest naturalne, ging Havelaar voort – kontynuowal Havelaar, terwyl hy Max op den arm nam – trzymajac Maxa na ramieniu). In het Tjikandische en Bolangsche zyn ze er heel bly om – W Tjikandzie i Bolangu sa bardzo zadowoleni z tego, en de opstandelingen in de Lampongs ook – a takze powstancy w Lampongach. Ik beveel me zeer aan voor uw medewerking, m'nheer Verbrugge – Bardzo polecam sie panskiej wspоlpracy, panie Verbrugge. De Regent is een man van jaren, en dus moeten we – Regent to czlowiek w podeszlym wieku, wiec musimy… zeg eens, is zyn schoonzoon nog altyd distriktshoofd – powiedz mi, czy jego ziec nadal jest szefem dystryktu? Alles saamgenomen houd ik hem voor een persoon die inschikkelykheid verdient – Ogоlnie rzecz biorac, uwazam go za osobe, ktоra zasluguje na wyrozumialosc… de Regent, meen ik – Regenta, mam na mysli. Ik ben zeer bly dat hier alles zoo achterlyk en armoedig is, en… hoop hier lang te blyven – Ciesze sie, ze tutaj wszystko jest takie zacofane i biedne, i… mam nadzieje, ze zostane tu dlugo.
Hierop reikte hy aan Verbrugge de hand, en deze, met hem terugkeerende naar de tafel waar de resident, de Adhipatti en mevrouw Havelaar gezeten waren, voelde reeds iets beter dan vyf minuten vroeger, dat ‘die Havelaar zoo gek niet was’ als de kommandant meende. (Nastepnie podal reke Verbrugge, ktоry wracajac z nim do stolu, przy ktоrym siedzieli rezydent, Adhipatti i pani Havelaar, poczul sie nieco lepiej niz piec minut wczesniej, ze "ten Havelaar nie jest taki szalony", jak myslal komendant; Hierop reikte hy aan Verbrugge de hand – Nastepnie podal reke Verbrugge, en deze, met hem terugkeerende naar de tafel waar de resident, de Adhipatti en mevrouw Havelaar gezeten waren – ktоry wracajac z nim do stolu, przy ktоrym siedzieli rezydent, Adhipatti i pani Havelaar, voelde reeds iets beter dan vyf minuten vroeger – poczul sie nieco lepiej niz piec minut wczesniej, dat ‘die Havelaar zoo gek niet was’ als de kommandant meende – ze "ten Havelaar nie jest taki szalony", jak myslal komendant). Verbrugge was volstrekt niet misdeeld van verstand, en hy die de afdeeling Lebak kende, nagenoeg zoo goed als een zoo groote landstreek, waar niets gedrukt wordt, door ееn persoon gekend worden k?n, begon intezien dat er toch verband was tusschen de schynbaar niet samenhangende vragen van Havelaar – Verbrugge nie brakowalo rozsadku i znal dystrykt Lebak niemal tak dobrze, jak mozna znac tak duzy obszar, gdzie nic nie jest drukowane, przez jedna osobe, zaczal dostrzegac, ze istnieje zwiazek miedzy pozornie niespоjnymi pytaniami Havelaara, en tevens dat de nieuwe adsistent-resident, hoezeer hy nooit de afdeeling betreden had, iets wist van wat er omging – i jednoczesnie, ze nowy asystent-rezydent, choc nigdy nie odwiedzil dystryktu, cos wiedzial o tym, co sie dzieje. Wel begreep hy nog altyd die vreugde niet over de armoede in Lebak, maar hy drong zich op, die uitdrukking verkeerd verstaan te hebben – Nie rozumial jeszcze radosci z biedy w Lebak, ale zmuszal sie, aby uznac, ze zle zrozumial to wyrazenie. Later evenwel, toen Havelaar hem meermalen hetzelfde zeide, zag hy in hoeveel groots en edels er was in die vreugde – Jednak pоzniej, gdy Havelaar wielokrotnie powtarzal to samo, dostrzegl, jak wiele wielkosci i szlachetnosci bylo w tej radosci.
Havelaar en Verbrugge namen plaats by de tafel, en onder 't gebruiken van thee over onbeduidende dingen sprekende, wachtte men tot Dongso den resident kwam berichten dat de versche paarden waren voorgespannen. (Havelaar i Verbrugge usiedli przy stole i pijac herbate, rozmawiajac o malo istotnych sprawach, czekali, az Dongso przyjdzie poinformowac rezydenta, ze zaprzegnieto swieze konie; Havelaar en Verbrugge namen plaats by de tafel – Havelaar i Verbrugge usiedli przy stole, en onder 't gebruiken van thee over onbeduidende dingen sprekende – pijac herbate, rozmawiajac o malo istotnych sprawach, wachtte men tot Dongso den resident kwam berichten dat de versche paarden waren voorgespannen – czekali, az Dongso przyjdzie poinformowac rezydenta, ze zaprzegnieto swieze konie). Men pakte zich zoo goed mogelyk in den wagen, en reed heen – Wpakowali sie jak najlepiej mogli do wozu i odjechali. Door 't hotsen en stooten viel 't spreken moeielyk – Z powodu wybojоw i wstrzasоw trudno bylo mоwic. Kleine Max werd rustig gehouden met pisang – Maly Max byl uspokajany bananem, en zyn moeder die hem op den schoot had, wilde volstrekt niet bekennen dat ze vermoeid was, als Havelaar aanbood haar van den zwaren jongen te ontlasten – a jego matka, ktоra trzymala go na kolanach, absolutnie nie chciala przyznac, ze jest zmeczona, gdy Havelaar zaproponowal, ze ja odciazy z ciezkiego chlopca.
In een oogenblik van gedwongen rust in een moddergat, vroeg Verbrugge den resident, of hy met den nieuwen adsistent-resident reeds gesproken had over mevrouw Slotering? (W momencie wymuszonego odpoczynku w blotnistym miejscu, Verbrugge zapytal rezydenta, czy juz rozmawial z nowym asystentem-rezydentem o pani Slotering?; In een oogenblik van gedwongen rust in een moddergat – W momencie wymuszonego odpoczynku w blotnistym miejscu, vroeg Verbrugge den resident – Verbrugge zapytal rezydenta, of hy met den nieuwen adsistent-resident reeds gesproken had over mevrouw Slotering – czy juz rozmawial z nowym asystentem-rezydentem o pani Slotering?).
M'nheer. Havelaar. Heeft. Gezegd. (– Pan. Havelaar. Powiedzial.; M'nheer – Pan, Havelaar – Havelaar, Heeft – Powiedzial, Gezegd – Powiedzial).
Welzeker, Verbrugge, waarom niet? Die dame kan by ons blyven. Ik zou niet gaarne… (– Oczywiscie, Verbrugge, dlaczego nie? Ta pani moze u nas zostac. Nie chcialbym…; Welzeker, Verbrugge, waarom niet – Oczywiscie, Verbrugge, dlaczego nie, Die dame kan by ons blyven – Ta pani moze u nas zostac, Ik zou niet gaarne – Nie chcialbym).
Dat. Het. Goed. Was. sleepte de resident er met veel moeite by. (– Ze. To. Bylo. Dobrze. – dodal rezydent z trudem; Dat – Ze, Het – To, Goed – Dobrze, Was – Bylo, sleepte de resident er met veel moeite by – dodal rezydent z trudem).
Ik zou niet gaarne myn huis ontzeggen aan een dame in hааr omstandigheden! Zoo-iets spreekt vanzelf… niet waar, Tine? (– Nie chcialbym odmоwic mojego domu pani w jej sytuacji! Cos takiego jest oczywiste… prawda, Tine?; Ik zou niet gaarne myn huis ontzeggen aan een dame in hааr omstandigheden – Nie chcialbym odmоwic mojego domu pani w jej sytuacji, Zoo-iets spreekt vanzelf… niet waar, Tine – Cos takiego jest oczywiste… prawda, Tine?).
Ook Tine meende dat het vanzelf sprak. (Tine rоwniez uwazala, ze to jest oczywiste; Ook Tine meende dat het vanzelf sprak – Tine rоwniez uwazala, ze to jest oczywiste).
U heeft twee huizen te Rangkas-Betoeng, zei Verbrugge. Er is ruimte in overvloed voor twee familien. (– Ma pan dwa domy w Rangkas-Betoeng, powiedzial Verbrugge. Jest mnоstwo miejsca dla dwоch rodzin; U heeft twee huizen te Rangkas-Betoeng – Ma pan dwa domy w Rangkas-Betoeng, zei Verbrugge – powiedzial Verbrugge, Er is ruimte in overvloed voor twee familien – Jest mnоstwo miejsca dla dwоch rodzin).
Maar, al was dit zoo niet… (– Ale nawet gdyby tak nie bylo…; Maar – Ale, al was dit zoo niet – nawet gdyby tak nie bylo).
Ik. Durfde. Het. Haar. (– Ja. Odwazylem sie. Jej to. Powiedziec.; Ik – Ja, Durfde – Odwazylem sie, Het – To, Haar – Jej, zei Verbrugge – powiedzial Verbrugge).
Wel, resident, riep mevrouw Havelaar, er is geen twyfel aan! (– Cоz, rezydencie, zawolala pani Havelaar, nie ma co do tego watpliwosci!; Wel, resident, riep mevrouw Havelaar – Cоz, rezydencie, zawolala pani Havelaar, er is geen twyfel aan – nie ma co do tego watpliwosci).
Niet. Toezeggen. Want. Het. Is. (– Nie. Obiecuj. Bo. To. Jest.; Niet – Nie, Toezeggen – Obiecuj, Want – Bo, Het – To, Is – Jest).
Al waren ze met hun tienen, als ze 't maar voor lief nemen by ons. (– Nawet gdyby bylo ich dziesieciu, jesli tylko zaakceptuja nasza goscinnosc.; Al waren ze met hun tienen – Nawet gdyby bylo ich dziesieciu, als ze 't maar voor lief nemen by ons – jesli tylko zaakceptuja nasza goscinnosc).
Een. Groote. Last. En. Zy. Is. (– Duzy. Ciezar. A. Ona. Jest.; Een – Duzy, Groote – Ciezar, Last – Ciezar, En – A, Zy – Ona, Is – Jest).
Maar het reizen in haar pozitie is onmogelyk, resident! (– Ale podrоzowanie w jej sytuacji jest niemozliwe, rezydencie!; Maar het reizen in haar pozitie is onmogelyk – Ale podrоzowanie w jej sytuacji jest niemozliwe, resident – rezydencie).
Een hevige schok van den wagen die ontmodderd werd, zette een uitroepingsteeken achter Tine's verklaring dat het reizen onmogelyk was voor mevrouw Slotering. (Gwaltowny wstrzas wozu, ktоry uwolnil sie z blota, postawil wykrzyknik za oswiadczeniem Tine, ze podrоzowanie jest niemozliwe dla pani Slotering; Een hevige schok van den wagen die ontmodderd werd – Gwaltowny wstrzas wozu, ktоry uwolnil sie z blota, zette een uitroepingsteeken achter Tine's verklaring dat het reizen onmogelyk was voor mevrouw Slotering – postawil wykrzyknik za oswiadczeniem Tine, ze podrоzowanie jest niemozliwe dla pani Slotering). Ieder had het gebruikelyke h?! geroepen, dat op zulk een stoot volgt – Kazdy krzyknal zwykle "h?!", ktоre nastepuje po takim wstrzasie, Max had in den schoot zyner moeder de pisang weergevonden, die hy door den schok verloor – Max znalazl na kolanach swojej matki banana, ktоrego stracil przez wstrzas, en reeds was men een heel eind nader aan de modderdiepte die straks komen zou – i juz byli o wiele blizej blotnistego miejsca, ktоre mialo wkrоtce nadejsc, voor de resident besluiten kon zyn zinsnede te voleinden, door er bytevoegen – zanim rezydent mоgl dokonczyc swoje zdanie, dodajac:
Een. Inlandsche. Vrouw. (– Rodzima. Kobieta.; Een – Rodzima, Inlandsche – Rodzima, Vrouw – Kobieta).
O, dit is volkomen hetzelfde, trachtte mevrouw Havelaar verstaanbaar te maken. (– Och, to jest dokladnie to samo, prоbowala wyjasnic pani Havelaar; O, dit is volkomen hetzelfde – Och, to jest dokladnie to samo, trachtte mevrouw Havelaar verstaanbaar te maken – prоbowala wyjasnic pani Havelaar). De resident knikte, als vond hy het goed dat die zaak dus geregeld was, en daar het spreken zoo moeielyk viel, brak men 't gesprek af – Rezydent skinal glowa, jakby uznal, ze sprawa jest rozwiazana, a poniewaz rozmowa byla trudna, przerwali ja.
Die mevrouw Slotering was de weduw van Havelaars voorganger die twee maanden geleden gestorven was. (Ta pani Slotering byla wdowa po poprzedniku Havelaara, ktоry zmarl dwa miesiace temu; Die mevrouw Slotering was de weduw van Havelaars voorganger – Ta pani Slotering byla wdowa po poprzedniku Havelaara, die twee maanden geleden gestorven was – ktоry zmarl dwa miesiace temu). Verbrugge, daarop voorloopig belast met het ambt van adsistent-resident – Verbrugge, tymczasowo obarczony funkcja asystenta-rezydenta, zou 't recht gehad hebben, gedurende dien tyd de ruime woning te betrekken – mialby prawo w tym czasie zamieszkac w przestronnym domu, die te Rangkas-Betoeng, zooals in elke afdeeling, van-landswege voor 't hoofd van het gewestelyk bestuur is opgericht – ktоry w Rangkas-Betoeng, podobnie jak w kazdym dystrykcie, zostal zbudowany przez panstwo dla szefa administracji prowincji. Hy had dit echter niet gedaan, gedeeltelyk misschien uit vrees dat hy te spoedig op-nieuw zou moeten verhuizen – Jednak tego nie zrobil, czesciowo moze z obawy, ze zbyt szybko bedzie musial sie ponownie przeprowadzic, gedeeltelyk om 't gebruik daarvan aan die dame met haar kinderen overtelaten – czesciowo, aby udostepnic ten dom tej pani z jej dziecmi. Er ware anders ruimte genoeg geweest, want behalve de vry groote adsistent-residentswoning zelf – Inaczej byloby wystarczajaco duzo miejsca, poniewaz oprоcz samego dosc duzego domu asystenta-rezydenta, stond daarneven op 'tzelfde ‘erf’ nog een ander huis dat vroeger daartoe gediend had – na tym samym „podwоrku” stal jeszcze inny dom, ktоry wczesniej sluzyl do tego celu, en in-weerwil van den eenigszins bouwvalligen staat, nog altyd zeer geschikt was ter bewoning – i pomimo nieco zniszczonego stanu, wciaz nadawal sie do zamieszkania.
Mevrouw Slotering had den resident verzocht haar voorspraak te zyn by den opvolger van haar echtgenoot, om de vergunning dat oude huis te bewonen tot na haar verlossing, die zy over eenige maanden te-gemoet zag. (Pani Slotering poprosila rezydenta, aby byl jej rzecznikiem u nastepcy jej meza, o pozwolenie na zamieszkanie w starym domu do czasu jej rozwiazania, ktоrego spodziewala sie za kilka miesiecy; Mevrouw Slotering had den resident verzocht haar voorspraak te zyn by den opvolger van haar echtgenoot – Pani Slotering poprosila rezydenta, aby byl jej rzecznikiem u nastepcy jej meza, om de vergunning dat oude huis te bewonen tot na haar verlossing – o pozwolenie na zamieszkanie w starym domu do czasu jej rozwiazania, die zy over eenige maanden te-gemoet zag – ktоrego spodziewala sie za kilka miesiecy). Het was dit verzoek dat door Havelaar en zyn vrouw zoo gereedelyk was toegestaan – To byla ta prosba, ktоra Havelaar i jego zona tak chetnie spelnili, iets dat geheel in hun aard lag – cos, co bylo zgodne z ich natura, want gastvry en hulpvaardig waren zy in de hoogste mate – poniewaz byli niezwykle goscinni i pomocni.
We hoorden den resident zeggen dat mevrouw Slotering een ‘inlandsche vrouw’ was. (Slyszelismy, jak rezydent powiedzial, ze pani Slotering byla „rodzima kobieta”; We hoorden den resident zeggen – Slyszelismy, jak rezydent powiedzial, dat mevrouw Slotering een ‘inlandsche vrouw’ was – ze pani Slotering byla „rodzima kobieta”). Dit vereischt voor niet-indische lezers eenige opheldering – To wymaga pewnego wyjasnienia dla nieindyjskich czytelnikоw, daar men al licht tot de onjuiste meening geraken zou hier met een eigenlyk-Javaansche te doen te hebben – poniewaz latwo mozna by dojsc do blednego wniosku, ze chodzi tu o rdzenna Jawajke.
De europesche maatschappy in Nederlandsch Indi?n is vry scherp in twee deelen gesplitst: de eigenlyke Europeanen, en dezulken die – hoezeer wettelyk in geheel denzelfden rechtstoestand verkeerende – niet in Europa geboren zyn, en min of meer inlandsch bloed in de aderen hebben. (Europejskie spoleczenstwo w Holenderskich Indiach Wschodnich jest wyraznie podzielone na dwie czesci: na prawdziwych Europejczykоw oraz tych, ktоrzy – choc prawnie w tej samej sytuacji prawnej – nie urodzili sie w Europie i maja mniej lub bardziej rodzima krew w zylach; De europesche maatschappy in Nederlandsch Indi?n is vry scherp in twee deelen gesplitst – Europejskie spoleczenstwo w Holenderskich Indiach Wschodnich jest wyraznie podzielone na dwie czesci, de eigenlyke Europeanen – prawdziwi Europejczycy, en dezulken die – hoezeer wettelyk in geheel denzelfden rechtstoestand verkeerende – oraz ci, ktоrzy – choc prawnie w tej samej sytuacji prawnej, niet in Europa geboren zyn – nie urodzili sie w Europie, en min of meer inlandsch bloed in de aderen hebben – i maja mniej lub bardziej rodzima krew w zylach). Ter-eere der begrippen van menschelykheid in Indie, haast ik me hier bytevoegen dat, hoe scherp ook de lyn zy, die in 't maatschappelyk verkeer wordt getrokken tusschen de twee soorten van individu?n – Na czesc pojec humanitaryzmu w Indiach, spiesze tutaj dodac, ze jakkolwiek ostra jest linia, ktоra jest rysowana w relacjach spolecznych miedzy tymi dwoma rodzajami jednostek, welke tegenover den inlander gelykelyk den naam van Hollander dragen – ktоre w stosunku do tubylcоw nosza jednakowa nazwe Holendra, deze afscheiding evenwel geenszins 't barbaarsch karakter vertoont, dat in Amerika by de standsplitsing wordt waargenomen – ten podzial nie ma wcale barbarzynskiego charakteru, jaki jest obserwowany w Ameryce przy podziale na klasy. Ik ontken niet dat er nog altyd veel onrechtvaardigs en stuitends in deze verhouding blyft bestaan – Nie zaprzeczam, ze w tym zwiazku wciaz istnieje wiele niesprawiedliwosci i odrazajacych rzeczy, en dat het woord liplap my meermalen in de ooren klonk als een bewys hoe ver de niet-liplap, de blanke, dikwerf van ware beschaving verwyderd is – i ze slowo "liplap" wielokrotnie brzmialo mi w uszach jako dowоd na to, jak daleko nie-liplap, bialy, czesto oddalony jest od prawdziwej cywilizacji). Het is waar dat de liplap niet dan by-uitzondering in gezelschappen wordt toegelaten – To prawda, ze liplap jest dopuszczany do towarzystwa tylko wyjatkowo, en dat hy gewoonlyk, als ik me hier van een zeer gemeenzame uitdrukking bedienen mag: ‘niet voor vol wordt aangezien’ – i ze zwykle, jesli moge uzyc tutaj bardzo potocznego wyrazenia: „nie jest uwazany za pelnowartosciowego”, maar zelden zal men zulke uitsluiting of geringschatting hooren voorstellen en verdedigen als een grondbeginsel – ale rzadko mozna uslyszec takie wykluczenie lub lekcewazenie proponowane i bronione jako zasada. Het staat natuurlyk ieder vry, zyn eigen omgeving en gezelschap te kiezen – Oczywiscie, kazdy ma prawo wybrac swoje otoczenie i towarzystwo, en men mag het den eigenlyken Europeaan niet euvel duiden – i nie mozna miec za zle prawdziwemu Europejczykowi, wanneer hy den omgang met lieden van zyn landaard voortrekt boven 't verkeer met personen die – jesli woli towarzystwo ludzi swojego pochodzenia od kontaktu z osobami, ktоre – hun meer of minder zedelyke en verstandelyke waarde in 't midden gelaten – pomijajac ich wieksza lub mniejsza wartosc moralna i intelektualna, zyn indrukken en denkbeelden niet deelen – nie dziela jego wrazen i pogladоw, of – en dit is misschien by vermeend verschil van beschaving, zeer dikwyls de hoofdzaak – wier vooroordeelen een andere richting hebben genomen dan de zyne – lub – a to moze byc przy rоznicy w cywilizacji czesto glоwny powоd – ktоrych uprzedzenia obraly inny kierunek niz jego.
Een liplap – om den term te bezigen die voor beleefder wordt gehouden, zou ik moeten zeggen een ‘dusgenaamd inlandsch kind’ maar ik vraag vergunning my te houden aan 't spraakgebruik dat uit allitteratie geboren schynt, zonder dat ik met die uitdrukking iets beleedigends bedoel, en wat beteekent het woord dan ook? (Liplap – aby uzyc terminu, ktоry uwazany jest za bardziej uprzejmy, powinienem powiedziec „tak zwane rodzime dziecko”, ale prosze o pozwolenie na uzycie zwrotu, ktоry wydaje sie zrodzony z aliteracji, bez zamiaru obrazenia, i co to slowo wlasciwie oznacza?; Een liplap – Liplap, om den term te bezigen die voor beleefder wordt gehouden – aby uzyc terminu, ktоry uwazany jest za bardziej uprzejmy, zou ik moeten zeggen een ‘dusgenaamd inlandsch kind’ – powinienem powiedziec „tak zwane rodzime dziecko”, maar ik vraag vergunning my te houden aan 't spraakgebruik dat uit allitteratie geboren schynt – ale prosze o pozwolenie na uzycie zwrotu, ktоry wydaje sie zrodzony z aliteracji, zonder dat ik met die uitdrukking iets beleedigends bedoel, en wat beteekent het woord dan ook – bez zamiaru obrazenia, i co to slowo wlasciwie oznacza). – een liplap heeft veel goeds – Liplap ma wiele dobrego. Ook de Europeaan heeft veel goeds – Europejczyk rоwniez ma wiele dobrego. Beiden hebben veel verkeerds, en ook hierin alzoo gelyken zy op elkaar – Obaj maja tez wiele zlego, i pod tym wzgledem sa do siebie podobni. Maar 't goede en 't verkeerde dat aan beiden eigen is loopt te veel uit elkander, dan dat hun verkeering over 't algemeen tot wederzydsch genoegen kan strekken – Ale dobro i zlo, ktоre sa dla nich charakterystyczne, zbytnio sie rоznia, aby ich wzajemne relacje mogly byc ogоlnie zadowalajace. Bovendien – en hieraan heeft de Regeering veel schuld – is de liplap dikwyls slecht onderwezen – Ponadto – i w tym wina rzadu – liplap jest czesto zle wyksztalcony. De vraag is nu niet hoe de Europeaan wezen zou, als hy zoo van der jeugd af ware belemmerd geworden in zyn ontwikkeling – Pytanie nie brzmi, jaki bylby Europejczyk, gdyby od mlodosci byl hamowany w swoim rozwoju, maar zeker is het dat de geringe wetenschappelyke ontwikkeling van den liplap in 't algemeen zyn gelykstelling met den Europeaan in den weg staat – ale pewne jest, ze niski poziom naukowy liplapa ogоlnie utrudnia jego zrоwnanie z Europejczykiem, ook dааr waar hy als individu in beschaving, wetenschap of kunst, misschien den voorrang boven een bepaalden europeschen persoon verdienen zou – nawet tam, gdzie jako jednostka w cywilizacji, nauce lub sztuce, mоglby zaslugiwac na pierwszenstwo przed konkretnym europejskim osobnikiem.
Ook hieraan is weder niets nieuws. (To rоwniez nie jest niczym nowym; Ook hieraan is weder niets nieuws – To rоwniez nie jest niczym nowym). Het lag ook, byv. in de staatkunde van Willem den Veroveraar, om den minstbeduidenden Normandier te verheffen boven den beschaafdsten Sakser – To rоwniez lezalo, na przyklad, w polityce Wilhelma Zdobywcy, aby najmniej znaczacego Normana wyniesc ponad najbardziej cywilizowanego Saksona, en elke Normandier beriep zich gaarne op 't overwicht der Normandiers in het algemeen – i kazdy Norman chetnie odwolywal sie do przewagi Normanоw jako calosci, om zyn persoon ook dааr te doen gelden, waar hy de minste zou geweest zyn zonder den invloed zyner stamgenooten als bovenliggende party – aby jego osoba byla uznana nawet tam, gdzie bylby najmniej znaczacy bez wplywu swoich rodakоw jako dominujacej partii.
Uit zoo-iets wordt natuurlyk in 't verkeer zekere gedwongenheid geboren, die niet zou weg te nemen zyn dan door wysgeerige onbekrompen inzichten en maatregelen van het bestuur. (Z tego rodzaju rzeczy naturalnie rodzi sie pewne wymuszenie w relacjach, ktоre mozna usunac jedynie poprzez filozoficzne i bezstronne wglady oraz dzialania rzadu; Uit zoo-iets wordt natuurlyk in 't verkeer zekere gedwongenheid geboren – Z tego rodzaju rzeczy naturalnie rodzi sie pewne wymuszenie w relacjach, die niet zou weg te nemen zyn dan door wysgeerige onbekrompen inzichten en maatregelen van het bestuur – ktоre mozna usunac jedynie poprzez filozoficzne i bezstronne wglady oraz dzialania rzadu). Dat de Europeaan, die in zulke verhouding aan den winnenden kant is, zich in dit kunstmatig overwicht zeer gemakkelyk schikt, spreekt vanzelf – To, ze Europejczyk, ktоry w takim ukladzie jest na wygranej pozycji, latwo dostosowuje sie do tej sztucznej przewagi, jest oczywiste. Maar dikwyls is 't koddig, iemand die zyn beschaving en taal grootendeels opdeed in de rotterdamsche Zandstraat, den liplap te hooren uitlachen omdat deze een glas water en 't gouvernement, mannelyk, of zon en maan onzydig maakt – Ale czesto jest to zabawne, gdy ktos, kto zdobyl swoja cywilizacje i jezyk glоwnie na rotterdamskiej Zandstraat, slyszy, jak liplap smieje sie, poniewaz ten robi mesko rodzaj z "szklanki wody" i "rzadu" lub nijako "slonca" i "ksiezyca".
Een liplap moge beschaafd, goed onderwezen zyn, of geleerd – er zyn er zoo! – zoodra de Europeaan, die zich ziek hield om achterteblyven van 't schip waarop hy borden waschte, en die zyn aanspraken op beleefdheid bazeert op ‘uwee’ en ‘verexkuseer’ aan het hoofd staat van de handelsonderneming die zoo ‘enorm’ gewonnen heeft op de indigo in 1800 zooveel… neen, lang vооr hy de ‘toko’ bezat, waarin hy hammen en jachtgeweren verkoopt – wanneer zoo'n Europeaan opmerkt dat de beschaafdste liplap moeite heeft de h en de g uit elkaar te houden, lacht hy over de domheid van den man die niet weet dat er onderscheid is tusschen een gouden hek en een houten gek. (Liplap moze byc cywilizowany, dobrze wyksztalcony lub uczony – sa tacy! – gdy tylko Europejczyk, ktоry udawal chorego, aby pozostac na statku, na ktоrym zmywal naczynia, i ktоry swoje roszczenia do uprzejmosci opiera na "uwee" i "verexkuseer", stojac na czele firmy handlowej, ktоra zarobila tak "ogromne" sumy na indygo w 1800… nie, dlugo przed tym, zanim posiadal "toko", w ktоrym sprzedaje szynki i strzelby – gdy taki Europejczyk zauwazy, ze najbardziej cywilizowany liplap ma trudnosci z odrоznieniem "h" od "g", smieje sie z glupoty czlowieka, ktоry nie wie, ze istnieje rоznica miedzy zlotym ogrodzeniem a drewnianym glupkiem; Een liplap moge beschaafd, goed onderwezen zyn, of geleerd – er zyn er zoo – Liplap moze byc cywilizowany, dobrze wyksztalcony lub uczony – sa tacy! zoodra de Europeaan, die zich ziek hield om achterteblyven van 't schip waarop hy borden waschte, en die zyn aanspraken op beleefdheid bazeert op ‘uwee’ en ‘verexkuseer’ – gdy tylko Europejczyk, ktоry udawal chorego, aby pozostac na statku, na ktоrym zmywal naczynia, i ktоry swoje roszczenia do uprzejmosci opiera na "uwee" i "verexkuseer", aan het hoofd staat van de handelsonderneming die zoo ‘enorm’ gewonnen heeft op de indigo in 1800 zooveel – stojac na czele firmy handlowej, ktоra zarobila tak "ogromne" sumy na indygo w 1800, neen, lang vооr hy de ‘toko’ bezat, waarin hy hammen en jachtgeweren verkoopt – nie, dlugo przed tym, zanim posiadal "toko", w ktоrym sprzedaje szynki i strzelby, wanneer zoo'n Europeaan opmerkt dat de beschaafdste liplap moeite heeft de h en de g uit elkaar te houden – gdy taki Europejczyk zauwazy, ze najbardziej cywilizowany liplap ma trudnosci z odrоznieniem "h" od "g", lacht hy over de domheid van den man die niet weet dat er onderscheid is tusschen een gouden hek en een houten gek – smieje sie z glupoty czlowieka, ktоry nie wie, ze istnieje rоznica miedzy zlotym ogrodzeniem a drewnianym glupkiem).
Maar om hierover niet te lachen, had hy moeten weten dat in het arabisch en maleisch de cha en de hha door ееn karakter worden uitgedrukt, dat Hieronymus vi? Geronimo in Jer?me overgaat, dat we van huano, guano maken, dat een want een handschoen is, dat kous van hose afstamt, en dat we voor Guild Heaume in 't hollandsch Huillem of Willem zeggen. (Aby sie z tego nie smiac, musialby wiedziec, ze w arabskim i malajskim "cha" i "hha" sa wyrazane przez jeden znak, ze Hieronymus poprzez Geronimo przechodzi w Jer?me, ze z huano robimy guano, ze want to rekawica, ze kous pochodzi od hose, i ze na Guild Heaume mоwimy po holendersku Huillem lub Willem; Maar om hierover niet te lachen, had hy moeten weten – Aby sie z tego nie smiac, musialby wiedziec, dat in het arabisch en maleisch de cha en de hha door ееn karakter worden uitgedrukt – ze w arabskim i malajskim "cha" i "hha" sa wyrazane przez jeden znak, dat Hieronymus vi? Geronimo in Jer?me overgaat – ze Hieronymus poprzez Geronimo przechodzi w Jer?me, dat we van huano, guano maken – ze z huano robimy guano, dat een want een handschoen is – ze want to rekawica, dat kous van hose afstamt – ze kous pochodzi od hose, en dat we voor Guild Heaume in 't hollandsch Huillem of Willem zeggen – i ze na Guild Heaume mоwimy po holendersku Huillem lub Willem). Zooveel eruditie is te veel gevergd van iemand die zyn fortuin maakte ‘in’ de indigo, en z'n beschaving haalde uit het welgelukken van dobbelary… of erger – Tyle erudycji jest zbyt wiele wymagane od kogos, kto zdobyl swoje fortuny na "indygo" i swoja cywilizacje z sukcesu w hazardzie… lub gorzej!
Zooveel eruditie is te veel gevergd van iemand die zyn fortuin maakte ‘in’ de indigo, en z'n beschaving haalde uit het welgelukken van dobbelary… of erger! (Tyle erudycji wymaga zbyt wiele od kogos, kto zdobyl swoje fortuny na "indygo" i swoja cywilizacje z sukcesu w hazardzie… lub gorzej; zooveel – tyle, eruditie – erudycji, is te veel gevergd – wymaga zbyt wiele, iemand – ktos, zyn fortuin maakte – zdobyl swoje fortuny, ‘in’ de indigo – na "indygo", z'n beschaving – swoja cywilizacje, haalde – zdobyl, uit het welgelukken – z sukcesu, van dobbelary – w hazardzie, of erger – lub gorzej). En zulk een Europeaan kan toch niet omgaan met zulk een liplap! (I taki Europejczyk nie moze przeciez obcowac z takim liplapem!; en zulk een Europeaan – i taki Europejczyk, kan toch niet omgaan – nie moze przeciez obcowac, met zulk een liplap – z takim liplapem).
Ik begryp hoe Willem van Guillaume komt, en moet erkennen dat ik, vooral in de Molukken, zeer dikwyls ‘liplappen’ heb leeren kennen, die me deden verbaasd staan over den omvang hunner kennis, en die my op 't denkbeeld brachten dat wy Europeanen, hoeveel hulpmiddelen ons ook ten-dienste stonden, dikwyls – en niet vergelykender-wyze alleen – verre ten-achteren staan by de arme pariah's die van de wieg af hadden te stryden met kunstmatig-onbillyke terugzetting en 't zot vooroordeel tegen hun kleur. (Rozumiem, jak Willem pochodzi od Guillaume, i musze przyznac, ze zwlaszcza na Molukach bardzo czesto spotykalem ‘liplappen’, ktоrzy zadziwiali mnie zakresem swojej wiedzy i ktоrzy uswiadomili mi, ze my, Europejczycy, niezaleznie od tego, ile mielismy do dyspozycji srodkоw, czesto – i to nie tylko w porоwnaniu – jestesmy daleko w tyle za biednymi pariasami, ktоrzy od kolyski musieli walczyc z sztucznie niesprawiedliwa degradacja i glupim uprzedzeniem przeciwko ich kolorowi skоry; ik begryp – rozumiem, hoe Willem van Guillaume komt – jak Willem pochodzi od Guillaume, en moet erkennen – i musze przyznac, dat ik – ze ja, vooral in de Molukken – zwlaszcza na Molukach, zeer dikwyls – bardzo czesto, ‘liplappen’ heb leeren kennen – spotykalem ‘liplappen’, die me deden verbaasd staan – ktоrzy zadziwiali mnie, over den omvang hunner kennis – zakresem swojej wiedzy, en die my op 't denkbeeld brachten – i ktоrzy uswiadomili mi, dat wy Europeanen – ze my, Europejczycy, hoeveel hulpmiddelen ons ook ten-dienste stonden – niezaleznie od tego, ile mielismy do dyspozycji srodkоw, dikwyls – en niet vergelykender-wyze alleen – czesto – i to nie tylko w porоwnaniu, verre ten-achteren staan – jestesmy daleko w tyle, by de arme pariah's – za biednymi pariasami, die van de wieg af hadden te stryden – ktоrzy od kolyski musieli walczyc, met kunstmatig-onbillyke terugzetting – z sztucznie niesprawiedliwa degradacja, en 't zot vooroordeel tegen hun kleur – i glupim uprzedzeniem przeciwko ich kolorowi skоry).
Maar mevrouw Slotering was eens-voor-al gevrywaard voor fouten in 't hollandsch, omdat ze nooit anders dan maleisch sprak. (Ale pani Slotering byla raz na zawsze wolna od bledоw w holenderskim, poniewaz nigdy nie mоwila inaczej niz po malajsku; maar mevrouw Slotering – ale pani Slotering, was eens-voor-al gevrywaard – byla raz na zawsze wolna, voor fouten in 't hollandsch – od bledоw w holenderskim, omdat ze nooit anders dan maleisch sprak – poniewaz nigdy nie mоwila inaczej niz po malajsku). We zullen haar later te zien krygen, als we met Havelaar, Tine en kleinen Max thee-drinken in de voorgalery der adsistent-residentswoning te Rangkas-Betoeng, waar ons reisgezelschap, na lang hotsen en stooten, eindelyk behouden aankwam. (Zobaczymy ja pоzniej, kiedy z Havelaar, Tine i malym Maxem bedziemy pic herbate w przedniej galerii domu zastepcy rezydenta w Rangkas-Betoeng, gdzie nasza grupa podrоzna po dlugich wybojach i wstrzasach w koncu bezpiecznie dotarla; we zullen haar later te zien krygen – zobaczymy ja pоzniej, als we met Havelaar, Tine en kleinen Max thee-drinken – kiedy z Havelaar, Tine i malym Maxem bedziemy pic herbate, in de voorgalery der adsistent-residentswoning te Rangkas-Betoeng – w przedniej galerii domu zastepcy rezydenta w Rangkas-Betoeng, waar ons reisgezelschap – gdzie nasza grupa podrоzna, na lang hotsen en stooten – po dlugich wybojach i wstrzasach, eindelyk behouden aankwam – w koncu bezpiecznie dotarla).
De resident, die slechts was meegekomen om den nieuwen adsistent-resident in zyn ambt te bevestigen, gaf den wensch te kennen nog dienzelfden dag naar Serang terugtekeeren. (Rezydent, ktоry przyjechal tylko po to, aby potwierdzic nowego zastepce rezydenta na jego stanowisku, wyrazil zyczenie powrotu do Serang tego samego dnia; de resident – rezydent, die slechts was meegekomen – ktоry przyjechal tylko, om den nieuwen adsistent-resident in zyn ambt te bevestigen – aby potwierdzic nowego zastepce rezydenta na jego stanowisku, gaf den wensch te kennen – wyrazil zyczenie, nog dienzelfden dag naar Serang terugtekeeren – powrotu do Serang tego samego dnia).
Omdat. Hy. (Poniewaz. On.; omdat – poniewaz, hy – on).
Havelaar betuigde insgelyks bereid te zyn tot allen spoed… (Havelaar rоwniez wyrazil gotowosc do wszelkiej pospiechu; Havelaar betuigde – Havelaar wyrazil, insgelyks bereid te zyn – rоwniez gotowosc, tot allen spoed – do wszelkiej pospiechu).
Het. Zoo. Druk. Had. (…mial tak duzo do zrobienia; het – to, zoo druk – tak duzo, had – mial).
…en de afspraak werd gemaakt, dat men daartoe over een half uur in de groote voorgalery der woning van den Regent zou by-eenkomen. (i umоwiono sie, ze spotkaja sie za pоl godziny w duzej galerii domu regenta; en de afspraak werd gemaakt – i umоwiono sie, dat men daartoe over een half uur – ze spotkaja sie za pоl godziny, in de groote voorgalery der woning van den Regent – w duzej galerii domu regenta, zou by-eenkomen – spotkaja sie).
Verbrugge, hierop voorbereid, had reeds voor vele dagen aan de Distriktshoofden, den Patteh, den Kliwon, den Djaksa, den belasting-kollekteur, eenige mantries, en voorts aan alle inlandsche beambten die deze plechtigheid moesten bywonen, last gegeven zich op de hoofdplaats te verzamelen. (Verbrugge, przygotowany na to, juz od wielu dni polecal naczelnikom dystryktоw, Pattehowi, Kliwonowi, Djaksa, poborcy podatkowemu, kilku mantries oraz wszystkim innym lokalnym urzednikom, ktоrzy musieli uczestniczyc w tej uroczystosci, zebrac sie na glоwnym placu; Verbrugge, hierop voorbereid – Verbrugge, przygotowany na to, had reeds voor vele dagen – juz od wielu dni, aan de Distriktshoofden – naczelnikom dystryktоw, den Patteh – Pattehowi, den Kliwon – Kliwonowi, den Djaksa – Djaksa, den belasting-kollekteur – poborcy podatkowemu, eenige mantries – kilku mantries, en voorts aan alle inlandsche beambten – oraz wszystkim innym lokalnym urzednikom, die deze plechtigheid moesten bywonen – ktоrzy musieli uczestniczyc w tej uroczystosci, last gegeven zich op de hoofdplaats te verzamelen – polecil zebrac sie na glоwnym placu).
De Adhipatti nam afscheid, en reed naar zyn huis. (Adhipatti pozegnal sie i pojechal do swojego domu; de Adhipatti – Adhipatti, nam afscheid – pozegnal sie, en reed naar zyn huis – i pojechal do swojego domu). Mevrouw Havelaar bezag haar nieuwe woning, en was er zeer mee ingenomen, vooral omdat de tuin groot was, 'tgeen haar zoo goed voorkwam voor kleinen Max die veel in de lucht moest. (Pani Havelaar obejrzala swоj nowy dom i byla z niego bardzo zadowolona, zwlaszcza ze ogrоd byl duzy, co bardzo odpowiadalo malemu Maxowi, ktоry potrzebowal duzo przebywac na swiezym powietrzu; mevrouw Havelaar – pani Havelaar, bezag haar nieuwe woning – obejrzala swоj nowy dom, en was er zeer mee ingenomen – i byla z niego bardzo zadowolona, vooral omdat de tuin groot was – zwlaszcza ze ogrоd byl duzy, 'tgeen haar zoo goed voorkwam – co bardzo odpowiadalo, voor kleinen Max die veel in de lucht moest – malemu Maxowi, ktоry potrzebowal duzo przebywac na swiezym powietrzu). De resident en Havelaar waren naar hun kamers gegaan om zich te verkleeden, want by de plechtigheid die er plaats hebben zou, scheen het officieel voorgeschreven kostuum een vereischte te wezen. (Rezydent i Havelaar poszli do swoich pokoi, aby sie przebrac, poniewaz na uroczystosci, ktоra miala sie odbyc, oficjalny strоj wydawal sie byc wymagany; de resident en Havelaar – rezydent i Havelaar, waren naar hun kamers gegaan – poszli do swoich pokoi, om zich te verkleeden – aby sie przebrac, want by de plechtigheid die er plaats hebben zou – poniewaz na uroczystosci, ktоra miala sie odbyc, scheen het officieel voorgeschreven kostuum een vereischte te wezen – oficjalny strоj wydawal sie byc wymagany).
Rondom het huis stonden honderden menschen, die of te-paard den wagen van den resident hadden begeleid, of tot het gevolg der saamgeroepen Hoofden behoorden. (Wokоl domu staly setki ludzi, ktоrzy albo konno towarzyszyli powozowi rezydenta, albo nalezeli do swity zebranych przywоdcоw; rondom het huis – wokоl domu, stonden honderden menschen – staly setki ludzi, die of te-paard den wagen van den resident hadden begeleid – ktоrzy albo konno towarzyszyli powozowi rezydenta, of tot het gevolg der saamgeroepen Hoofden behoorden – albo nalezeli do swity zebranych przywоdcоw). De policie- en bureau-oppassers liepen bedryvig heen-en-weer. (Policjanci i pracownicy biurowi biegali tam i z powrotem; de policie- en bureau-oppassers – policjanci i pracownicy biurowi, liepen bedryvig heen-en-weer – biegali tam i z powrotem). Kortom, alles toonde aan dat de eentonigheid op dat vergeten plekje gronds in den javaschen Westhoek, voor een oogenblik werd afgebroken door wat leven. (Krоtko mоwiac, wszystko wskazywalo na to, ze monotonia w tym zapomnianym zakatku Jawy na chwile zostala przerwana przez pewne ozywienie; kortom, alles toonde aan – krоtko mоwiac, wszystko wskazywalo na to, dat de eentonigheid op dat vergeten plekje gronds in den javaschen Westhoek – ze monotonia w tym zapomnianym zakatku Jawy, voor een oogenblik werd afgebroken door wat leven – na chwile zostala przerwana przez pewne ozywienie).
Weldra reed de fraaie wagen van den Adhipatti 't voorplein op. (Wkrоtce piekny powоz Adhipatti wjechal na dziedziniec; weldra reed de fraaie wagen – wkrоtce piekny powоz, van den Adhipatti 't voorplein op – Adhipatti wjechal na dziedziniec). De resident en Havelaar, schitterend van goud en zilver, maar ietwat struikelend over hun degens, stapten er in, en begaven zich naar de woning van den Regent, waar ze met muziek van gongs en gamlangs ontvangen werden. (Rezydent i Havelaar, blyszczacy zlotem i srebrem, ale nieco potykajacy sie o swoje szable, wsiedli do niego i udali sie do rezydencji regenta, gdzie zostali przyjeci muzyka gongоw i gamelanоw; de resident en Havelaar – rezydent i Havelaar, schitterend van goud en zilver – blyszczacy zlotem i srebrem, maar ietwat struikelend over hun degens – ale nieco potykajacy sie o swoje szable, stapten er in – wsiedli do niego, en begaven zich naar de woning van den Regent – i udali sie do rezydencji regenta, waar ze met muziek van gongs en gamlangs ontvangen werden – gdzie zostali przyjeci muzyka gongоw i gamelanоw). Ook Verbrugge, die zich van zyn bemodderd kostuum had ontdaan, was reeds daar aangekomen. (Takze Verbrugge, ktоry pozbyl sie swojego zabloconego kostiumu, juz tam przybyl; ook Verbrugge – takze Verbrugge, die zich van zyn bemodderd kostuum had ontdaan – ktоry pozbyl sie swojego zabloconego kostiumu, was reeds daar aangekomen – juz tam przybyl). De mindere Hoofden zaten in een grooten kring, naar oostersche wyze op matten op den grond, en aan 't eind van de lange galery stond een tafel, waaraan de resident, de Adhipatti, de adsistent-resident, de kontroleur en een zestal Hoofden plaats namen. (Mniejsi przywоdcy siedzieli w duzym kregu, na wschodni sposоb na matach na ziemi, a na koncu dlugiej galerii stal stоl, przy ktоrym zasiadali rezydent, Adhipatti, zastepca rezydenta, kontroler i szesciu przywоdcоw; de mindere Hoofden – mniejsi przywоdcy, zaten in een grooten kring – siedzieli w duzym kregu, naar oostersche wyze op matten op den grond – na wschodni sposоb na matach na ziemi, en aan 't eind van de lange galery stond een tafel – a na koncu dlugiej galerii stal stоl, waaraan de resident, de Adhipatti, de adsistent-resident, de kontroleur en een zestal Hoofden plaats namen – przy ktоrym zasiadali rezydent, Adhipatti, zastepca rezydenta, kontroler i szesciu przywоdcоw). Men diende thee met gebak rond, en de eenvoudige plechtigheid begon. (Podano herbate z ciastkami i rozpoczela sie prosta uroczystosc; men diende thee met gebak rond – podano herbate z ciastkami, en de eenvoudige plechtigheid begon – i rozpoczela sie prosta uroczystosc).
De resident stond op, en las het besluit van den Gouverneur-generaal voor, waarby Max Havelaar was aangesteld tot adsistent-resident van de afdeeling Bantan-Kidoel of Zuid-Bantam, zooals Lebak door de inlanders genoemd wordt. (Rezydent wstal i odczytal decyzje Gubernatora Generalnego, na mocy ktоrej Max Havelaar zostal mianowany zastepca rezydenta w dziale Bantan-Kidoel lub Poludniowym Bantamie, jak Lebak jest nazywany przez tubylcоw; de resident stond op – rezydent wstal, en las het besluit van den Gouverneur-generaal voor – i odczytal decyzje Gubernatora Generalnego, waarby Max Havelaar was aangesteld tot adsistent-resident van de afdeeling Bantan-Kidoel of Zuid-Bantam – na mocy ktоrej Max Havelaar zostal mianowany zastepca rezydenta w dziale Bantan-Kidoel lub Poludniowym Bantamie, zooals Lebak door de inlanders genoemd wordt – jak Lebak jest nazywany przez tubylcоw). Hy nam daarna 't staatsblad waarin de eed stond die tot de aanvaarding van bedieningen in 't algemeen voorgeschreven is, en houdende: ‘dat men om tot het ambt van ***** te worden benoemd of bevorderd, niemand iets beloofd of gegeven heeft, beloven of geven zal; dat men gehouw en getrouw zal zijn aan zijne Majesteit den Koning der Nederlanden; gehoorzaam aan zijner Majesteits vertegenwoordiger in de Indische gewesten; dat men stiptelijk zal opvolgen en doen opvolgen de wetten en bepalingen, die gegeven zijn of gegeven zullen worden, en dat men zich in alles zal gedragen gelijk een goed… (hier: adsistent-resident) betaamt.’ (Nastepnie wzial dziennik ustaw, w ktоrym znajdowala sie przysiega wymagana do objecia stanowiska, zawierajaca: „ze nikt nie obiecal ani nie dal niczego, aby zostac mianowanym lub awansowanym na stanowisko *****; ze bedzie wierny i lojalny wobec Jego Krоlewskiej Mosci Krоla Niderlandоw; posluszny przedstawicielowi Jego Krоlewskiej Mosci w Indiach; ze dokladnie przestrzegal i nakazywal przestrzegac prawa i przepisy, ktоre zostaly lub zostana wydane, i ze we wszystkim bedzie sie zachowywal jak przystoi dobremu… (tu: zastepcy rezydenta); hy nam daarna 't staatsblad waarin de eed stond – nastepnie wzial dziennik ustaw, w ktоrym znajdowala sie przysiega, die tot de aanvaarding van bedieningen in 't algemeen voorgeschreven is – wymagana do objecia stanowiska, en houdende – zawierajaca: ‘dat men om tot het ambt van ***** te worden benoemd of bevorderd – ze nikt nie obiecal ani nie dal niczego, aby zostac mianowanym lub awansowanym na stanowisko *****, niemand iets beloofd of gegeven heeft, beloven of geven zal – nikt nie obiecal ani nie dal niczego, dat men gehouw en getrouw zal zijn aan zijne Majesteit den Koning der Nederlanden – ze bedzie wierny i lojalny wobec Jego Krоlewskiej Mosci Krоla Niderlandоw, gehoorzaam aan zijner Majesteits vertegenwoordiger in de Indische gewesten – posluszny przedstawicielowi Jego Krоlewskiej Mosci w Indiach, dat men stiptelijk zal opvolgen en doen opvolgen de wetten en bepalingen – ze dokladnie przestrzegal i nakazywal przestrzegac prawa i przepisy, die gegeven zijn of gegeven zullen worden – ktоre zostaly lub zostana wydane, en dat men zich in alles zal gedragen gelijk een goed… (hier: adsistent-resident) betaamt – i ze we wszystkim bedzie sie zachowywal jak przystoi dobremu… (tu: zastepcy rezydenta)).
Hierop volgde natuurlyk het sakramenteele: ‘zoo waarlijk helpe mij God Almachtig.’ (Nastepnie, oczywiscie, nastapila sakramentalna formula: „tak mi dopomоz Bоg Wszechmogacy”; hierop volgde natuurlyk het sakramenteele – nastepnie, oczywiscie, nastapila sakramentalna formula, ‘zoo waarlijk helpe mij God Almachtig’ – „tak mi dopomоz Bоg Wszechmogacy”). Havelaar sprak de voorgelezen woorden na. (Havelaar powtоrzyl odczytane slowa; Havelaar sprak de voorgelezen woorden na – Havelaar powtоrzyl odczytane slowa). Als in dezen eed begrepen, had eigenlyk moeten worden beschouwd de belofte: de inlandsche bevolking te zullen beschermen tegen uitzuiging en onderdrukking. (Jako czesc tej przysiegi wlasciwie nalezaloby uznac obietnice: ochrony ludnosci tubylczej przed wyzyskiem i uciskiem; als in dezen eed begrepen – jako czesc tej przysiegi, had eigenlyk moeten worden beschouwd de belofte – wlasciwie nalezaloby uznac obietnice, de inlandsche bevolking te zullen beschermen tegen uitzuiging en onderdrukking – ochrony ludnosci tubylczej przed wyzyskiem i uciskiem). Want, zwerende dat men de bestaande wetten en bepalingen zou handhaven, behoefde men slechts het oog te slaan op de talryke voorschriften dienaangaande, om intezien dat eigenlyk een byzondere eed hieromtrent niet te-pas kwam. (Bo, przysiegajac, ze bedzie przestrzegac istniejacych praw i przepisоw, wystarczylo spojrzec na liczne przepisy dotyczace tego, aby zrozumiec, ze wlasciwie nie byla potrzebna specjalna przysiega w tej sprawie; want, zwerende dat men de bestaande wetten en bepalingen zou handhaven – bo, przysiegajac, ze bedzie przestrzegac istniejacych praw i przepisоw, behoefde men slechts het oog te slaan op de talryke voorschriften dienaangaande – wystarczylo spojrzec na liczne przepisy dotyczace tego, om intezien dat eigenlyk een byzondere eed hieromtrent niet te-pas kwam – aby zrozumiec, ze wlasciwie nie byla potrzebna specjalna przysiega w tej sprawie). Maar de wetgever schynt gemeend te hebben dat overvloed van goed niet schaden kan, althans men vordert van de adsistent-residenten een afzonderlyken eed, waarby die verplichting omtrent den geringen man nogeens uitdrukkelyk vermeld wordt. (Ale ustawodawca najwyrazniej uznal, ze nadmiar dobra nie moze zaszkodzic, przynajmniej wymaga sie od zastepcоw rezydentоw osobnej przysiegi, w ktоrej ta obowiazek wobec drobnego czlowieka jest wyraznie wymieniony; maar de wetgever schynt gemeend te hebben – ale ustawodawca najwyrazniej uznal, dat overvloed van goed niet schaden kan – ze nadmiar dobra nie moze zaszkodzic, althans men vordert van de adsistent-residenten een afzonderlyken eed – przynajmniej wymaga sie od zastepcоw rezydentоw osobnej przysiegi, waarby die verplichting omtrent den geringen man nogeens uitdrukkelyk vermeld wordt – w ktоrej ta obowiazek wobec drobnego czlowieka jest wyraznie wymieniony). Havelaar moest dus andermaal ‘God Almachtig’ tot getuige nemen by de belofte: dat hy de ‘inlandsche bevolking beschermen zou tegen onderdrukking, mishandeling en knevelarij.’ (Havelaar musial wiec ponownie wziac Boga Wszechmogacego na swiadka, obiecujac, ze bedzie chronic ludnosc tubylcza przed uciskiem, zlym traktowaniem i wyzyskiem; Havelaar moest dus andermaal ‘God Almachtig’ tot getuige nemen – Havelaar musial wiec ponownie wziac Boga Wszechmogacego na swiadka, by de belofte – obiecujac, dat hy de ‘inlandsche bevolking beschermen zou tegen onderdrukking, mishandeling en knevelarij’ – ze bedzie chronic ludnosc tubylcza przed uciskiem, zlym traktowaniem i wyzyskiem).
Voor een fynen opmerker zou 't de moeite waard zyn geweest, het onderscheid gadeteslaan tusschen houding en toon van den resident en van Havelaar by deze gelegenheid. (Dla bystrego obserwatora warto byloby zauwazyc rоznice w postawie i tonie rezydenta i Havelaar podczas tej okazji; voor een fynen opmerker – dla bystrego obserwatora, zou 't de moeite waard zyn geweest – warto byloby zauwazyc, het onderscheid gadeteslaan tusschen houding en toon van den resident en van Havelaar by deze gelegenheid – rоznice w postawie i tonie rezydenta i Havelaar podczas tej okazji). Beiden hadden zy dusdanige plechtigheid meermalen bygewoond. (Obaj uczestniczyli wielokrotnie w takich ceremoniach; beiden hadden zy dusdanige plechtigheid meermalen bygewoond – obaj uczestniczyli wielokrotnie w takich ceremoniach). Het onderscheid dat ik bedoel, lag dus niet in 't meer of min getroffen zyn door het nieuwe en ongewone, doch werd alleen veroorzaakt door 't uiteenloopende der karakters en begrippen van deze beide personen. (Rоznica, ktоra mam na mysli, nie polegala wiec na wiekszym lub mniejszym wrazeniu z nowosci i niezwyklosci, lecz byla spowodowana tylko rоznymi charakterami i pojeciami tych dwоch osоb; het onderscheid dat ik bedoel – rоznica, ktоra mam na mysli, lag dus niet in 't meer of min getroffen zyn door het nieuwe en ongewone – nie polegala wiec na wiekszym lub mniejszym wrazeniu z nowosci i niezwyklosci, doch werd alleen veroorzaakt door 't uiteenloopende der karakters en begrippen van deze beide personen – lecz byla spowodowana tylko rоznymi charakterami i pojeciami tych dwоch osоb). De resident sprak wel iets sneller dan gewoonlyk, daar hy 't besluit en de eeden slechts behoefde vооrtelezen, 'tgeen hem de moeite bespaarde naar zyn slotwoorden te zoeken, maar toch geschiedde van zyn kant alles met een deftigheid en een ernst, die den oppervlakkigen beschouwer een zeer hoog denkbeeld moesten inboezemen van 't gewicht dat hy aan de zaak hechtte. (Rezydent mоwil troche szybciej niz zwykle, poniewaz musial tylko odczytac decyzje i przysiegi, co oszczedzilo mu trudu szukania slоw zakonczenia, ale mimo to wszystko odbywalo sie z jego strony z godnoscia i powaga, ktоre powierzchownemu obserwatorowi musialy wpoic bardzo wysokie wyobrazenie o znaczeniu, jakie przywiazywal do sprawy; de resident sprak wel iets sneller dan gewoonlyk – rezydent mоwil troche szybciej niz zwykle, daar hy 't besluit en de eeden slechts behoefde vооrtelezen – poniewaz musial tylko odczytac decyzje i przysiegi, 'tgeen hem de moeite bespaarde naar zyn slotwoorden te zoeken – co oszczedzilo mu trudu szukania slоw zakonczenia, maar toch geschiedde van zyn kant alles met een deftigheid en een ernst – ale mimo to wszystko odbywalo sie z jego strony z godnoscia i powaga, die den oppervlakkigen beschouwer een zeer hoog denkbeeld moesten inboezemen van 't gewicht dat hy aan de zaak hechtte – ktоre powierzchownemu obserwatorowi musialy wpoic bardzo wysokie wyobrazenie o znaczeniu, jakie przywiazywal do sprawy). Havelaar integendeel, toen hy met opgeheven vinger de eeden nasprak, had iets in gelaat, stem en houding, alsof hy zeggen wilde: ‘dat spreekt vanzelf, ook zonder God Almachtig zou ik dat doen’ en wie menschkunde bezat, zou meer vertrouwd hebben op zyn ongedwongenheid en schynbare onverschilligheid, dan op de ambtelyke deftigheid van den resident. (Havelaar z kolei, gdy powtarzal przysiegi z uniesionym palcem, mial w wyrazie twarzy, glosu i postawie cos, co jakby mоwilo: „to oczywiste, zrobilbym to nawet bez Boga Wszechmogacego” i kto znal sie na ludziach, bardziej ufalby jego swobodzie i pozornej obojetnosci niz urzedowej godnosci rezydenta; Havelaar integendeel – Havelaar z kolei, toen hy met opgeheven vinger de eeden nasprak – gdy powtarzal przysiegi z uniesionym palcem, had iets in gelaat, stem en houding – mial w wyrazie twarzy, glosu i postawie cos, alsof hy zeggen wilde – co jakby mоwilo, ‘dat spreekt vanzelf, ook zonder God Almachtig zou ik dat doen’ – „to oczywiste, zrobilbym to nawet bez Boga Wszechmogacego”, en wie menschkunde bezat, zou meer vertrouwd hebben op zyn ongedwongenheid en schynbare onverschilligheid – i kto znal sie na ludziach, bardziej ufalby jego swobodzie i pozornej obojetnosci, dan op de ambtelyke deftigheid van den resident – niz urzedowej godnosci rezydenta).
Is 't niet inderdaad bespottelyk, te meenen dat de man die geroepen is recht te spreken, de man aan wien het wel of wee van duizenden is in handen gegeven, zich zou gebonden achten door een paar uitgesproken klanken, wanneer hy niet, ook zonder die klanken, zich daartoe gedrongen voelt door zyn eigen hart? (Czy nie jest to rzeczywiscie smieszne, myslec, ze czlowiek, ktоry jest powolany do wymierzania sprawiedliwosci, czlowiek, w ktоrego rece oddano dobro lub zlo tysiecy, czulby sie zwiazany kilkoma wypowiedzianymi dzwiekami, gdyby nie czul sie do tego zmuszony przez wlasne serce, nawet bez tych dzwiekоw?; is 't niet inderdaad bespottelyk – czy nie jest to rzeczywiscie smieszne, te meenen dat de man die geroepen is recht te spreken – myslec, ze czlowiek, ktоry jest powolany do wymierzania sprawiedliwosci, de man aan wien het wel of wee van duizenden is in handen gegeven – czlowiek, w ktоrego rece oddano dobro lub zlo tysiecy, zich zou gebonden achten door een paar uitgesproken klanken – czulby sie zwiazany kilkoma wypowiedzianymi dzwiekami, wanneer hy niet, ook zonder die klanken, zich daartoe gedrongen voelt door zyn eigen hart – gdyby nie czul sie do tego zmuszony przez wlasne serce, nawet bez tych dzwiekоw). Wy gelooven van Havelaar, dat hy de armen en onderdrukten, waar hy die mocht aantreffen, zou beschermd hebben, al had hy by ‘God Almachtig’ het tegendeel beloofd. (Wierzymy, ze Havelaar chronilby biednych i uciskanych, gdziekolwiek by ich nie spotkal, nawet gdyby obiecal Bogu Wszechmogacemu cos przeciwnego; wy gelooven van Havelaar – wierzymy, ze Havelaar, dat hy de armen en onderdrukten, waar hy die mocht aantreffen, zou beschermd hebben – chronilby biednych i uciskanych, gdziekolwiek by ich nie spotkal, al had hy by ‘God Almachtig’ het tegendeel beloofd – nawet gdyby obiecal Bogu Wszechmogacemu cos przeciwnego).
Daarop volgde een toespraak van den resident tot de Hoofden, waarop hy hun den adsistent-resident als opperhoofd der Afdeeling voorstelde, hen uitnoodigde hem te gehoorzamen, hun verplichtingen stipt natekomen, en dergelyke gemeenplaatsen meer. (Nastepnie nastapilo przemоwienie rezydenta do przywоdcоw, w ktоrym przedstawil im zastepce rezydenta jako glоwnego szefa wydzialu, zachecil ich do posluszenstwa wobec niego, scislego przestrzegania ich obowiazkоw i podobnych ogоlnikоw; daarop volgde een toespraak van den resident tot de Hoofden – nastepnie nastapilo przemоwienie rezydenta do przywоdcоw, waarop hy hun den adsistent-resident als opperhoofd der Afdeeling voorstelde – w ktоrym przedstawil im zastepce rezydenta jako glоwnego szefa wydzialu, hen uitnoodigde hem te gehoorzamen – zachecil ich do posluszenstwa wobec niego, hun verplichtingen stipt natekomen – scislego przestrzegania ich obowiazkоw, en dergelyke gemeenplaatsen meer – i podobnych ogоlnikоw). De hoofden werden daarop ееn-voor-ееn by name aan Havelaar voorgesteld. (Nastepnie przywоdcy byli przedstawiani Havelaarowi jeden po drugim po imieniu; de hoofden werden daarop ееn-voor-ееn by name aan Havelaar voorgesteld – nastepnie przywоdcy byli przedstawiani Havelaarowi jeden po drugim po imieniu). Hy reikte ieder de hand, en de ‘installatie’ was afgeloopen. (Kazdemu podal reke i „instalacja” dobiegla konca; hy reikte ieder de hand – kazdemu podal reke, en de ‘installatie’ was afgeloopen – i „instalacja” dobiegla konca).
Men gebruikte ten-huize van den Adhipatti 't middagmaal, waartoe ook de kommandant Duclari genoodigd was. (W domu Adhipatti zjedzono obiad, na ktоry zaproszony byl takze komendant Duclari; men gebruikte ten-huize van den Adhipatti 't middagmaal – w domu Adhipatti zjedzono obiad, waartoe ook de kommandant Duclari genoodigd was – na ktоry zaproszony byl takze komendant Duclari). Terstond na afloop daarvan, stapte de resident die gaarne nog dien avend te Serang wilde terug zyn: (Zaraz po jego zakonczeniu rezydent, ktоry chetnie chcial jeszcze tego wieczoru wrоcic do Serang, wsiadl do powozu; terstond na afloop daarvan – zaraz po jego zakonczeniu, stapte de resident die gaarne nog dien avend te Serang wilde terug zyn – rezydent, ktоry chetnie chcial jeszcze tego wieczoru wrоcic do Serang, wsiadl do powozu):
Omdat. Hy. Het. Zoo. Byzonder. Druk. Had. (Bo. On. Byl. Tak. Bardzo. Zajety; omdat – bo, hy – on, het – byl, zoo – tak, byzonder – bardzo, druk had – zajety).
…weder in zyn reiswagen, en zoo keerde Rangkas-Betoeng weldra terug tot een stilte, als te verwachten is van een javasche binnenpost die door slechts weinig Europeanen bewoond werd en daarenboven niet aan den grooten weg gelegen was. (…znоw do swojego powozu i tak Rangkas-Betoeng wkrоtce powrоcil do ciszy, ktоrej mozna sie spodziewac po jawajskiej placоwce wewnetrznej zamieszkanej tylko przez niewielu Europejczykоw i dodatkowo nie polozonej przy glоwnej drodze; weder in zyn reiswagen – znоw do swojego powozu, en zoo keerde Rangkas-Betoeng weldra terug tot een stilte – i tak Rangkas-Betoeng wkrоtce powrоcil do ciszy, als te verwachten is van een javasche binnenpost – ktоrej mozna sie spodziewac po jawajskiej placоwce wewnetrznej, die door slechts weinig Europeanen bewoond werd – zamieszkanej tylko przez niewielu Europejczykоw, en daarenboven niet aan den grooten weg gelegen was – i dodatkowo nie polozonej przy glоwnej drodze).
