Вяртанне з апраметнай

– Я згодна дапамагчы, толькi што трэба рабiць?

– Дай слова, што наша размова застанецца памiж намi, – ўзяўшы Ядзю за рукi, сцiшана прагаварыў Калеснiк i ласкава пагладзiў далонi, пацалаваў.

– Канечне, любы, – пагадзiлася заiнтрыгаваная Ядзя.

Серж яшчэ выпiў каньяку, закусiў тонка парэзаным i густа пасыпаным цукрам лiмонам.

– Ты, пэўна, заўважала, што я жыву не па сродках?

Ядзя згодна кiўнула i таксама надкусiла скрылёк лiмона.

– Бацькоўскiх грошай хапае на тыдзень, а дзе браць астатнiя? – зноў спытаўся ў дзяўчыны Калеснiк.

Ядзя з цiкаўнасцю глядзела на Сержа i моўчкi чакала тлумачэнняў.

– Неяк я пажартаваў, – прыплюшчыўшы вочы, засяроджана працягваў Калеснiк, – выпадкова сфатаграфаваў знаёмага студэнта i дзяўчыну, што была з iм. Яны не зачынiлiся ў iнтэрнацкiм пакоi i спалi ў абдымках. Не ўцярпеў, зрабiў некалькi здымкаў i паказаў хлопцу. Пасля гэтага доўга хадзiў з падбiтым вокам. Жарт не ўдаўся, каханка аказалася замужняй, i сустракалiся яны тайна. Разумееш, пра што хачу сказаць? Сiняк прайшоў, а iдэя засталася, яна не давала спакою, стрэмкай упiлася ў мазгi. Прыйшоў такi дзень, калi я наважыўся рэалiзаваць свой план. Iрына з Iванам больш за ўсё падыходзiлi, бо былi вiнны мне грошы, i, канечне, пагадзiлiся. Мая задача заключалася ў тым, каб знайсцi клiента i пазнаёмiць увечары з Iрынай.

– Ты прымушаў яе?.. – Ядзя адхiснулася ад Калеснiка. – Ты займаешся сутэнёрствам?

– Май цярпенне выслухаць, – абурыўся Серж. – Я прыдумаў iншы i больш надзейны спосаб, як прымусiць чалавека, заўваж – самому, аддаць нам грошы. Знаёмiлiся мы звычайна ў рэстаране, потым Iрына вяла клiента на кватэру, пiлi шампанскае. Якi мужчына адмовiцца ад глытка шыпучага напiтку перад тым, як легчы ў пасцель з прыгожай дзяўчынай? Iрына ўпотайкi падсыпала ў шклянку снатворнае, i праз дзесяць – дваццаць хвiлiн клiент засынаў. Я i Iван чакалi сiгналу: даволi толькi мiргнуць святлом, i мы тут як тут. Спячага клiента распраналi, укладвалi ў ложак. Голая Iрына побач з iм. Фатаграфавалi, а ранiцай Iван выконваў ролю раз’ятранага мужа, якi нечакана вяртаўся з камандзiроўкi цi яшчэ адкуль-небудзь. Я – сябра сям’i, i таксама з’яўляюся ранiцай. Клiенту нiчога не застаецца, як прасiць мяне выручыць. Канечне ж, я ўладкоўваю справу так, што Iван з Iрынай быццам бы вырашаюць скасаваць шлюб, але клiента ў судзе не ўспомняць: у яго ж таксама ёсць жонка i дзецi… Звычайна ў такiх сiтуацыях мужчыны не таргуюцца, плацяць столькi, колькi скажам.

– А колькi? – загарэлася Ядзя.

– Значыць, ты згодна? – шчыра ўсмiхнуўся Калеснiк i, цалуючы каханку ў шчокi, вусны, лагодна дадаў: – Мы больш нiколi не будзем разлучацца.

Ядзя сумелася, бо зразумела, што гэтым пытаннем выдала сябе: яна не павiнна была адразу пагаджацца.

– А раптам нас падловяць? – спалохана спыталася Ядзя. – Што за гэта будзе?

– Выключана, – рэзкавата i па-дзелавому запярэчыў Калеснiк. – Я старанна выбiраю клiента, на гэтую ролю абы-хто, першы з вулiцы не падыходзiць. I потым, мы пракручваем аперацыю не кожны дзень, а два, ад сiлы тры разы на месяц. Гэтага хапае, жывём прыпяваючы. Цi табе больш даспадобы кампанiя iнфантыльнага Шаўцова? Падабаецца назiраць, як ён потнымi пальцамi лiчыць драбязу?

– Ты ведаеш, што я сустракалася з Вiталiкам? – пачырванела Ядзя.

– Я пра цябе ведаю больш, чым ты пра сябе, – задаволена ўсмiхнуўся Калеснiк i працягнуў Ядзi шырокую далонь. – Ну што, па руках?

– Страшна, – сумелася Ядзя, яна, вiдавочна, какетнiчала. – А цi можна так, каб не фатаграфавацца? Мне брыдка, а што будзе, як пазнаюць?

– Галоўнае, каб на фотцы добра атрымаўся клiент, а твае толькi асобныя часткi цела. Без фотаздымкаў абысцiся можна, але непажадана, бо гэта доказ, i таму адразу ўзрастае цана.

– Выходзiць, шантаж?! – не то пытаючыся, не то сцвярджаючы, прагаварыла Ядзя.

– Называй як хочаш, толькi клiент сам прапаноўвае грошы, а значыць, i скардзiцца не будзе.

Ядзя надзiва хутка ўцягнулася ў «работу». Яна пачала нават атрымоўваць асалоду, назiраючы за п’янаватымi клiентамi, якiя, убачыўшы яе, кiдка-прыгожую, вабную, падцягвалiся, iх твары расплывалiся дурнаватымi ўсмешкамi, вочы быццам прылiпалi да яе гнуткага стану, да высокiх грудзей… У гэтыя хвiлiны Ядзя адчувала сваю перавагу, была казачнай феяй, ёй iмпанавала i цешыла яе самалюбства мужчынская пажадлiвасць. Яна артыстычна выконвала ролю разбэшчанай, капрызнай кабеты, якая не супраць пацешыцца, прыняць заляцаннi стомленага камандзiраванага.

Калеснiк i сапраўды прыдзiрлiва выбiраў будучага клiента. Ён некалькi дзён ацiраўся ў калiдорах якой-небудзь высокай дзяржаўнай установы, бо будучая ахвяра, «клiент», павiнен быць начальнiкам, хай сабе i невялiкiм, але абавязкова каб пры пасадзе. Калеснiк лёгка сыходзiўся з чалавекам, завязваў размову, а там i планы на вечар. Ён не навязваўся, а, быццам мiж iншым, узгадваў добрую знаёмую, якая пакутуе ад адзiноты. Клiент згаджаўся павячэраць у добрай кампанii, а далей, пасля некалькiх кiлiшкаў гарэлкi, усё iшло як па масле…

Потым Калеснiк заўсёды зласлiва кпiў з гэтых чыноўнiкаў, напачатку ганарлiва-пыхлiвых, а потым прынiжаных i плаксiвых, гатовых заплацiць любыя грошы, абы толькi ўсё засталося шыта-крыта.

З пэўнага часу Ядзя пачала адчуваць крыўду, лiчачы, што саўдзельнiкi робяць менш, а атрымоўваюць усе роўна. Асноўную работу выконвала яна, таму мець павiнна больш. Праўда, выказаць нязгоду Калеснiку пабойвалася, але выйсце знайшла: з пэўнага часу, перш чым мiргануць святлом, падаць знак Сержу i Iвану, употайкi шастала па кiшэнях спячых клiентаў i забiрала частку грошай.

Аднойчы Ядзя паспяшалася, не дачакалася, пакуль клiент засне. Толькi яе рука слiзганула ў кiшэню пiнжака, што вiсеў на спiнцы крэсла, як клiент узбычыў галаву i вылупiў чырвоныя вочы, куды толькi i сон падзеўся.

– Значыць, краля, чысцiш кiшэнi? – ухапiў ён Ядзю за рукi. – Я ў мiлiцыю зараз пазваню.

Ядзя перапужалася толькi на нейкую хвiлiну. Напамiн пра мiлiцыю надаў рашучасцi, яна з усёй сiлы штурханула клiента, кiнулася да дзвярэй, але чалавек, хоць i быў на добрым падпiтку, аказаўся спрытнейшы за яе.

– Не-е, краля, – перахапiўшы Ядзю ў дзвярах, зарагатаў ён, – мiлiцыю выклiкаць не буду, разлiчышся iншым…

Ядзя супрацiўлялася моўчкi, крычаць баялася, каб i сапраўды хто з суседзяў не выклiкаў мiлiцыю. Клiент павалiў яе ў ложак, iрвануў на грудзях сукенку. Матэрыя неяк жаласлiва заскавытала, Ядзя ўскрыкнула i раз’ятрана ўчапiлася кiпцюрамi ў твар гвалтаўнiка. Ён дзiка рыкнуў i бесцырымонна, наводмаш стукнуў кулаком Ядзi ў лоб… На нейкi момант Ядзя страцiла прытомнасць, а калi ачомалася, зразумела ўсю безвыходнасць свайго становiшча. Яна ляжала ў ложку, а клiент, дамогшыся свайго, цяжка соп. Цяпер ён быў уладаром яе паралiзаванага непрытомнасцю i страхам цела. Нязведаны дагэтуль пякучы боль з кожным рухам гвалтаўнiка ўладарна ўрываўся ў яе, а нiз жывата, здавалася, палыхаў агнём. Ёй стала прыкра i гiдка, з вачэй пырснулi слёзы горычы. Крыўда i боль iрвалi душу. Ядзя ў гэты момант жадала толькi аднаго: каб гэты вялiкi, цяжкi чалавек з лысай галавой хутчэй задаволiўся i пакiнуў яе ў спакоi. Ёй не хапала паветра, Ядзя задыхалася, але зрабiць нiчога не магла, рукi з апошнiх сiл, больш па iнерцыi, адштурхоўвалi таўстуна, пакуль раптам пальцы выпадкова не зачапiлiся за шнур вiсячага над ложкам бра.

Рашэнне прыйшло адразу. Яна намацала выключальнiк, замiргала святлом. Лысы не звярнуў на мiрганне анiякай увагi, а Ядзi было ўсё роўна, што станецца з ёй, што зробiць Калеснiк, калi ўбачыць яе ў гэткiм стане, толькi аднаго нясцерпна жадала – скiнуць гэтую брыдкую, потную тушу i вызвалiцца ад пякучага болю ў жываце…

Ядзя не чула, як Калеснiк адмыкаў дзверы, не бачыла, як хаўруснiкi ўвайшлi, толькi ў нейкi момант усiм целам адчула, як гвалтаўнiк раптам сутаргава затузаўся, ва ўсе бакi пырснула кроў, лысая галава безжыццёва звалiлася на яе плячо. Першы спахапiўся Iван. Ён перакулiў лысага i, не зважаючы на расхрыстаную, голую Ядзю, iстэрычна закалацiў яго далонямi па шчоках. Галава клiента безжыццёва хiсталася з боку ў бок, застылыя абыякавыя вочы глядзелi ў столь, па твары, шыi, грудзях ручайкамi сцякала кроў.

– Ён не дыхае! – роспачна крыкнуў Iван i адвярнуўся, яго званiтавала.

Калеснiк агледзеў усiх злым, нерухомым позiркам, кiнуў на падлогу бутэльку з-пад шампанскага, з якой Ядзя колькi часу таму частавала лысага, сеў у крэсла, цяжка ўздыхнуў:

– Што тут здарылася, чаму ён не спаў?

Ядзя, яшчэ не асэнсаваўшы ўсяго, надрыўна галасiла i таропка, дрыготкiмi рукамi спрабавала нацягнуць на сябе разарваную сукенку, але гэта ёй нiяк не ўдавалася.

– Выкiнь гэтую анучу! – нервова крыкнуў Калеснiк i працягнуў жанчыне прасцiну. – Прыкрыйся i расказвай. А ты, – кiнуў ён Iвану, – пакiнь у спакоi мерцвяка, аплявухамi не падымеш.

– Ён узяў мяне сiлай, я нiчога не магла зрабiць, – наўзрыд галасiла Ядзя.

– Не скуголь! – узвiўся Калеснiк. – Навошта цябе гвалцiць, калi ён ведаў, дзеля чаго сюды iшоў? Клiент не сумняваўся, што атрымае сваё. Кажы праўду: ён мёртвы i я павiнен ведаць сапраўдную прычыну.

Ядзя закрыла далонямi твар, галасiла:

– Я думала, ён спiць, i хацела забраць з кiшэнi грошы…

Ядзя не дагаварыла. Калеснiк моцна ўдарыў кулаком у твар, i яна другi раз за апошнiя паўгадзiны страцiла прытомнасць. Калi расплюшчыла вочы, Серж пырскаў на яе вадой, Iвана не было, мярцвяк ляжаў побач папярок ложка i ўсё глядзеў у столь нежывымi, мутнымi вачыма. Яна падхапiлася, замiтусiлася, шукаючы сваё адзенне, i толькi адна думка нясцерпным болем разломвала скронi: «… Хутчэй уцякаць з гэтай жудаснай кватэры, каб не бачыць нi Калеснiка, нi мерцвяка, нi запэцканых крывёй прасцiн i падушак».

– Не тузайся, – паклаў Калеснiк руку на плячо, прымусiў сесцi, – i слухай уважлiва, – ён на хвiлiну прымоўк, задумаўся. – Я выклiкаў мiлiцыю, раскажам усё, як было, акрамя сапраўднай прычыны, па якой ён тут апынуўся, – Калеснiк паглядзеў на мерцвяка i гiдлiва зморшчыўся. – Памятай: ты, я i ён былi ў рэстаране, там i пазнаёмiлiся. Прыйшлi ў кватэру, выпiлi шампанскага i, як часцяком бывае, не хапiла. Цяпер галоўнае: я, твой жанiх, пайшоў купiць яшчэ гарэлкi, а лысы, скарыстаўшы маю адсутнасць, згвалцiў цябе. Ты не чула, калi я вярнуўся, i астатняе, як было. Пра Iвана не ўзгадвай. Мы былi з лысым у рэстаране, нас бачылi, так што ўсё будзе выглядаць праўдзiва i натуральна. Галоўнае, стаяць на сваiм: ён гвалтаўнiк. Думаю, доказаў хопiць, i памятай: плявузгнеш лiшняе – сядзем утраiх, i не менш як па дзясятцы нам забяспечана. А так мне дадуць па нашых законах два, ад сiлы тры гады. Пэўна, не знойдзеш такога жанiха, якi, убачыўшы, як гвалцяць нявесту, будзе круцiць тэлефон i зваць на дапамогу мiлiцыю. Я паводзiў сябе натуральна, i гэта нi ў каго не выклiча сумненняў. Канечне, мяне прыцягнуць да адказнасцi, але тэрмiн атрымаю мiнiмальны.

Калеснiк казаў праўду. Калi прыехала мiлiцыя, усё выглядала натуральна i праўдзiва. Ядзю бiла дрыготка, нервовая ўбуджанасць саступiла месца страху, якi ўсё болей агортваў дзяўчыну. Яна нiчога не магла сказаць следчаму, толькi плакала i паўтарала, што лысы яе згвалцiў. Калеснiка адразу забралi, i Ядзя сустрэлася з iм толькi праз некалькi тыдняў, на вочнай стаўцы. Яна была ўдзячна лёсу, што Калеснiка гэтымi днямi не было побач. У яе быў час супакоiцца, вызначыцца ў паводзiнах i, галоўнае, прывыкнуць да ўгатаванай ролi згвалчанай нявесты. Да сустрэчы з Калеснiкам Ядзя дакладна ведала, што каханак падпадае пад дзеянне артыкула, па якiм яго могуць асудзiць не болей як на пяць гадоў. Лiчылася, што Калеснiк забiў лысага ў стане душэўнай нераўнавагi, i гэтая акалiчнасць значна змяншала вiну.

Потым быў суд. Калеснiк добра выканаў ролю зняважанага жанiха i атрымаў тры гады агульнага рэжыму. Ядзя была ўдзячная яму, што не цягнуў яе i Iвана за сабой, а ўсю вiну ўзяў на сябе. Менавiта апошняе больш за ўсё хвалявала, у гэтым учынку быў увесь Калеснiк. Толькi Ядзя трошкi пачала разбiрацца ў ягоных учынках i ведала, што Серж за проста так, задарма нiчога нiкому не зробiць…

Па сваёй наiўнасцi яна, калi iшла на суд, спадзявалася, што ў iх яшчэ можа ўсё наладзiцца, тры гады – не такi вялiкi тэрмiн, яна пачакае. Толькi iлюзii адразу знiклi, разбiлiся аб халодны, калючы позiрк Калеснiкавых вачэй, аб зласлiвую, пагардлiвую ўсмешку, якой ён сустрэў каханку. Хто-хто, а Ядзя ведала цану гэтый нядобрай ухмылцы i адразу зразумела, што прабачэння ёй нiколi не будзе.

Нейкi час пасля суду яна лiчыла, што ўсё добрае ў яе жыццi ўжо прайшло, шчасце скончылася, але праўду кажуць, што час – лепшы лекар. Яшчэ i года не прайшло пасля той жудаснай ночы, калi Калеснiк забiў лысага клiента, а Ядзя ўжо клалася ў ложак з мужам – Вiталiкам Шаўцовым, i толькi зрэдку, як недарэчнасць, узгадвала той выпадак.

Пасля iнстытута яе па размеркаваннi накiравалi на панчошную фабрыку, у аддзел збыту гатовай прадукцыi. Парабiла яна мала, усяго тры месяцы, i пайшла ў дэкрэтны водпуск. Роды былi цяжкiя. На свет з’явiўся хлопчык, але такi кволы, што пражыў усяго некалькi гадзiн. Ядзя яго нават не бачыла. Праз год нарадзiлася дачка, i цяпер у Ядзi была сапраўдная сям’я. Толькi яна не адчувала радасцi, хацелася нечага большага. Яе стомленая душа, прагнае да кахання цела добра памяталi тое радаснае, узнёслае пачуццё любасцi, што шчымiла сэрца, калi была з Калеснiкам. Яна прагна жадала знайсцi ў адносiнах з мужам паўтор гэтым пачуццям i не знаходзiла, хацела пакахаць мужа – i не магла.

За гэты час Шаўцоў зрабiў неблагую кар’еру i цяпер быў дырэктарам вялiкага ўнiверсама. Калi дачцэ споўнiўся год, Ядзя настаяла, каб муж узяў яе да сябе на работу i прызначыў загадчыцай аддзела садавiны i гароднiны. Але спадзяванне на тое, што праца дасць душэўны спакой, не спраўдзiлася. Незадаволенасць не знiкла, наадварот, сум i адчай часцей i часцей агортвалi душу. Цяпер Ядзю непакоiла i тое, што мiма яе праплывалi вялiкiя грошы, трэба толькi крышачку смеласцi. Хто, напрыклад, заўважыць, калi яна ў накладных прыпiша нулiк цi два?.. А калi адзiнку справiць на чатыры цi, наадварот, з чацвёркi зробiць адзiнку? А за гэтымi маленькiмi адзiнкамi i нулiкамi – сапраўднае жыццё, якiм яна ўжо некалi жыла… Толькi Ядзя, а дакладней, цяпер Ядвiга Станiславаўна, ведала iншае: без надзейных памочнiкаў яна не зможа зрабiць тое, што задумала.

…Юля Лапцёнак прыглянулася адразу. Танклявая, даўганогая весялуха з зеленаватымi вачыма, рухавая i вострая на слова, яна была больш падобна на задзiрыстага хлопца-падлетка, чым на прадаўшчыцу. Ядзя выпадкова заўважыла, што Юля абувае ў лапцi пакупнiкоў, дурыць i вокам не мiргне. Яно i не дзiва, гэтым займалiся многiя прадаўшчыцы, толькi дзяўчына, у адрозненне ад iншых, рабiла ўсё з такой вiртуознай лёгкасцю i спрытам, што Ядзя нават пазайздросцiла. Смех, жарты, анекдоцiкi так i сыпалiся з яе нястомнага языка. А казырным было тое, што яна, быццам незнарок, расшпiльвала два нiжнiя i два верхнiя гузiкi ў надзiва чыстым халацiку. Каля Юлi роем таўклiся мужчыны розных узростаў, нешта куплялi, мянялi, пыталiся, некаторыя па два, а то i тры разы адстойвалi ў чарзе. А Юля, патупiўшы вочы, быццам не заўважаючы, што занадта аголеныя патаемныя часткi цела, бессаромна аблiчвала аслепленых мужчын.

Ядзя пэўны час прыглядалася, вагалася, выбiрала зручны момант, каб пагаварыць з дзяўчынай, але першы крок зрабiла сама Юля. Неяк, калi Ядзя засталася ў кабiнеце адна, прадаўшчыца нячутна прачынiла дзверы, хутка агледзела пакой i, упэўнiўшыся, што, акрамя начальнiцы, нiкога няма, хуценька прашмыгнула i накiнула на дзверы засоўку.

– Ядвiга Станiславаўна, – Юля па-дзiцячы нявiнна схiлiла галаву на правае плячо i паклала на стол канверт, – гэта Вам…

– Што тут? – здзiўлена спыталася Ядзя, хоць адразу здагадалася, што можа быць у канверце.

– Там палова маёй выручкi, – у дзяўчынiных вачах блiснуў хiтры агеньчык, – дакладней, у канверце Ваша доля.

– Не разумею, – напусцiла на сябе строгасць Ядзя, – ты ж дзесяць хвiлiн таму здала грошы.

– Я здала дзяржаўныя, а гэта…

– А калi я паклiчу мiлiцыю? – перапынiла прадаўшчыцу Ядзя.

– Мiлiцыя нам не памочнiца, – без боязi ўсмiхнулася Юля i, сеўшы ў крэсла насупраць Ядзi, сур’ёзна дадала: – Але калi Вам мая прапанова не па душы, я хоць зараз напiшу заяву i звольнюся. Толькi ўсё ж разумна было б грошы ўзяць, Вы даўно за мной назiраеце i ведаеце, як яны зароблены. Калi не заявiлi ў мiлiцыю раней, то ў гэтым няма патрэбы i цяпер. Удзвюх мы заробiм намнога больш, грошы валяюцца пад нагамi, застаецца толькi нахiлiцца i падняць.

Ядзя на хвiлiну задумалася, а Юлi ўжо i след прастыў. На наступны дзень прадаўшчыца зноў затрымалася ў кабiнеце начальнiцы i зноў блакiтны канверт апынуўся ў стале загадчыцы.

На трэцi дзень, як толькi за Юляй зачынiлiся дзверы i яны засталiся адны, Ядзя ўзбуджана прагаварыла:

– Тут, на месцы, мы не зможам раскруцiцца. Нам патрэбны гандлёвыя кропкi ў горадзе.

– Правiльна, Ядзечка Станiславаўна, – ажно засвяцiлася радасцю Юля, – правiльна, толькi як пераканаць дырэктара?

– Дырэктар – мой клопат, – ставячы на стол бутэльку шампанскага, усмiхнулася Ядзя, якая прыняла рашэнне. – Адзначым наш сумесны поспех!

Праз некалькi месяцаў Ядзя зразумела, што яны з Юляй не спраўляюцца. Патрэбныя яшчэ людзi i дадатковыя гандлёвыя кропкi, дый муж пачаў падазрона пазiраць. Кааператыўная кватэра за паўгода, новенькiя «жыгулi», гараж. Акрамя гэтага, Ядзя задумала будаваць дачу… Шаўцоў некалькi разоў наважваўся пагаварыць з жонкай, але тая толькi адмахвалася, маўляў, усё для дачушкi.

Ядзя разумела, што ў сваю задуму трэба ўцягваць мужа. Восень – самая пара складаць дамовы на закупку цытрусавых, а гэта ж залатое дно. Чарнявыя каўказцы навязуць чаго хочаш, толькi круцiся. Але ж як схiлiць на свой бок Шаўцова? Ён, праведнiк, i слухаць не захоча, а даведаецца пра Юлю – як пiць даць звольнiць дзяўчыну. Ядзя доўга шукала выйсця i нарэшце наважылася. У гэтай справе яна вырашыла, як кажуць, забiць двух зайцоў. Калi падзялiлася сваiмi разважаннямi з Юляй, у прадаўшчыцы ажно мову адняло, язык быццам прысох да нёба. Яна не паверыла сваiм вушам, была так уражана i здзiўлена, што доўга нiчога не магла сказаць. Маўчала i Ядзя, чакаючы, калi, зрэшты, дзяўчына прыме рашэнне, бо ў сваiм плане галоўную ролю яна адводзiла менавiта Юлi. Дзяўчына яна прыгожая, кiдкая, без комплексаў. Трэба толькi, каб Шаўцоў яе заўважыў, як кажуць, паклаў вока.

– Ты хочаш укласцi свайго мужа ў ложак з сяброўкай? – нарэшце ачомалася Юля, яе твар расплыўся ў здзiўлена летуценнай усмешцы, вочы пазiралi з недаверам.

– I што з таго? – сур’ёзна, не зважаючы на разгубленасць сяброўкi, зазначыла Ядзя. – Замуж я выйшла, бо не было куды дзецца, не на вёску ж ехаць пасля iнстытута! Мяне з мужам нiчога не звязвае, толькi што жывём разам. Ёсць дачка, але гэта зусiм iншае… Мы з iм партнёры ў сексе, а кахання няма. Тое самае, што i ў цябе: сёння з адным, заўтра з другiм, паслязаўтра…

– Ты лiчыш мяне прастытуткай? – зласлiва перапынiла начальнiцу Юля.

– Ну што ты, – прыхiльна ўсмiхнулася Ядзя, – я i сама не супраць жыць, як ты, толькi звязана па руках i нагах. Але спадзяюся, што хамут, якi навесiў на мяне Шаўцоў, не на ўсё жыццё. Хачу быць вольнай, рабiць, што прыйдзе ў галаву, але ж, сама разумееш, для гэтага патрэбны грошы. Дык ты згодна?

– Не зусiм, – не пагадзiлася Юля: ад яе злосцi не засталося i следу, дзяўчыне iмпанавала Ядзiна зайздрасць; прыпалiўшы цыгарэту, яна цынiчна дадала: – Трэба мець не проста грошы, а вялiкiя грошы, i пажадана ў валюце… А ў цябе, сяброўка, галава варыць, не кожны дадумаецца да такога. Значыць, цяпер Шаўцоў мой?

– Твой, – з палёгкай уздыхнула Ядзя, – i чым хутчэй ты яго спакусiш i прыбярэш да рук, тым лепш для нашай справы.

Пасля згаданай размовы мiнуў тыдзень, але змен нiякiх не адбылося. Пры сустрэчы Юля толькi роспачна пацiскала плячыма, даючы зразумець, што справа з месца не скранулася. У душы Ядзя была задаволена, што нi Юлiна спакуслiвая прыгажосць i вабнасць, нi яе жаданне не дзейнiчаюць на Шаўцова. Першая не вытрымала Юля:

– Прабач, сяброўка, але твайго Шаўцова, акрамя цябе, нiхто ў жыццi не цалаваў, не дзейнiчаюць на яго мае чары. Учора сказаў, што, калi я не выкiну дурноцце з галавы, звольнiць з работы.

– Так i сказаў? – не стрымалася, зайшлася радасным смехам Ядзя.

Юлiн твар iмгненна пабiла чырвонымi плямамi. Яна нервова сцiснула кулачкi i злосна паглядзела на Ядзю:

– Мы павiнны нешта прыдумаць. Можа, знайсцi другую?

– Выкiнь з галавы, – пасур’ёзнела Ядзя i, каб улагодзiць сяброўку, дадала: – Лепшую за цябе знайсцi немагчыма, не iснуе ў прыродзе.

Юля ўдзячным, пацяплелым позiркам паглядзела на Ядзю i жартаўлiва прагаварыла:

– Каб не было лепшай, я б тут з табой лясы не тачыла.

– Добра, сяброўка, не падлiзвайся, – адмахнулася Ядзя. – Будзь больш лiпучай, i ў нас атрымаецца.

– У нас? – здзiўлена перапынiла Юля.

– Так, у нас. Я вырашыла табе дапамагчы…

У той жа вечар Ядзя наўмысна справакавала зваду, абвiнавацiла мужа ў тым, што ён мала займаецца дачкой, вышуквае розныя прычыны, абы толькi не ехаць з ёй на вёску да бацькоў, беспадстаўна назвала Шаўцова слiмаком i, дэманстратыўна грукнуўшы дзвярыма, пайшла спаць у пакой дачкi. На наступны дзень Шаўцоў прыйшоў дадому з вялiзным букетам чырвоных руж, але Ядзя i брывом не павяла, а кветкi паляцелi ў сметнiк. Яна бачыла, як закалацiла мужа, як спалатнеў ягоны твар, але ён стрымаў парыў гневу, нават нiчога не сказаў. Толькi цяжка ўздыхнуў i, трымаючыся за грудзiну, пасунуўся ў спальню.

Ядзя не спала ноччу. Яна чула, як Шаўцоў шпацыраваў па кватэры, як пiў гарэлку, як выходзiў на балкон i доўга курыў. У нейкi момант у яе душы варухнулася пачуццё жалю: «А што, калi п’яны Шаўцоў скокне з балкона?» Ад адной толькi думкi паралiзоўваў страх, яна ўжо была гатова бегчы да мужа i пра ўсё расказаць, кiнуцца ў ногi, папрасiць прабачэння… Ён добры… Але ж тады трэба кiнуць махлярства! Не, няхай будзе так, як спланавана. Шаўцоў павiнен зрабiць тое, што трэба, яны зломяць яго, Юля стане палюбоўнiцай.

Шаўцоў мяняўся на вачах. Схуднелы, нервовы, з хваравiтымi агеньчыкамi ў вачах, ён мала нагадваў начальнiка, якога прывыклi бачыць людзi, лагоднага i зычлiвага. Ён хадзiў цяжка, няўпэўнена, часцяком адказваў на пытаннi неўпапад. Шаўцоў нагадваў цяжкахворага, але Ядзя ведала сапраўдную прычыну хваробы i няўмольна вяла сваю лiнiю. Яна адмаўляла мужу ўва ўсiм i ведала, што доўга ён не вытрымае, хутка дойдзе да такога стану, калi спакусiцца не толькi на прыгожую Юлю.

Напрыканцы тыдня, у пятнiцу, Шаўцоў прыйшоў з працы пазней звычайнага. Ядзя ведала, што начальства з торга гэтымi днямi часцяком арганiзоўвала выезды на прыроду. Мелiся аблюбаваныя куточкi на беразе ракi цi возера, дзе цеплiлася лазня, гатавалi двайную, а то i трайную юшку, смажылiся шашлыкi, лiлася ракой гарэлка, а заадно абмяркоўвалi справы. Шаўцоў таксама запрашаўся на гэтыя вечарынкi. Тут можна было сустрэць важных чыноўнiкаў з мiнiстэрства, з гарвыканкама, пракурора i начальнiка мiлiцыi. Але па тым, як муж хуценька крутнуўся з ваннага пакоя ў спальню, не цадзiў каньяк на балконе, а адразу завалiўся спаць i ўжо праз дзесяць хвiлiн пацiху соп, па-дзiцячы падсунуўшы далонь пад шчаку, Ядзя зразумела: Шаўцоў здрадзiў. Яна ўспрыняла гэта як нешта звычайнае, без трывогi i хвалявання. Наадварот, быццам камень звалiўся з душы: цяпер рукi былi развязаныя. У гэтую хвiлiну Ядзя падзякавала лёсу, што выйшла замуж па разлiку. З каханым зрабiць такое, што вытварыла з Шаўцовым, i ў галаву б не прыйшло. I адразу перад вачыма ўзнiк вобраз Калеснiка.

Ядзя баялася прызнацца нават сабе, што патаемна чакала сустрэчы з Сержам, у душы песцiла надзею, што прыйдзе час i яны зноў будуць разам.

Тыдзень цярплiвага чакання, назiранняў за Шаўцовым, якi цяпер дадому прыходзiў далёка за поўнач, поўнасцю пераканалi, што план удаўся. Ядзя вырашыла неадкладна дзейнiчаць. Яна наважылася паўтарыць тое, што рабiлi разам з Калеснiкам, толькi цяпер яе ролю выконвала Юля. Ядзя нячутна адамкнула Юлiну кватэру, увайшла, прыслухалася. У калiдорчыку над галавой цiкаў нябачны гадзiннiк. Ядзя прачынiла дзверы ў спальню, начная лямпа блакiтным святлом слаба асвятляла пакой. На вялiкiм двухспальным ложку ў абдымку спалi Шаўцоў з Юляй. Ядзя выцягнула з сумачкi фотаапарат, прымацавала ўспышку i рыўком скiнула са спячых коўдру. Пакуль Шаўцоў уцямiў, што да чаго, справа была зроблена, i Ядзя, выходзячы з кватэры, наўмысна грэблiва кiнула:

– Заўтра фоткi лягуць на стол каму трэба…

…А праз два гады Шаўцова судзiлi. Ядзя праходзiла па справе сведкай. Муж усе махлярствы ўзяў на сябе, ды iнакш i быць не магло: ён, дырэктар, кiраваў гандлем, падпiсваў паперы, яму i адказваць. Калi шчыра, то Ядзя апошнiя паўгода чакала, калi Шаўцовым зацiкавяцца следчыя органы. Жыццё для яе ператварылася ў пакуту. Шаўцоў зусiм спiўся, i Ядзя не пярэчыла, слова супраць не сказала, нават садзейнiчала, трымала ў халадзiльнiку некалькi пляшак гарэлкi, каб Шаўцоў мог напiцца, не выходзячы з кватэры. Яна раўнадушна пiхала мужа да той мяжы, пераступiўшы якую, ён падаў на дно. Ёй было выгадна, каб Шаўцоў дэградзiраваў, але перад тым, як зрабiць гэты апошнi крок, ён павiнен узяць на сябе ўсе яе злачынствы. Дзiўна, але Ядзi нават падабалася назiраць за падзеннем Шаўцова, у гэтым яна чэрпала сiлу, веру ў свае жыццёвыя прынцыпы.