Ак күгәрчен. Шагыйрь Расих Ханнанов истәлегенә

Башкорт АССРының атказанган мәдәният эшлеклесе, Башкортстан Республикасының «Халыклар дуслыгы» ордены кавалеры, Татарстан Мәдәният министрлыгының «Мәдәнияткә керткән өлеше өчен» мактау билгесе иясе.

Ул «сугыш чоры балалары» буынына карый: 1931 елда Кырмыскалы авылында туган, сугыш чорының барлык авырлыкларын кичергән, яшьли әтисен югалткан, өлкәннәргә ярдәм итеп, «Фронт өчен, җиңү өчен» девизы астында колхозда эшләгән.

Ватанпәрвәрлек һәм төрле милләт кешеләренең үзара ярдәмләшеп яшәү рәвешенә ул гомер буе тугры калды. Иҗат юлын район гәзитендә башлап, ул бик тиз абруйлы журналистка әверелә, Уфага, «Кызыл таң» гәзитенә эшкә чакырыла, биредә 40 ел эчендә әдәби хезмәткәрдән баш мөхәррир вазыйфасына кадәр юл үтә.

Расих Ханнанов әдәбиятка 1950 елларда килә, проза, поэзия, пьесалар яза. Аның 30 китабы, компакт-дисклары, аудиокитаплары дөнья күрде. Аның пьесалары буенча спектакльләр К. Тинчурин исемендәге драма һәм комедия театры, Сибай драма театры, Мәскәү, Үзбәкстан, Казахстан халык театрларында сәхнәгә куелды.

Шагыйрьны яраткан жанры – робагыйлар, ул – меңнән артык фәлсәфи дүртьюллыклар авторы. Популяр «Туган тел» телеканалы аның шигырьләренә яңы жанр – «шигъри паузалар» – циклын иҗат итте.

Башкорт һәм татар телләрендә язган җырлары шагыйрьгә зур танылу алып килә. Башкортстанның иң күренекле композиторлары Рим Хәсәнов, Тәлгать Шәрипов, Данил Хәсәншин һәм башкалар тарафыннан аның шигырьләренә 200дән артык җыр языла. Аларны Башкортстан һәм Татарстанның легендар җырчылары Илфак Смаков, Хәйдәр Бигичев, Идрис Газиев, Зәки Мәхмүтов, Радик Гәрәев, Гали Хәмзин, Нәзифә Кадыйрова башкарды.

Бу җырлар конкурсларда берничә тапкыр җиңү яулады: мәсәлән, «Күр әле бер генә» җыры Швециядә узган Халыкара конкурста Гран-прига лаек булды, «Ялгыз аккош күлләрдә» Татарстанда «Ел җыры» дип танылды.

Алсу Сафина «Әткәй» җырын Казанның 1000 еллыгы уңаеннан оештырылган тантаналарда башкарды. «Минем Уфам – Уралның саф гөле» җыры өчен шагыйрь Уфада «Башкала казанышы» премиясенә лаек булды.

Расих Ханнанов яшь журналистлар һәм әдәбият сөючеләрнең тулы бер буынын тәрбияләде, аларга укучы һәм тыңлаучы белән үзара бәйләнеш булдыруда һәрвакыт ярдәм итәргә омтылды. Шуңа күрә «Ак күгәрчен» конкурсын аның истәлегенә багышлау турында карар кабул ителде. 2020 елда вафатына кадәр соңгы язылган җыры «Ак күгәрчен» дип аталганлыктан, конкурс шулай дип исемләнде.

АК КҮГӘРЧЕН – ОҖМАХ КОШЫ

Тәрәзәм төбенә тышкы яктан

Көн дә ак күгәрчен куна.

Куна да ул, күзен мөлдерәтеп,

Миңа карап тора тын гына.

Кайдан килә ул, бармы хуҗасы,

Әллә югалтканмы оясын?

Ялгызлыкта үзең калсаң гына,

Читләр хәлен нечкә тоясын!

Ул соңласа, мин борчыла башлыйм,

Әйтерсең лә, нәни туганым,

Һәм сизәм мин шул чак күңелемнең

Нәфис хисләр белән тулганын.

«Куып җибәр!» – диләр. Бу мөмкинме?

Аның йөрәге дә ялкындыр.

Хакым бармы начарлык эшләргә,

Бәлки, ул кош синең җанындыр.

ӘТКӘЙ

Минем әткәй көн дә эшкә китә,

Арып кайта аннан кичләрен.

Елмаюы итеп алып кайта,

Шәфәкъләрнең алсу төсләрен.

Әткәй, әткәй, синнән башка тагын

Кем бар шундый бала бәгырьле?

Кояш сыман әнкәй берәү булса

Син дә безгә шулай кадерле.

Минем әткәй көн дә эшкә китә,

Йолдызларны кайта ияртеп.

Йолдызлар да йоклап китә кебек

Әтиемнән әкият сөйләтеп.

ЯЛГЫЗ АККОШ КҮЛЛӘРДӘ

Күл өстендә ялгыз аккош йөзә,

Нигә ялгыз, нигә пары юк?

Парсызларның күңелләре зарлы,

Парлыларның гына зары юк.

Минем дә бар иде, аккошкаем,

Җан дускаем, очар канатым.

Әллә инде артык яратканга

Юлларымда аны югалттым.

Парсыз калса кабат кайтмый, диләр,

Кайта икән, кайта аккошлар.

Кошларны да, кешеләр шикелле,

Үзе белән йөртә язмышлар.

Төннәрендә үзәк өзгеч тавыш,

Телеп үтә күлнең өсләрен.

Аңлар өчен аккош сагышларын

Белү кирәк сөю телләрен.

АК КАЛФАК

Ак калфаклар каралмасын,

Заманның җилләрендә.

Һәр гүзәл зат бәхет күреп,

Яшәсен илләрендә.

Кушымта:

Ак калфак, ак калфак,

Кал син һәрчак ак һәм пакъ.

Калфак иман билгесе,

Калфак күңел көзгесе.

Ак калфак, ак калфак,

Һәр чак ап-ак калачак.

Калфак сафлыкка төрер,

Калфак бәхет китерер!

Ак калфаклар саргаймасын,

Сандыкның төпләрендә.

Ак калфаклар – ак күгәрчен,

Булсын ил күкләрендә!

Ап-ак калфак – ак иман ул,

Ул Туган Ил, туган тел.

Милли көйләр, моңлы җырлар,

Гөреф-гадәт, саф күңел.

Ак калфак киеп әйләнә,

Күчәрендә Җир Шары.

Ак калфак нуры яктырта,

Чиксез Җиһан юлларын!

Речитатив:

Дөнья авыр дип яшәмик,

Барысы да бер уза.

Аклык, пәкълыкка чакыра,

Ак калфак башыбызда.

Әнкәй сөте кебек ап-ак,

Без кигән ап-ак калфак.

Безгә ал таң, ак бәхетләр,

Вәгъдә итә ул һәр чак.

Ап-ак булсын, гел пак булсын,

Карлардан ап-ак калфак..

Без рухлы дип, тарихлы дип,

Хәтерләтеп торачак.

Без динле дә, иманлы да,

Без данлы булдык һәр чак.

Кисәтеп тора бу хакта,

Безнең башта ак калфак!

Әбкәм-әнкәмнең калфагы,

Кызыма калыр бер көн.

Мин дөньяда иң чибәр кыз,

Дип сөенер ул һәр көн.

Ак калфак һәм түбәтәйләр,

Бер ядькәр буыннардан.

Бер изге истәлек бит ул,

Әби һәм бабайлардан!

БЕЗ БИТ ШАТЛЫК ТӨРКЕМЕ

Исәнмесез, милләттәшләр!

Сәламлибез без сезне.

Шатлык алып килдек сезгә −

Без бит шатлык төркеме!

Шат–шат–шат.

Шат, шат шатлык без,

Җырлыйбыз да биибез.

Гүзәл татар телебезне,

Данлы татар телебезне

Зурлыйбыз, кадерлибез.

Шатлык алып килдек бүген

Сезнең һәммәгезгә дә.

Бергәләп күңел ачарбыз

Бик рәхәт булыр безгә.

Шат–шат–шат.

Төркемебез безнең – «Шатлык»,

Шатлыклар өләшәбез.

Әйдәгез әле бергәләп

Җырлыйбыз да биибез.

Уйныйбыз да көләбез.

Шатлыклар өләшәбез.

Шат–шат–шат.

Җыр, моң, сафлык өләшәбез,

Шатландырып һәркемне.

Сер бирмибез, сынатмыйбыз −

Без бит шатлык төркеме!

Шат – шат – шат.

ЧИБӘР ЕГЕТ

Серле карашларың белән

Син текәлеп карадың.

Син текәлеп карадың да,

Йөрәккә ук кададың.

Кушымта:

Ник текәлеп карадың да,

Гашыйк иттең үзеңә?

Кара әле чибәр егет,

Тагын кара күземә!

Көнләшәм сине кызлардан,

Гел сине уйлап йөрим.

Күреп торам кызларның да

Һәммәсе сине күзли.

Кушымта:

Гашыйк итеп син үзеңә,

Битараф каласыңмы?

Янымнан үтеп китәсең,

Мин көтәм карашыңны.

Түземлегем бетте минем,

Үзем киләм каршыңа.

Биергә сине чакырам,

Ни диярсең ансына?

Әйдә, әйдә чибәр егет,

Бие, карап күземә!

Серле карашларың белән

Гашыйк иттең үзеңә.

ТУГАН ЯККА КАЙТТЫМ

Туган якка кайттым,

Миләш өзеп каптым

Күзләремнән тамды яшьләрем.

Ачы түгел миләш,

Сагынылган кардәш,

Кайтармыйча торды эшләрем.

Йортлар инде башка,

Алар күккә аша

Берсе-берсе белән ярышып.

Ләкин урам таный,

Миңа бармак яный

Әллә чынлап, әллә шаярып.

Миләш, синең җимеш

Бигрәк тәмле, имеш.

Туган якта микән үскәнгә?

…Төштем сукмаклардан

Килеп аръяклардан

Тик уйларым йөгерә үткәнгә.

САГЫНУ

Кемнәр уйлап чыгаргандыр

Бу сагыну хәлләрен.

Серләремне сезгә чишәм,

Өзгәләнгән мәлләрем.

Кушымта:

Бүген төннә төшләремә

Зинһар өчен кер әле.

Яратуларыңны сөйләп,

Җанга җылы өр әле.

Сагынуларны исәпләргә

Үлчәмнәр җитмәс иде.

Күңелдәге бу сагышлар

Мәңгегә китмәс инде.

Сагынуга дәва булыр

Кош теледәй хат салсаң.

Син – минеке, мин – синеке,

Дигән антны акласаң.

САБАНТУЙ

Гомер бакый минем халкым

Сабантуйлар уйнаган.

Бар милләтне бер мәйданга

Менә шулай җыйнаган.

Кушымта:

Гөрли бүген туган якта

Ямьле сабантуйлары.

Хезмәт сөйгән якташларның

Матур хәтта уйлары…

Гасырлардан гасырларга

Бу йола күчә килә.

Берәү җырлый, берәү бии,

Ә берәү атта җилә.