Мәхәббәт яңгыры

Егет бабайның ашкынулы тавышы, тәрәзәгә бәрелгән яңгыр тамчылары белән бергә үрелеп, әллә нинди сәер бер халәт тудыра иде. Кояш нурларыннан коргаксып бер тамчы суга, бияләй кадәрле болытка тилмергән Җир. Инде атнага якын туктамый яуган яңгыр. Шушы капма каршылык, битарафлык пәрдәләрен ертып, әллә нинди уйларга этәрә…

Ләкин тойгылар тирәненә чумарга насип булмады. Ишек шакыдылар да секретарьша кыз керде:

– Егет бабай, сезне шеф чакыра.

Үз әсәренең тәэсиреннән айнып җитәлмәгән карт аңа аптыраулы караш ташлады, азак эшнең нәрсәдә икәнен аңлап алды да:

– Ярый, кызым, хәзер керермен,– дип урыныннан кузгалды.

Егет бабай чыгып бераз тору белән, ишек ачылып китте дә Алсуның башы күренде:

– Искәндәр, диктофоныңны биреп тор әле,– диде ул, бүлмәгә узып та тормастан, һәм сораганын аның кулында күрү белән коридорга эндәште,—Таңчулпан, мин таптым. Искәндәрдән алырсың…

Һәм кайдадыр китеп тә барды. Аның артыннан ук Таңчулпан керде. Ул бер сүз дә дәшмәде. Хәтта күтәрелеп тә карамады. Искәндәр дә ни дип әйтергә дә белми аптырады. Теленә бер юньле сүз, башына ипле фикер килмәде, бары тик йөрәгенең ярсып тибә башлавын тойды да, арка үзәгеннән ләззәтле ялкын узганын тойды. Диктофонны биргәндә, кулы Таңчулпанның бармак очларына тиеп киткәч, аяк астында җир убылгандай бер халәт кичерде, күз аллары томаланды, башы әйләнде. Ишек ябылган тавыштан гына бераз һушына килгәндәй булып, көч-хәл белән урынына барып утырды. «Соңгы вакытта юньләп йокы да күргән юк,– дип уйлады ул, – Җитмәсә, аракы да күп эчелә. Ял итеп алырга кирәк. Ял кирәк. Юкса, бөтенләй аяктан егылуың бар…»

Ләкин бу уеның күз буяу, үз-үзен алдау өчен генә икәнен ул белә иде. Үз-үзеңне алдап яшәп булмый, иртәме-соңмы ачыктан-ачык танырга туры киләчәк. Барсын да. Әлеге халәтнең төн йокысы күрмәүдән түгел икәнен дә, Сак-Сукларны кавыштыру уе кайдан килгәнен дә… Барсын да танырга һәм дөреслекнең күзенә карап:«Яңгыр ул «тамчы, там»—дип җырламый бит… Ул «Таңчулпан» – дип җырлый!..» – дияргә туры киләчәк.

3

«Яздан бирле яңгыр яумады,»– дип кабатлады Таңчулпан.

Үзенә килгән кунак белән әңгәмәләшкәч, ул Искәндәрнең кассетасын да тыңлап караган иде. Хатын-кызның кызыксынучанлыгымы, әллә башка сәбәп беләнме, тик ул диктофон эчендә онытылып калган кассетаны тикшермичә түзә алмады. Искәндәр ниләр майтара икән? Нәрсә уйлый икән? Әңгәмәдәшләре белән ул ничек сөйләшә икән? Башта: «Бер-ике җөмләсен генә булса да, тавышын гына булса да ишетим,»– дип уйлаган иде. Магнит тасмасыннан Егет бабайның бик тә сәнгатьле итеп нәрсәдер укыганын ишеткәч, аны ахрынача тыңламый кала алмады. Тыңлады да… Егет бабай нәкъ менә Таңчулпан хакында язгандыр сыман тоелды. Ул да бит, яңгыр көткән Җир кебек нәрсәдер көтә, ялкыткыч бертөрлелек белән аккан тынчу көннәреннән ул да гарык булган бит. Ул хәтта үзенең нәрсә көткәнен дә белә, әмма бу турыда уйларга гына курка, уйласа, тотанаклы һәм тыныч, читтән караганда хәтта бәхетле дә булып күренгән дөньясы җимерелер дә яшәүенең бар мәгънәсе хәрабәләр астында калыр сыман тоела.

«Язгы ялгышлары өчен үкенгәндәй… Язгы ялгышлары өчен үкенгәндәй… Язгы ялгышлары өчен… Язгы ялгышлар…»

Кечкенә чагында ук үзсүзле, тискәре бала булган ул. "Киреләнүеңә түзелмичә урам уртасында бәргәләп алган чакларым да бар иде",– ди иде әнисе дә. Тора-бара мондый тискәрелеге басылды, ә менә үзсүзлелеге бетмәде. Хәер, моны начар сыйфатка исәпләмәде Таңчулпан, һәр эштә мөстәкыйль фикер йөртергә омтылу, һәр нәрсәгә үз карашың булу тискәрелек дип тә аталмыйдыр әле. Әнисе дә "тискәре" дип әрләштерсә дә, моны бары тик яратып кына әйтә иде бит. Таңчулпан үз кызын шулай битәрләгән кебек.

Унөч-ундүрт яшьлек чакларында көзгегә караган саен эче поша иде аның. Кечкенә буй, ябык кына гәүдә. Әллә нинди кирәкмәгән зур күзләр. Китапларда язылганча, зәңгәр, һич югы кара да түгел бит ичмасам, ә соры төстә, мәченеке диярсең. Шул рәвешле, һәр төшеннән гаеп табып, үз күңелен үзе имгәтә дә көннәр буена сыкранып йөри иде. Шулай да ахирәтләре, тиңдәшләре белән аралашканда болар бераз онытылып тора, чөнки Таңчулпанны барсы да ярата, үз итә, алар өчен кызның матурлыгы түгел, ә яхшы иптәш булуы мөһимрәк иде. Әнисе дә, аның күңел кичерешләрен аңлагандай, һәрдаим сөеп-иркәләп, аның озын чәчләренә, керфекләренә соклануын белдереп тора, ара-тирә:" Чынлап та шундый гүзәл кызмы бу, әллә үзем яратканга гына шулай тоеламы!"– дип әйткәләп тә ала иде. Ахирәтләренең үз итүен, егетләрнең дә сокланулы карашларын тоюданмы, әкеренләп, әүвәлге кимсенүләре юкка чыкты, ул үзенең дә менә дигән гүзәл икәнлегенә ышана төште, бу ышану үз-үзенә ихтирамын, шәхеслек горурлыгын арттырды.

Ачык йөзле мөлаем кыз булды Таңчулпан. Шаянлыгы, шуклыгы да җитәрлек иде. Юк кына нәрсәләрне дә күңелле күренешкә әйләндерә белүе, котылгысыз күренгән хәлләрдән дә чыгу юлын тиз таба алуы белән дә аерылып тора иде. Шуңа да ахирәтләре арасында абруе зурдан булды, аларны үзенә аудару өчен бер нәрсә кылмаса да, кызлар Таңчулпанга тартылдылар, ярдәм сорап та, киңәш сорап та киләләр, аның белән дуслашуны абруйга саныйлар иде. Үсеп буй җиткергәч тә шулай дәвам итте. "Бер егет артымнан йөри, нишлим икән?"– дип тә килделәр, "Фәлән егеткә гашыйк булдым, ничек сиздерим икән?"—дип тә сер чиштеләр. Таңчулпан аларга берәр киңәш биргәндер инде, тик ул мәхәббәт хисе белән таныш түгел иде. Китаплардан укып, кинолардан карап аның ләззәтле һәм изге тойгы икәнен чамаласа да, шуграк егетләр үзен озатырга маташуын күрсә дә, ул гашыйк булуның нәрсә икәнен дә беми иде әле. Әлбәттә, аралашып йөргән егетләреннән кайберләре аңа ошый һәм кыз алар белән аеруча яхшы могалләмәдә иде. Ләкин дөньяңны онытып гашыйк булырлык дәрәҗәдә түгел иде алар, буйга җитеп беренче һәм бердәнбер мәхәббәтен көткән кызның күңел таләпләренә дәва булырлык түгел иде.

Унынчыны тәмамлап, институтка керергә хыял корып йөри иде Таңчулпан. Мондый чакларда күңелеңне иләсләндереп, мәхәббәт хакында гына уйлап йөреп булмый, укырга, имтиханнарга әзерләнергә кирәк. Ләкин яшьлек китапка төбәлеп кенә яши алмый, дус-ишләрең белән аралашуны, күңел ачуларны да таләп итә. һәм ул эшенә дә, укуына да, җилләнеп алуга да өлгерә. Шуңа да яшьлек бит ул.

Нәкъ әнә шул мәлдә классташ кызының абыйсы Ильяс армиядән отпусыга кайтып төште. Киткәндә чебеш кебек кенә бер малай иде, әле үсеп, тазарып кайткан. Кыска алынган куе кара чәчләре, атлетларча гәүдәсе, көч-гайрәт сирпеп торган хәрәкәтләре белән ул кино геройларын хәтерләтә иде. Клубка чыккач ул барсы белән дә кочаклашып күреште, кызларның бит очыннан үбеп тә алды. Тик Таңчулпанны күргәч кенә ничектер сәерләнеп катып калды, утлы карашларын кыздан ала алмый торды. Таңчулпан кызарды, хәтта колакларына кадәр кызган тимер төсенә кергәндәй тоелды. Күкрәгендә нәрсәдер тертләп өзелгәндәй булды, йөрәге ашкынып типте. Моның нәрсәдән икәнен дә аңламады кыз. Бу халәт аңа таныш түгел иде. Кичке уеннардан соң ахирәте һәм Ильяс белән бергә кайттылар. Таңчулпан бик сөйләшмәде. Ә кереп урынга яткач, төне буе күзен йоммады. Күңелдә әйтеп аңлата алмаслык рәхәтлек тә, газап та, курку-шикләнү дә тагы әллә нинди тойгылар бергә буталып утлы өермә куптарды. Ул өермәнең ялкын телләре иркәли дә, яндыра да кебек иде. Аның, берчә, галәм яңгыратып көләсе, берчә, тәгәрәп ятып елыйсы килде. Күз алдыннан Ильясның утлы карашлары, колак төбеннән тавышы китмәде.

Таңчулпан гашыйк иде.

Ә икенче көнне Ильяс аны озатып куйды. Капка төбенә җиткәч, озак кына сөйләшеп тордылар. Нәрсә хакында?– монсын хәтерләми кыз, ул күңелендә кайнаган хисләр тәэсиреннән ни тере, ни үле бер халәттә иде. Егетнең куллары биленә кагылгач, бөтенләй таралып киткәндәй булды. Иреннәр иренгә кушылды… Рәхәт иде кызга, тик ниндидер курку катыш бер тойгы бу халәттән котылуны таләп итте. Таңчулпан ирексездән башын читкә борды, аннан соң куллары белән егетнең күкрәгенә таянды.

–Җитәр, кирәкми…

– Кирәк!– Ильяс аны куенына алмакчы булган иде, кызның каты торуын күреп тыелып калды.

Имтиханнар кайгысы китте Таңчулпаннан, нәрсәгә генә тотынса да Ильяс хакында уйлады. Уйлары каршылыклы иде. Берчә, үзенең тәүге очрашуда ук кочаклатып-үптереп торуы өчен гарьләнде, аны йомшак кызга исәпләр дә бүтән борылып та карамас дип курыкты, берчә, капка төбендә озаграк тормавына үкенде.

Ильяс икенче көнне дә, өченче көнне дә килде… Урамнарда, яланнарда йөрделәр. Баштагы күңел давылы гомер буе дәвам итәр кебек тоелса да тора- бара тына башлады. Таңчулпан Ильясны көтеп ала, аның янына шатланып чыга иде. Тик инде егет хакында көннәр буе уйланып йөрмәде, язгы елга булып ташкан хисләр кабат үз ярына кайтты. Кабат хәрби хезмәткә китәр алдыннан Ильясның: "көтәрсеңме?"– дигән соравына уңай җавап бирсә дә үз сүзенә үзе дә бик ышанып җитмәде. Амияга киткәч, егетнең хатлары бер-бер артлы агылып кына торды. Алар Таңчулпанның күңеленә назлы бер рәхәтлек өсти иде. Ләкин кыз үзе язарга бик ашыкмады, икенең берсенә генә җавап бирде. Үз хәлен үзе дә аңламады ул, Ильяс аңа шул тиклем якын да, шул кадәр ят та кебек иде. Нишлисең, мәхәббәт шулай буладыр инде. Ильяс армиядән кайтып яңадан очраша башласалар, хисләре дөрләп кабыныр әле.

Авылда да, институтка укырга кергәч тә артыннан йөрүче егетләр аз булмады. Тик Таңчулпан берсен дә ияләштермәде аларның. Хәер, күрше авылдан Тәлгать ябышып диярлек йөргән иде, берничә тапкыр озатып та куйды. Ә кыз нишләсен, тукмап озата алмый ич. Капка төпләренә җиткәч, беренче уңайлыктан ук файдаланып, өйләренә сыпырта иде. Юк, тиргәшмәде дә, кыргыйланмады да ул, ни дисәң дә Тәлгать начар егет түгел иде, чибәрлеге дә бар, тәртипле дә. Таңчулпанның Тәлгатькә исе китмәвен күреп, ахирәтләре шелтәләп тә алгалады:

–Менә дигән егет бит. Җитмәсә, колхоз рәисенең улы. Аңа кияүгә чыксаң, балда-майда гына йөзәчәксең.

Әлбәттә, хәерчелектә гомер итәсе килми иде кызның. Бай кешенең баласы кем булса да ярлылыкта интекми ул. Аннан соң яратышып өйләнешеп тә озак яшәмәгән гаиләләр авылда да хәтсез генә. Ахирәтләре бу яклап хаклы иде, әлбәттә. Әйбәт кеше белән бергә яши-яши мәхәббәт тә килергә мөмкиндер әле ул. Тик Таңчулпан Тәлгать белән йөрергә үзен мәҗбүр итә алмады. Әнисенең сүзләре дә колагына кергәндер инде.

– Байга түгел, яраткан кешегә чыгарга кирәк,– ди торган иде ул,– Аның мөлкәте, барыбер, синеке булмый. Бергә тапкан мал гына кадерле була ул. Алтын сарайда тоткын булганчы, гади ояда асылкош булганың.

Ильяс кайткач, чынлап та, хисләр яңадан кабынды. Авылда да еш очраштылар, егет шәһәргә дә килеп йөреде. Кызның кичерешләре беренче кат очрашкандагы кебек гөлтләп китмәсә дә Ильяска ул битараф түгел иде. Ләкин егет тора-бара үз кадерен үзе җибәрә башлады, эчеп тә килгәли, сөю-назлауларны тирәнгәрәк җибәрергә теләп тә бимазалый. Тик иң үзәккә үткәне сәбәп табып та, бер сәбәпсез дә көнләшеп җан ашавы булды. Ильяс сүз әйтмәсен дип бер егет белән дә сөйләшмичә тора алмый ич инде Таңчулпан. Аның көнләшүе институтка имтихан тапшырып та укырга көрәлми кайткач, отыры ныгак көчәйде. Артык нык яратуданмы, әллә үз-үзен кимрәк санаудан идеме бу, белмәссең. Бәлки, икесе дә булгандыр. Авылга кайткан чакларында:

– Җибәрмим Уфаңа! Егетләр белән буталмыйсың! Миңа кияүгә чыгасың!– дип этләгән чаклары да аз булмады.

Таңчулпан инде аның белән кабат очрашмау турында да уйлана башлаган иде, тик "бәлки, гомер буе шулай булмас, төзәлер, акылга килер"—дигән өмете моңа ирек куймады. Ни генә әйтсәң дә, Ильяска булган хисләре сүнеп бетмәгән иде әле. Бу хәл, бәлки, озак дәвам итәр һәм Таңчулпан аңа кияүгә дә чыгып куяр иде, әмма бер күңелсез хәл бөтенесен дә кинәт үзгәртте.

Ул көнне тулай торак бүлмәсендә бергә яшәгән бер ахирәтенең туган көне иде. Егетләр, кызлар табын корып бергә җыелышып күңел ачтылар, җырладылар, биеделәр. Өстәлдә аракы, шәраб та бар иде, шуңадырмы, һәркемнең кәефе күтәренке булды. Мәҗлес ахырына җитеп килгәндә ишек тукылдаттылар. Бу Ильяс иде. Таңчулпанны чакырып кына чыгарды да исәнлек-саулык та сорашып тормастан, җикеренергә тотынды:

–Син.. Фәхишә… Бордель оештырып ятасыңмы?! Күтләк!..

Якын кешесеннән мондый сүзләр ишетүдән Таңчулпан еларга да, ачуланырга да белмәде. Егетнең сүгенүе тагы да ямьсезрәк төс ала башлагач, кинәт килгән ярсу белән, аның яңагына чабып җибәрде. Ильяс һушына килер дә гафү үтенер дип көткән иде. Ләкин нык ялгышты. Егет үзе дә аны шанлап җибәрде һәм якасыннан алып стенага кысты:

– Син… Сөйрәлчек… Минем алда саф булып кыланасың… Бел, үземнеке итәм, барыбер. Тотып эшлим мин сине!

һәм кыз аны-моны уйлап өлгергәнче, китеп тә барды. Таңчулпан юыну бүлмәсенә кереп туйганчы елады. Моңа кадәр беркемнең дә аны болай мәсхәрәләгәне юк иде әле.

Тынычланып бүлмәгә кергәндә мәҗлес тәмамланган иде инде. Егете белән бер ахирәте генә калган. Тиздән алар да кинога дип чыгып китте. Авыр уйлардан арынырга теләп, кыз телевизорны кабызды, тик бер юнле нәрсә дә юк иде. Әнә шулай нишләргә белми утырганда кинәт ишек ачылып китте дә анда Ильяс пайда булды. Ул керү белән бүлмәне бикләп куйды.

– Менә вакыты килеп тә җитте,– дип ыржайды ул, авызыннан аракы исе беркетеп һәм җан өшеткәч кискенлек белән өстәде,—Чишен!

Таңчулпан аны-моны уйларга өлгергәнче, изүеннән алып кофтасын ертып төшерде.

– Чишен, кәнтәй!

Кызның күңелендә ниндидер кыл өзелгәндәй булды, бөтен тәнен чемердәтеп ачы салкын үтте.

– Башкаларга бирәсең бит… Нәрсә, кыланып торасың… Ильяс аңа янә сугып җибәрде дә кош баласын күтәргән җиңеллек белән караватка ыргытты.

– Кит, Ильяс… Сантыйланма… Син бит исерек…

Ниндидер мескенлек белән әйтелгән бу сүзләр егетне тагы да ныграк котыртты гына, ул Таңчулпанның өстенә ташланды.

– Мәңгегә дә сиңа буласым юк, – дип шыңшыды кыз, нәфрәтенә тончыгып, – Мәңгегә дә…

– Ә мин сине барыбер…

Егет сүзен әйтеп бетермәде, Таңчулпан аны беләгеннән умырып тешләп алды. Ильяс ыңгырашып куйды һәм икенче кулы белән кызның яңагына тондырды. Нәкъ шул вакытта ишек шакыдылар.

– Ярдәм итегез, ярдәм…– Таңчулпан бөтен көченә кычкырды, тик егетнең сугуыннан сүзе өзелеп калды.

Тагын ишек шакыдылар. Бу юлы катырак итеп. Тагын. Тагын. Кинәт ишек келәсе шартлап ычкынды да бүлмәгә егете белән ахирәте килеп керде. Ильяс шундук сикереп торды да егеткә сугып җибәрде, тегесе моны көтмәгән иде булса кирәк, караватка егылды.