Польша в ХХ веке. Очерки политической истории
23
Blobaum R. E. Revolucja: Russian Poland… P. 52.
24
Narastanie rewolucji w Królestwie Polskim w latach 1900–1904. Warszawa, 1960. S. 584; Tych F. Rok 1905. S. 8–9.
25
О характере демонстраций см.: Kaczyńska E. Partie polityczne a masowy ruch robotniczy w Królestwie Polskim na przełomie XIX i XX wieku. Badania historyczne – ich krytyka i propozycje // Przegląd Historyczny. T. LXXXI. 1990. Z. 1–2. S. 132; Tych F. Rok 1905. S. 14.
26
Подробное описание демонстрации на Гжибовской площади дается в: Blobaum R. E. Revolucja: Russian Poland… P. 41–44; Tych F. Rok 1905. S. 13; Матвеев Г. Ф. Пилсудский. С. 90–92.
27
Оценки событий на Гжибовской площади были и остаются неоднозначными. Так, по мнению руководства СДКПиЛ, вооруженное сопротивление было не чем иным, как политической авантюрой. – Tych F. Rok 1905. S. 13. В данном случае успех боевиков был обеспечен тем, что нараставшее в рабочей среде возмущение экономическими условиями жизни аккумулировалось в антивоенных настроениях. – Kaczyńska Е. Partie polityczne… S. 131.
28
Tych F. Rok 1905. S. 19–20; Шанин Т. Революция как момент истины… С. 75.
29
Kaczyńska Е. Partie polityczne a masowy ruch robotniczy… S. 133.
30
Tych F. Rok 1905. S. 20–21.
31
Chwalba A. Socjaliści polscy wobec kultu religijnego (do roku 1914). Kraków, 1989; Idem. Sacrum i rewolucja. Socjaliści polscy wobec praktyk i symboli religijnych (1870–1918). Kraków, 1992.
32
Polska w latach ruchu niepodległościowego 1904–1918 w świetle źródeł przedstawił J. Dąbrowski. Kraków, 1925. S. 3.
33
Tych F. Rok 1905. S. 27–30, 35, 46.
34
Kaczyńska E. Tłum a władza… S. 86–87; Tych F. Rok 1905. S. 19, 44.
35
Zdrada J. Historia Polski 1795–1914. Warszawa, 2007. S. 777.
36
Kaczyńska E. Tłum a władza… S. 87.
37
Kaczyńska E. Tłum a władza… S. 82; Tych F. Rok 1905. S. 27.
38
Pająk J. Organizacje bojowe partii socjalistycznych w Królestwie Polskim 1904–1911. Warszawa, 1985. S. 8.
39
Подробнее о создании боевой организации ППС см.: Матвеев Г. Ф. Пилсудский. С. 86–87.
40
Pająk J. Organizacji bojowe partii socjalistycznych… S. 5–6; Kaczyńska E. Tłum i margines społeczny w wydarzeniach rewolucyjnych (Królestwo Polskie 1904–1907)//Dzieje Najnowsze. R. XV. 1983. Z. 1–2. S. 225–226.
41
Pająk J. Organizacji bojowe partii socjalistycznych… S. 8, 207.
42
Kaczyńska E. Tłum a władza… S. 81; Pająk J. Organizacji bojowe partii socjalistycznych… S. 9.
43
Kaczyńska E. Tłum a władza… S. 83–86.
44
Micińska M. Inteligencja na rozdrożach… S. 144.
45
Kaczyńska E. Tłum i margines społeczny… S. 226; Micińska M. Inteligencja na rozdrożach… S. 145.
46
Polska w latach ruchu niepodległościowego 1904–1918… S. 1–2.
47
Zdrada J. Historia Polski… S. 771.
48
Pachucka R. Pamiętniki z lat 1886–1914. Wrocław, 1958. S. 59.
49
Micińska M. Inteligencja na rozdrożach… S. 148.
50
Tych F. Rok 1905. S. 50; Zdrada J. Historia Polski… S. 770.
51
Tych F. Rok 1905. S. 24–25, 46.
52
Подробнее о заранярском движении см.: Piątkowski W. Dzieje ruchu zaraniarskiego. Warszawa, 1956.
53
Tych F. Rok 1905. S. 21–22, 42.
54
Lewalski K. Kościół katolicki wobec społeczno-politycznej rzeczywistości lat 1905–1907 // Rewolucja 1905–1907 w Królestwie Polskim i w Rosji. Kielce, 2005. S. 83–84.
55
См., например: Blobaum R. E. Revolucja: Russian Poland… P. 234–259.
56
Górecki A. Początki mariatywizmu // Przegląd Powszechny. 2002. N 4. S. 66.
57
Lewalski K. Kościół katolicki… S. 90.
58
Подробнее о мариавитском движении см.: Krisań М. Chłopi wobec zmian cywilizacyjnych w Królestwie Polskim w drugiej połowie XIX – początku XX wieku. Warszawa, 2008. S. 91–96.
59
Подробнее о трениях между крестьянами и католическими священниками см.: Крисань М. А. Отношение к католической церкви в крестьянской среде в Царстве Польском в конце XIX – начале XX в. // Профессор МГУ И. М. Белявская. Материалы конференции, посвященной 90-летию со дня рождения профессора МГУ И. М. Белявской. М., 2005. С. 78–98.
60
Lewalski К. Kościół katolicki… S. 85, 87, 93.
61
Ibid. S. 94–95; Tych F. Rok 1905. S. 56.
62
Olszewski D. Biskupi w Królestwie Polskim wobec socjalistów w latach 1905–1907 // Rewolucja 1905–1907 w Królestwie Polskim i w Rosji. Kielce, 2005. S. 115.
63
Lewalski K. Kościół katolicki… S. 99-105.
64
По данным Левальского можно говорить о 90 % переходов в 1905 г., согласно Верту – примерно о 74 %. – См.: Lewalski К. Kościół katolicki… S. 88–89; Верт П. Трудный путь к католицизму. Совесть, вероисповеданая принадлежность и гражданское состояние после 1905 г. // Доклад для ежегодника Литовской католической академии наук. Рукопись. Вильнюс, 2005. С. 9.
65
Верт П. Трудный путь к католицизму… С. 8.
66
Zdrada J. Historia Polski… S. 768.
67
Kaczyńska E. Tłum a władza… S. 92; Micińska M. Inteligencja na rozdrożach… S. 144; Tych F. Rok 1905. S. 21, 40.
68
Zdrada J. Historia Polski… S. 769.
69
Ibid. S. 767.
70
Micińska M. Inteligencja na rozdrożach… S. 142; Tych F. Rok 1905. S. 50, 53–54; Zdrada J. Historia Polski…S. 773–774.
71
Tych F. Rok 1905. S. 39, 53; Zdrada J. Historia Polski… S. 778.
72
Micińska M. Inteligencja na rozdrożach… S. 149.
73
Siedlik T. A. Historia Polski 1900–1939. Warszawa, 1993. S. 66, 83.
74
Zdrada J. Historia Polski… S. 782.
75
Проект основных положений автономного устройства Царства Польского //Погодин А. Главные течения польской политической мысли (1863–1907). СПб., 1907. С. 645–652.
76
Объяснительная записка к проекту основных положений автономного устройства Царства Польского // Погодин А. Главные течения… С. 661.
77
Korwin-Milewski Н. Siedemdziesiąt lat wspomnień. Warszawa, 1993. S. 192.
78
Ibidem.
79
Сазонов С. Д. Воспоминания. M., 1991. С. 374.
80
Korwin-Milewski Н. Siedemdziesiąt lat wspomnień… S. 196.
81
Polska w latach ruchu niepodległościowego 1904–1918 w świetle źródeł przedstawił J. Dąbrowski. Kraków, 1925. S. 5.
82
Цит. по: Ahmatowicz A. Polityka Rosji w kwestii polskiej w pierwszym roku Wielkiej Wojny 1914–1915. Warszawa, 2003. S. 18.
83
Ibid. S. 20.
84
Pajewski J. Odbudowa państwa Polskiego 1914–1918. Poznan, 2005. S. 38.
85
Polska w latach ruchu niepodległościowego… S. 6.
86
Речь по поводу законопроекта о распространении Земского положения 1890 г. на девять губерний Западного края, произнесенная в Государственной думе 7 мая 1910 года // Столыпин П. А. Нам нужна Великая Россия…: Поли. собр. речей в Государственной думе и Государственном совете. 1906–1911 гг. М., 1991. С. 279.
87
Там же. С. 280–281.
88
Речь по вопросу о национальных отделениях, произнесенная в Государственном совете 4 марта 1911 года // Там же. С. 339.
89
Там же.
90
Речь по поводу законопроекта о распространении Земского положения 1890 года на девять губерний Западного края // Там же. С. 281.
91
Последняя публичная речь П. А. Столыпина, произнесенная 27 апреля 1911 года в ответ на запрос Государственной думы // Там же. С. 362–363.
92
Речь по поводу законопроекта о распространении Земского положения 1890 года на девять губерний Западного края // Там же. С. 282.
93
Коковцов В. Н. Из моего прошлого. Воспоминания 1903–1919 гг. Кн. 1. М., 1992. С. 388.
94
Там же. С. 397.
95
Письмо H. A. Хомякову, октябрь 1908 г. // Столыпин П. А. Переписка. М., 2004. С. 279–280.
96
Государственная дума. Третий созыв. Стенограф, отчеты. Сессия 5. Ч. I. СПб., 1912. Стб. 2582–2584.
97
Позняк С. В. «Польский вопрос» во властных структурах императорской России накануне и в годы Первой мировой войны // Российские и славянские исследования. Минск, 2004. Вып. 1. С. 159–160.
98
Государственная дума. Третий созыв. Стенограф, отчеты. Сессия 5. Ч. I. Стб. 2573–2582.
99
Коковцов В. Н. Из моего прошлого. Воспоминания 1911–1919. М., 1991. С. 76–77.
100
Korwin-Milewski Н. Siedemdziesiąt lat wspomnień… S. 214.
101
Chwalba A. Historia Polski 1795–1918. Kraków, 2000. S. 32–33.
102
Цит. по: Łepkowski Т., Nałęcz Т., Samsonowicz H, Tazbir J. Polska. Losy Państwa i Narodu. Warszawa, 1992. S. 437.
103
Матвеева B. C. Женское движение в Царстве Польском в конце XIX – начале XX в. // Индустриализация и общество. Социальные последствия индустриализации в Европе в XIX–XX веках. М., 2004. С. 64.
104
Chwalba A. Historia Polski… S. 362.
105
Ibid. S. 347.
106
Бахтурина А. Ю. Окраины российской империи: государственное управление и национальная политика в годы Первой мировой войны (1914–1917 гг.). М., 2004. С. 22.
107
Там же. С. 23.
108
Сазонов С. Д. Воспоминания… С. 373.
109
Łepkowski Т., Nałęcz Т., Samsonowicz Н., Tazbir J. Polska. Losy Państwa i Narodu… S. 439.
110
Polska w latach ruchu niepodległościowego… S. 7.
111
Германский общеимперский закон 19 апреля 1908 г. о союзах и собраниях // Вестник министерства юстиции. 1909. № 4. С. 252.
112
Płygawko D. «Prusy i Polska». Ankieta Henryka Sienkiewicza. Poznań, 1994. S. 87.
113
Dmowski R. Niemcy, Rosja i kwestia polska // http://wsercupolska.org/przeczytaj/Niemcy,_Rosja_i_kwestia_polska.pdf/
114
Dmowski R. Upadek myśli konserwatywnej w Polsce. Warszawa, 1914. S. 219.
115
Łepkowski T, Nałęcz T, Samsonowicz H., Tazbir J. Polska. Losy Państwa i Narodu… S. 439.
116
Dybowska A., Żaryn J., Żaryn M. Polskie dzieje od czasów najdawniejszych do współczesności. Warszawa, 1994. S. 199.
117
Chwalba A. Historia Polski… S. 464.
118
Dmowski R. Niemcy, Rosja i kwestia polska…
119
Sienkiewicz H. List otwarty do J.C. Mości Wilhelma II, króla pruskiego // http://www.sienkiewicz.ovh.org/
120
Płygawko D. «Prusy i Polska»… S. 91.
121
Зашкiльняк Л., Крикун M. Iсторiя Польщi Львiв, 2002. С. 414.
122
Bloch Т. Wojciech Korfanty – Polak z urodzenia i z wyboru // http://www.npw.pl/ARCHIWUM_NPW/2001_07_08/TMS-Bloch_Wojciech-Korfanty.html/
123
Ibidem.
124
Buszko J. Polacy w parlamencie wiedeńskim. Kraków, 1996. S. 276.
125
Archiwum Państwowe w Krakowie (далее APK). Archiwum Zesp. Tarnowskich z Dzikowa. Jedn. 649. Statut Stowarzyszenia «Stronnictwo Prawicy Narodowej». 1907; Jedn. 650. Drugie Walne Zgromadzenie Stronnictwa Prawicy Narodowej odbyte w dniu 26 kwietnia 1909 r. w Krakowie (broszura). 1909.
126
Ibid. Jedn. 657. Конспект выступления 3. Тарновского в Кракове 24.05.1908 г.; Ро wyborach // Czas. 1911. 5 września; Zgromadzenie wyborców ziemi krakowskiej. Poseł Wł.L. Jaworski // Czas. 1912. 5 stycznia; Idea konserwatywna // Czas. 1913. 7 sierpnia.
127
Biblioteka Jagiellońska. Korespondencja Michała Bobrzynskiego. Sygn. 8090 III. List Jana Hupki do Michała Bobrzynskiego z 2.07.1908. K. 321–321 (ob).
128
APK. Zesp. Tarnowskich z Dzikowa. Jedn. 652. List Michała Chylińskiego do Zdzisława Tarnowskiego z 21.05.1913. K. 495–496.
129
Przemiana Stronnictw // Rola. 1907. N 13.
130
Ibidem.
131
Opinia rządem // Czas. 1907.18 lipca; Potrzeba organizacji // Czas. 1907.23 lipca; Stronnictwo Prawicy Narodowej // Czas. 1907. 4 września.
132
Zgromadzenie wyborców. Mowa J. E. Bobrzynskiego // Czas. 1908. 6 marca.
133
APK. Zesp. Tarnowskich z Dzikowa. Jedn. 651. Текст речи 3. Тарновского (1907?).
134
Jaskólski M. Między normatywizmem a uniwersalizmem. Myśl prawno-polityczna Władysława L. Jaworskiego. Wrocław, 1988. S. 16.
135
Центральний державний iсторичний apxiв УкраÏни у м. Львовi Ф. 146 (Галицьке намicництво). Оп. 8. Од. зб. 851. Zjazd mężów zaufania i członków Rady Naczelnej PSL w Krakowie 12.12.1908. Л. 148.
136
Там же. Оп. 8. Од. зб. 113. Obrady stronnictwa ludowego w Tarnowie (14.06.1910). Starostwo w Tarnowie do Prezydium Namiestnictwa we Lwowie. Л. 6.
137
Там же. Л. 5.
138
Там же. Л. 5–7.
139
Там же. Л. 6.
140
Там же. Л. 9.
141
Lazuga W. Michał Bobrzyński. Myśl historyczna a działalność polityczna. Warszawa, 1982. S. 154–155.
142
Buszko J. Polityka Michała Bobrzynskiego w kwestii ukraińskiej (1906–1913) // Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace Historyczne. Kraków, 1993. Z. 103. S. 68.
143
Подробнее об этом плане и его реализации см.: Матвеев Г. Ф. Пилсудский. С. 127–169.
144
Świętek R. Lodowa ściana: Sekrety polityki Józefa Piłsudskiego 1904–1918. Kraków, 1998. S. 375–377, 857.
145
Матвеев Г. Ф. Пилсудский. С. 151, 159.
146
Rozmowy z wywiadem austriackim przed pierwszą wojną światową // Sprawy Międzynarodowe. 1960. R. 13. № 3. S. 67, 70.
147
Działalność polskich organizacji w Galicji w świetle rosyjsko-austriackiej korespondencji dyplomatycznej z okresu 1906–1912 // Sprawy Międzynarodowe. 1960. R. 13. N 10. S. 55.
148
APK. Zesp. Tarnowskich z Dzikowa. Jedn. 652. List Michała Chylińskiego do Zdzisława Tarnowskiego z 18.02.1913. K. 449.
149
Działalność polskich organizacji w Galicji w świetle rosyjsko-austriackiej korespondencji dyplomatycznej z okresu 1906–1912… S. 63–64.
150
Buszko J. Działalność Polaków w parlamencie austriackim doby konstytucyjnej // Polacy w austriackim parlamencie. W 130 rocznicę Koła Polskiego. Lublin; Wiedeń, 1997. S. 34.
151
Biblioteka Jagiellońska. Korespondencja Michała Bobrzynskiego. Sygn. 8095 III. List Władysława Leopolda Jaworskiego do Michała Bobrzynskiego z 22.07.1911. K. 167.
152
Feldman W. Ewolucje partyjne w Galicji // Krytyka. 1912. T. 33. S. 208.
153
Garlicki A. U zródel obozu belwederskiego. Warszawa, 1983. S. 219.
154
Wiadomości polityczne // Rzeczpospolita. 1910. 28 maja. S. 129.
155
Höbelt L. Parteien und Fraktionen im cisleithanischen Reichsrat // Die Habsburgermonarchie 1848–1918. Wien, 2000. Bd. 7. T. 1. S. 984–985.
156
Biblioteka Jagiellońska. Korespondencja Michała Bobrzynskiego. Sygn. 8095 III. List Wacława Zaleskiego do Michała Bobrzynskiego z 20.03.1911. K. 86–86(ob).
157
«Diło» o PN // Czas. 1911. 24 listopada.
158
Namiestnik w Kole sejmowym. Przemówienie namiestnika Dra Bobrzynskiego na posiedzeniu dn. 16 b. m // Czas. 1912.19 stycznia.
159
Archiwum PAN w Krakowie. Korespondencja Jana Gwalberta Pawlikowskiego. Sygn. 7817. Zjazd Stronnictwa Demokratyczno-Narodowego // Słowo Polskie. 1912. 26 marca. K. 20–21.
160
Daszyński J. Pamiętniki. T. 2. Warszawa, 1957. S. 92.
161
Archiwum PAN w Warszawie. Materiały Władysława Leopolda Jaworskiego. Sygn. III—84. Jedn. 21. Diariusz. K. 484.
162
Ibid. Jedn. 39. List Michała Bobrzynskiego do Władysława Leopolda Jaworskiego z 2.12.1911. K.51.
163
Ibidem.
164
Z ruchu wyborczego // Rola. 1913. N 24.
165
Archiwum, Biblioteka i Muzeum Metropolii Lwowskiej obrządku łacińskiego w Krakowie. Dzienniczek Arcybiskupa Józefa Bilczewskiego. K. 54.
166
Archiwum Kurii Metropolitarnej w Krakowie. Teki Sapiezynskie. Teka 4. List Wacława Zaleskiego do Adama Sapiehy. K. 113.
167
Biblioteka Jagiellońska. Korespondencja Michała Bobrzynskiego. Sygn. 8097 III. List Karla Stürgkha do Michała Bobrzynskiego z 24.04.1913. K. 133.
168
Ibid. List Władysława Leopolda Jaworskiego do Michała Bobrzynskiego z 25.10.1913. K. 277.
169
Listy Arcybiskupa Józefa Teodorowicza do Arcybiskupa Józefa Bilczewskiego z lat 1900–1923. Część 2. List 91 // Przegląd Wschodni. 2004. T. 9. Z. 2(34). S. 425.
170
Львiвська наукова бiблiотека iм. В. Стефаника HAH Украïни. Ф. 5 (Papiery Zaleskich). Оп. 1. Справа 7096/Ш. List Józefa Teodorowicza do Wacława Zaleskiego z 18.04.1913. Л. 403–405.
171
Biblioteka Jagiellońska. Korespondencja Michała Bobrzynskiego. Sygn. 8097 III. List Władysława Leopolda Jaworskiego do Michała Bobrzynskiego z 1.05.1914. K. 105.
172
Archiwum Państwowe w Krakowie oddział w Tarnowie. Zespól № 223. Archiwum rodzinne Konopków z Brnia.Jedn. 84. Записи Я. Конопки, сделанные во время заседания «краковских консерваторов» 14.02.1914. К. 205–206.
173
Kostrowicka J., Landau Z., Tomaszewski J. Historia gospodarcza Polski XIX i XX wieku. Warszawa, 1975. S. 253, 259.
174
Ibid. S. 261.
175
Архив внешней политики РФ (далее АВП РФ). Ф. 04. Оп. 32. П. 208. Д. 64. Л. 51.
176
Kieniewicz S. Historia Polski 1795–1918. Warszawa, 1975. S. 513–514.
177
Русские ведомости. 1914.1 авг.
178
Wrzosek М. Polski czyn zbrojny podczas pierwszej wojny światowej, 1914–1918. Warszawa, 1990. S. 189.
179
Seyda M. Polska na przełomie dziejów. Fakty i dokumenty. T. I. Od wybuchu wojny do zbrojnego wystąpienia Stanów Zjednoczonych. Poznań, 1927. S. 534.
180
Starzyński R. Cztery lata w służbie Komendanta. Warszawa, 1937. S. 50–51.
181
Kumaniecki K. W. Odbudowa państwowości polskiej. Najważniejsze dokumenty 1912 – styczeń 1924. Warszawa; Kraków, 1924. S. 25–26.
182
Hölzer J., Molenda J. Polska w pierwszej wojnie światowej. Warszawa, 1963. S. 46.
183
Powstanie II Rzeczypospolitej. Wybór dokumentów 1866–1925. Warszawa, 1984. S. 220.
184
Ibid. S. 223–224.
185
В декабре 1914 г. об этом откровенно написал в циркуляре губернаторам польских воеводств министр внутренних дел России H. A. Маклаков. – Filasiewicz S. La question polonaise pedant la guerre mondiale. Paryż, 1920. S. 14.
186
Polska w latach ruchu niepodległościowego… S. 13–14; Piszczkowski T. Odbudowanie Polski 1914–1921. Historia i polityka. London, 1969. S. 39; Acmatowicz A. Poltyka Rosji w kwestii polskiej…S. 266–279.
187
Filasiewicz S. La question polonaise… S. 18.
188
Dmowski R. Polityka Polska i odbudowanie państwa. T. I. Warszawa, 1988. S. 226.
189
Seyda M. Polska na przełomie dziejów. Fakty i dokumenty. T. I. S. 545.
190
Acmatowicz A. Poltyka Rosji w kwestii polskiej… S. 295–313.
191
Pajewski J. Wokół sprawy polskiej. Paryż – Lozanna – Londyn. 1914–1918. Warszawa, 1970. S. 21.
192
Об этом в частности свидетельствует его приказ от 5 августа 1915 г. по случаю первой годовщины начала войны. В нем он с сожалением констатировал: «В том, что наша сабля была маленькой, что она не была достойна большого 20-миллионного народа, нет нашей вины. Не встал за нами народ, не отваживавшийся посмотреть великим событиям в глаза и ожидающий в состоянии какого-то пассивного "нейтралитета" каких-то для себя от кого-то "гарантий"». – Piłsudski J. Pisma zbiorowe. Т. IV. Warszawa, 1937. S. 39–40.
193
Dmowski R. Polityka Polska i odbudowanie państwa. T. I. S. 210.
194
Galicyjska działalność wojskowa Piłsudskiego… S. 652–656.
195
Подробнее см.: Матвеев Г. Ф. Пилсудский. С. 184–198.
196
Piłsudski J. Pisma zbiorowe. Т. IV. S. 23.
197
Powstanie II Rzeczypospolitej. Wybór dokumentów… S. 238–239.
198
Rowiński J. Wkład Polskiej Organizacji Wojskowej w odzyskanie niepodległości // U progu niepodległości Polski. Wrzesień 1918 – marzec 1919. Londyn, 1990. S. 81.
199
Dmowski R. Polityka Polska i odbudowanie państwa. T. I. S. 222–223.
200
Chwalba A. Polacy w służbie moskali. Kraków, 1999. S. 241.
201
Powstanie II Rzeczypospolitej. Wybór dokumentów… S. 217–218.
202
Ibid. S. 252–256.
203
Sokolnicki M. Polska w pamiętnikach Wielkiej wojny. 1914–1918. Warszawa, 1925. S. 465.
204
Pobóg-Malinowski W. Najnowsza historia polityczna Polski… T. I. S. 283–284.
205
Jędrzejewicz W. Wspomnienia. Wrocław, 1993. S. 31.
206
Архив полковника Хауза. Т.П. М., 1937. С. 99, 138.
207
Sokolnicki М. Polska w pamiętnikach… S. 11–12.
208
Pobóg-Malinowski W. Najnowsza historia polityczna Polski… T. I. S. 299.
209
Людендорф Э. Мои воспоминания о войне 1914–1918 гг. Т. 1. М., 1923 С. 316–317.
210
Sokolnicki М. Polska w pamiętnikach… S. 474.
211
Ibid. S. 13–15. Немецкие мемуаристы из числа военных, в частности генерал-фельдмаршал П. Гинденбург, Э. Л юдендорф, начальник штаба восточного фронта генерал М. Гофман, опровергали утверждение, что армия выступала с инициативой создания польского государства. – См. например: Sokolnicki М. Polska w pamiętnikach… S. 101–103; Hoffmann M. Wspomnienia (Wojna wśród niewykorzystanych sposobności). Warszawa, 1925. S. 123.
212
Piszczkowski T. Odbudowanie Polski… S. 45–46.