– Ҳа, туғилган кунингга икки кун қопти-да? Унгача кетиб қолмасам бўлди эди, – деди…
– Дўхтир чақирайми?
– Керакмас, ўз уйимда тинч-хотиржам ўлмоқчиман, – юзини девор томон аста ўгирди-да, – мен ўлсам йиғлайсанми? – деб сўради.
– Дада! – овозимни кўтардим жаҳл қилиб. Кейин вазиятни юмшатиш учун, – жинни бўпманми йиғлаб, – дедим зўраки кулиб.
– Йиғлама, агар сен йиғласанг, мен чидай олмайман, кўзёшларингни кўтаролмайман, – деб ўзи йиғлаб юборди…
– Дадажон, кетишга қўймайман сизни, ҳаққингиз йўқ таслим бўлишга, ҳали тўйда фотиҳа беришингиз керак, – дедим яна гапни ҳазилга буриб.
– Айтганча, сенга бир омонат бор, тўйдан кейин бермоқчи эдим…
– Ўша омонатни менга бергунча кўксингиздаги омонатни топширмай туринг, – дедим сўз ўйини қилиб. Одатда бунақа гаплардан дадам завқланиб кетарди. Бу гал илгаригидек муносабат сезмадим.
– Кошкийди ажал бирортамиздан рухсат сўраса… афсуски, сўрамайди.
Қарасам, ҳақиқатан ҳам жиддий оляпти…– Дада, қаерингиз оғрияпти ўзи? – деб сўрадим.
Дадам чап кўксига кафтини қўйди:
– Манави жой…
Мен бирдан ожиз ва нотавонлигимни ҳис қилиб, дадажонимнинг ажал панжасида жўжадек типирчилаётган жонини, дарахт шохида зўрға илашиб турган олмадек ғанимат юрагини кўргандек бўлиб, ўксиб кетдим.
– Ҳали ўлмасимдан йиғлаяпсан-ку, мен сени кучли қизсан деб ўйлаб юрибман, – деди у жилмайишга уриниб.
– Чидолмайман, дада, ундай қилманг, илтимос, – дедим изиллаб.
– Бир келганнинг бир кетари бўлади, ҳаммани бошида бор бу кўргилик. Мендан кейин онангни, опаларингни сенга ишондим, – деди. – Акангни ажратиб қўйманглар, узоқлашиб кетманглар бир-бировларингиздан, мен тинч ётишим учун ҳаммасидан хабардор бўлиб тур, – деди…
Сув сўради, косада сув келтириб, тутдим. Кейин бироз дам олишини айтиб, менга рухсат берди.
Кечга қадар аза кайфиятида юрдим. Уйимизни дадамсиз тасаввур қилиб даҳшатга тушиб кетдим…
Оқшом амаким келиб, қишлоқдагилар Наврўзга тайёргарлик бошлаб юборишганини айтганди, дадам:
– Мен ҳам бораман, насиб бўлса, – деди.
Юрагим сал ёришгандай бўлди…
* * *
29 сентябрь
Туғилган кунимни ҳам юрак ҳовучлаб ўтказдим…
* * *
1 октябрь
Ҳар йил Наврўзда дадам бош бўлар, бу байрам одамларни бирлаштиради, меҳр-оқибатни тиклайди, болаларни тарбиялайди, деб ҳаммамизга уқтирарди. Яна айтардики, Наврўз фақат сумалак ва кўксомсаю емак-ичмакдан иборат эмас, санъат ва шеърият орқали мияга ҳам озуқа бериши шарт!
Кўргани келган ҳамкасб ўқитувчиларга қайта-қайта вазифа тайинларкан, мени кўрсатиб:
– Мана, Бону ҳам ўқишидан рухсат олиб келди, сизларга кўмакчи, – деди.
Қадрдон мактабимга кириб, юқори синфлар орасидан уқувли ўқувчиларни йиғдим. Ақлим ва билимим етганча байрам дастури тузиб, уларга шеър, қўшиқ ўргатдим. Баъзи ўқитувчиларим менинг аралашувимни малол олса-да, бир-бирларига кинояли қарашларини сезиб турсам-да, азбаройи дадамга бўлган меҳрим туфайли тишимни тишимга қўйиб ишладим.
Кўнглим алағда, хаёлим дадамда, ҳар икки соатда зув бориб хабар олиб келаман.
Кечқурун дадамнинг гапхалтаси очилиб, опаларим ва акам туғилган пайтларни эслаб ҳангома қилиб ўтирди. Мирхонд акам дунёга келганда жонимнинг вориси туғилди деб шукронасига халққа ош тортганини эслади.
– Боладан зериккан пайтингиз олтинчи бўлиб туғилган гўдак сизни унчалик хурсанд қилмагандир? – эркаланиб ўсмоқчиладим.
– Йўқ, мен сени ҳаммадан кўпроқ яхши кўраман, – деди қошларини кўтариб. – Бирорта боламнинг ортидан гап эшитган эмасдим. Сен туфайли отамдан шатта еганман. Эсингдами? – деди кулимсираб, – Шундаям, энг узоқ куттирган фарзанддан кўнгил совирмиди!
Эсимда, бундай воқеани унутиб бўлармиди!
Мактабда Наврўзга атаб тадбир бўлди. Иккита 3-синф беллашдик… Кейин ҳар иккала синфбошиларни даврага чақиришди. Рақиб синфбошиси Азамат берилган саволларнинг аксариятига дудуқланиб турганда, мен бурро-бурро жавоб бериб қўяқолдим. Биз ғолиб бўлиб, совринни қўлга киритдик.
Тадбир тугаб, ҳамма ўқувчилар уй-уйига йўл олди. Мен ҳам синфдошларим Бекжон ва Лазиз билан қайтаётсам, мағлуб бўлган ўқувчилар Азамат бошчилигида захкаш бўйида қарши олишди.
Ўртада ёлғизоёқ тахта кўприк. Улар билан кўприкнинг қоқ ўртасида юзма-юз келдик. Эртакдаги икки эчкига ўхшаб бир-биримизга йўл бериш ниятимиз йўқ. Азамат:
– Ҳалиги саволларнинг жавобини сенга даданг олдиндан бериб қўйган, шу учун биринчиликни олдиларинг, – деб тўнғиллади. Мен:
– Дадам эмас, бобомдан ўрганганман, – дедим… У:
– Қайси бобонгдан, балки момонгдандир? – деб тилини чиқазиб кулди.
Унинг сурбетлиги жаҳлимни чиқарди, бобомни масхара қилганига чидаб туролмадим.
– Қоч йўлдан, “иккичи”, билмасвой! – дедим алам билан ва ёнидан ўтиб кетмоқчи эдим:
– Ҳозир туртиб юбораман, сувга тушиб оқиб кетасан, – деб қўлини кўтарган эди, қўрққанимдан ундан олдин кўксидан итариб юборибман, чинқирганча захкашнинг ўртасига шалоплаб тушди. Икки дўсти уни қутқариш учун қирғоққа югурди. Биз учаламиз кўприкдан амал-тақал ўтиб, энди қоча бошлаган пайтимиз болалардан бири етиб келиб елкамга осилган китобхалтамдан тортқилади. Халтам боғичи узилиб, ерга тушди. Қўл чўзиб энгашган эдим, халтани тепиб, сувсиз ариқчага тушириб юборди. Халтамни оламан деб ариқчага тушсам, бир ҳовуч тупроқни юз-кўзим аралаш сочди. Буниси ошиб тушди. Халтамни судраб ариқчадан чиқдиму қовжираб ётган янтоқни жон-жаҳдим билан тортгандим, таг-томири билан қўпорилиб чиқди. Янтоқ билан боланинг юзига чунонам солдимки, турган жойида бир ирғиб, ўзини ерга ташлаб думалаганча увиллаб юборди. Атрофга қарасам, Бекжон билан Лазиздан ном-нишон йўқ, мени ташлаб қочиб қолишибди.
Тол илдизига тирмашиб чинқираётган Азаматни жўралари икки қўлтиғидан олиб, судраб қирғоққа олиб чиқишди. У дағ-дағ қалтирар, ҳар ўқчиганда оғзидан бўтана сув қайнаб чиқарди. Аянчли манзарадан менгаям муздек титроқ ўтди – уйга ура қочдим. Бобомникида беркингани жой йўқ деб ўйлаб ўзимизнинг ҳовлига бурилдим.
Уйда ҳеч ким йўқ: дадам ҳали мактабда, онам кутубхонада, опаларим одатдагидек сигир-бузоқлар учун ем-хашак ўргани далага кетишган.
Биринчи дадам келди. Тадбирдаги ютуғим учун энди мақтай бошлаган пайти йўлтўсар болаларнинг ота-онаси бир гала бўлиб кириб келишди. Янтоқ билан урганимда тиканлари ҳалиги боланинг қош ва кўзи ўртасига, юзига, қовоғига санчилиб, башараси кунжут сепилган патирга ўхшаб қопти. Бўлди қизил-қиёмат!.. Бечора боланинг онаси бобиллаб дадам билан уриша кетди:
– Бировларни фарзандини тарбиялагунча аввал ўзингизникини йўлга солинг! Боламни кўзи кўр бўлиб қолса нима бўларди?!
Дадамнинг жаҳли чиқди, тутақиб, менга қараб важоҳат билан кела бошлади. Мен паноҳ истаб жавдираб тургандим, эшикдан Хизрдек бўлиб бобом кириб келдию чопқиллаб унинг панасига ўтиб олдим. Воқеани эшитган бобом ғазабланиб аввал болаларнинг ота-онаси билан, кейин дадам билан тортиша кетди.
– Сенинг қизингни тўртта бола ўртага олса, нима қиласан, индамай ўтир, дейсанми?! Билганини қилсин, бошингни эгиб туриб бер, дейсанми? – деб келганларнинг ота-онасини мулзам қилди. Кейин менга қараб, – Янаги сафар йўлингни тўсишса, уриб бошини ёр, жавобини мен бераман! – деди…
