– Адангиз давлатининг катта қисмини сизларга қолдирибди-ку! – терговчи суҳбатдошини «қитиқлаб» қўйди.
– Отам аҳмоқ одам эмасди, унинг «провакация»ларига учмади, лекин ўзи ишлаб турган дорихонани унга қолдирди.
– Шу каталакдай дорихона учун шунча ваҳимами? Сизларга бола-чақангизга ҳам етадиган мол-мулк қолдирган экан-ку!
– Каталакдай бўлгани билан бу дорихона… – гувоҳ нимадир демоқчи бўлди-ю лекин негадир гапни бошқа ёққа бурди, – баракали жой эди-да!
– Биз текшириб кўрдик, – Санжарбек гап овлаш мақсадида сўзига бир чимдим ёлғон қўшди, – дорихонанинг савдоси ҳам унча яхши эмас экан. Ака-укалар намунча шу жойга ёпишиб олдинглар, тушунмайман.
– Ока, савдоси қанчалигини билмайман, лекин айрим жойлар кичкина, кўримсиз бўлса-да, шунақа Худо юқтирган қутли, баракали бўлади. Қолаверса, падаримиз суйган табаррук маскан.
– Луқмонни охирги марта қачон кўргандингиз? – терговчи гапни бошқа ёққа бурди.
– Ҳозир ёдимда йўқ, анча бўлди-ёв. Тахминан икки-уч ой.
– Қаерда учрашгандинглар?
– Дорихонага боргандим, – деди Жасим қизариб. – Баъзида анави дори зарур бўлиб қолган пайтларда пул тополмай қолсам унинг олдига борардим.
– Нима унинг сиздан қарзи бормиди? – сўради терговчи ўзини соддаликка олиб.
– Қарз эмас, отамизнинг дорихонасига… шерикчилик… дегандай…
– Пул бериб турардими?
– Бошида арзимас бўлса-да бериб турарди. Кейинчалик бермай қўйди, қурумсоқ.
– Луқмон аканинг ўғли Дониёр сизни адасидан доимий равишда пул талаб қилиб келганингизни кўрсатган, бунга нима дейсиз?
– Доимий эмас, айтдим-ку ҳар замонда… анов дори қурғур керак бўлиб қолганда «ломка»да иложсизликдан… Бошқа пайти қадамимни ҳам босмаганман.
– Луқмоннинг сизни нима сабабдан ҳайдаб солмаганига ёки милиция хабар қилмаганига ҳайронман?
– Нима деб хабар қилади, ўзининг орқаси… – гувоҳ ўзининг нотўғри сўзлаб қўйганини сезиб, дарров гапини тўғрилашга ҳаракат қилди, – дорихона бизларники бўлса.
– Демак, сиз унинг бирор бир сири ёки нозик жойини билгансиз, шундайми?
– Йўғ-э, нима деяпсиз? Савдо ходими бўлгандан кейин ёзув-чизувдан қўрқади-да!
Санжарбек сўроқни якунлаб, ҳужжатларга имзо чектираркан, Жасимнинг чапақай эканига эътибор қаратди. Гувоҳ вайсай-вайсай чиқиб кетгач, хонада танҳо қолган терговчи ўз-ўзига «Ака-укаларда бир гап борга ўхшайди», деб шивирлаб қўйди.
* * *
Иш бўйича тайинланган барча экспертиза мутахассислари билан суҳбатлашган Санжарбек хаёлида қотиллик тафсилотларини жонлантиришга уриниб кўрди: Луқмон билан Дониёр соат ўн бешларда дорихонага қайтиб келишган. Соат ўн саккизларда Дониёр уйига кетган. Луқмон дорихонада ёлғиз қолган… Экспертлар қотиллик кеч соат саккиз билан тўққиз оралиғида содир бўлганини таъкидлашяпти. Самиғ дорихонага кеч соат ўн тўққиздан эллик олти дақиқа ўтганда кириб келган. Буни қўшни дўкондаги видеокузатув камераси тасдиқлаяпти. У ўн, борингки, ўн беш дақиқа ўртоғини залида кутиб турган. Саккиздан ўн дақиқа ўтганда лабораторияга кирган ва Луқмонни кўксига пичоқ қадалган ҳолда кўрган. Бундан чиқди, қотиллик содир этилган вақтни янада аниқлаштириб, жиноят саккиз билан саккиздан ўн беш дақиқа оралиғида содир этилган, деган қатъий хулосага келиш мумкин. Бу нимани англатади? Самиғ дорихонага қотиллик юз бергандан кейин кириб борган. Бу пайтда қотил ҳали ўша ерда бўлган. Демак, қотил Самиғдан сал олдинроқ дорихонага кириб келган ва залда ҳеч ким йўқлиги туфайли лабораторияга ўтган. Тўғри бориб, креслода ўтирган Луқмоннинг кўксига пичоқ санчган. Луқмон нима сабабдан қаршилик кўрсатмаган? Жавоби оддий: қотил унга таниш бўлган ёки нотаниш бўлса-да ундан бунақа хатти-ҳаракатни кутмаган, онгда қолган. Воқеа жойида жабрланувчининг қаршилик кўрсатиш, тепалашиш аломатлари топилмаган. Ҳамма нарса ўз ўрнида, стол-стуллар ва бошқа жиҳозлар жойидан жилмаган, ҳеч қаёққа сурилиб кетмаган, отилган, сочилган, синган ашёлар топилмаган. Пичоқ санчилиш траекторияси экспертларга қотил чапақай бўлган, деган хулосага келишига асос бўлган. У олд томондан қўққисдан ҳамла қилган. Қуролни ўзи билан олиб келган. Пичоқ тўғри юракка қадалган. Ҳеч қаерда из қолдирмаган, қўлқоп билан иш қилган. Генетик-дактилоскопия (ДНК) экспертизаси учун воқеа жойида одам тана тўқималаридан олинган яроқли объект топилмаган. Демак, қотил анчагина тажрибали ва эпчил инсон экани аниқ. Ишни хамирдан қил суғургандай уддалаган қотил лабораториядан чиқиб кетишга улгурмай қолган. Залда Самиғнинг пайдо бўлгани унга халақит берган. Қулай фурсатни кутиб, яшириниб турган. Кутилмаганда лабораторияга Самиғ кириб келган. Жиноятчи яширинган жойидан жилмай кузатиб турган. Самиғ довдираб чиқиб кетгач, қотил ҳам секин унинг изидан чиққан ва кўздан ғойиб бўлган…
Эшик оҳиста тақиллаб, Умид кириб келди:
– Санжар ака, яхшимисиз?
– Умиджон келдингизми? Нима бўлди?
– Мерос билан боғлиқ ҳужжатларни нотариусдан олдим, – Умид сумкасидан бир даста қоғоз чиқариб, стол устига қўйди. – Шубҳали ҳеч нарса йўқ. Ҳаммаси қонун доирасида расмийлаштирилган. Нотариус билан ҳам гаплашдим. Ака-укалар Луқмон адаларини қарилигидан фойдаланиб, алдаб ҳужжатларга қўл қўйдирган, деб ҳисоблаб келишган. Ўша пайтда бу масалада бир неча марта прокуратурага ҳам шикоят қилишган.
– Ҳужжатни ҳақиқий эмас, деб топиш тўғрисида судга мурожаат қилмаган эканми?
– Йўқ, судга даъво беришмаган.
– Ака-укаларнинг иддаолари бўйича прокуратура қандай жавоб берган?
– Фактлар тасдиқланмаган. Иккинчи шикоятда ака-укалар Луқмонга отасидан унга мерос ўтган дорихонани Чилонзор савдо марказидаги «Билол А» дорихонаси билан алмаштириш талабини қўйган. Мен у дорихонани биламан. Марказда жойлашган, Луқмоннинг дорихонасидан икки-уч баробар катта. Нима сабабдан шундай катта дорихонани каталакдай кичкина жойга алмаштиришни талаб қилганига ҳайронман.
– Балки савдоси каттадир?
– Мен ҳам бошида шундай деб ўйлагандим, – раҳбарнинг диққат билан тинглаб тургани ёш терговчини руҳлантириб юборди, – лекин тезда давлат солиқ инспекциясидан ҳар иккала дорихонанинг ўтган йилги ва жорий йилнинг олти ойлик савдо айланмаси юзасидан ҳисоботларини олиб, таҳлил қилиб чиқдим. Натижа мен кутгандай чиқмади. «Билол А»нинг савдо айланмаси қарийб икки баробар катта чиқди.
– Шунақа денг… – Санжарбек бир нуқтага тикилгунча бир муддат ўйланиб қолди, – Осим ва Жасимни сўроқ қилдим. Улар ҳам шуни айтишди. Отасининг Луқмонга айнан шу дорихонани мерос қолдирганини ҳамон ҳазм қилолмай юришибди. Ораларидаги нифоққа ҳам сабаб шу. «Нега бу товуқнинг инидай кичкина дорихонага бунчалик ёпишиб қолдинглар?» десам «Бу савдо нуқтаси кичкина бўлгани билан қандайдир қут-баракали, «шоколад» жой, отамиз ҳам шунча савдо нуқтаси бўлса-да шу жойда ўтирган, табаррук макон», деган жавобни беришди. Дорихонада бизга маълум бўлмаган бирор сир бормикан, деб ўйланиб қолдим.
– Қандай сир бўлиши мумкин? Бу йигитлар савдогар халқ, фойда-зиённи ҳамма нарсадан устун қўйишади. Менимча, дорихона дори-дармон савдосидан ташқари, қандайдир бир бошқа яширин фаолият тури билан шуғулланса керак-да!
– Менинг хаёлимга ҳам шу фикр келганди. Дори сотиш улар учун «конспирация». Аммо дорихона бизга номаълум бўлган даромадбоп фаолият тури билан шуғулланиб келган бўлса ажабмас! Рақобат бозори эса ҳамиша қурбонларни талаб қилади. Бу бозорда қонуний ғолиб бўлишни уддалай олмайдиган шаввозлар ғирром йўлни танлаб, бизнес рақибни жисмонан йўқ қилиш йўлини танлайдилар.
– Демак, ишда яна бир тахмин…
– Тўғри айтасиз, – Санжарбек мантиқни ишга солди, – ишимизда яна бир тахмин пайдо бўлди. «Навбатчи» ёки чорасизлик тахмини эмас, эҳтимоллиги анчагина юқори бўлган асосий тахмин. Энди сиз билан бизнинг вазифамиз – дорихонанинг қандай яширин фаолият билан шуғулланганини аниқлаш! Бу эса бизга Луқмоннинг рақобатчиларини топиш ва шу йўл билан гумондорлар доирасини анчагина қисқартиришга асос бўлади.
– Санжар ака, сиз бу ишга кечагина киришдингиз, – раҳбарнинг самимий ва сермулоҳазалиги Умидни ҳам фикрини эркин ифодалашга ундади, – биз шунча кундан бери дорихонанинг бирор бир ноқонуний фаолият билан шуғулланиб келганини сезмадик. Дорихонада ўтказилган тафтиш, гувоҳларнинг кўрсатмалари, дорихона ва унинг атрофидаги корхоналарда ўрнатилган видеокузатув тасвирлари бу жойда одам гавжум бўлгани, гиёҳвандлик моддалари сотилгани ёки ўзгача шаклда яширин «цех» мавжудлигини истисно қилмоқда.
– «Истина рождается в споре», дейишади, – Санжарбек ёш терговчига яқин келди, – мана, кўрдингизми, мунозара, мушоҳадада гап кўп. Шу тобда Осимнинг бир гапи ёдимга тушди. У «Отам шунча точкаси бўлишига қарамай шу дорихонада ўтирарди, бекорга эмасдир. Олдида катта шифохона, оғир касалнинг бари шу ерда. Одамлар яқинларини асраб қолиш учун пулнинг бетига қараб ўтирармиди. Қанча дори бўлса ортмайди, конвейрдай айланиб ётади», деганди. Ўша пайтда бу гапларга унчалик аҳамият бермагандим. Ҳозир ўйлаб қарасам у нимагадир шаъма қилгандай туюляпти. Балки дорихона азалдан солиқ тўловларидан қочиш мақсадида савдо айланмасини яшириб келганмикан?
– Бўлиши мумкин, – қувватлади Умид. – Негаки, дорихона, асосан, ёнидаги нейрохирургия шифохонаси даъволанувчиларига хизмат қилади. Луқмон шифохона шифокорлари билан тил бириктириб, яширин савдони йўлга қўйган бўлиши мумкин.
– Фармацевтлар билан шифокорлар келишган ҳолда… бўлиши мумкин.
Эшик қаттиқ тақиллаб, хонага узун-калта бўлиб Маъмур билан Мухтор, кетидан Жўрабой кириб келди.
– Шерлок Холмсларга алангалик саломлар! – Маъмурнинг кайфияти чоғлиги кўриниб турарди.
– Доктор Ватсонларга саломларимиз! – Санжарбек бошидаги йўқ «шляпаси»ни олиб, яна «жойига қўйди» европаларикларга хос саломлашган киши бўлиб. – Жанобларининг оғзи қулоғида, бир хушхабар эшитамиз-ов!
– Албатта! – ҳазилни давом қилди Маъмур. – Жўрабой укамиздан жанобларининг устозидан ўтган бир нақлларини эшитиб, рухсатлари билан ўзимизга ҳам шиор қилдик: натижа чиқмаслигининг ўзи ҳам – натижа! Шунга таяниб, ишимиздан натижа бўлмаса-да, катта ишни дўндиргандай оғзимиз қулоғимизда ҳузурларига чопқилаб келаётирмиз.
– Жўрабой ҳақ гапни айтибдур. Муҳтарам устозимиздан мерос бу ҳикмат шиоримизга айлангани чин. Уни ўз ўрнида ишлатиб юрганимиз ҳам рост. Аммо ҳар қандай муваффақиятсизликни натижа сифатида баҳолаш ва ўз-ўзига таскин бериб, хотиржамликка берилиш бизнинг тарзимизга хилоф ишдур. Қолаверса, элда ҳар ким ўзига мослаб мақол тўқийди, деган гаплар ҳам бор.
– Ҳа, Санжарбек оласиз-да! Сизга тенглашиб бўлармиди? – Маъмур кулимсираб, икки қўлини кўтарди. – Таслим бўлдик, таслим!
– Хўш, Маъмур ака, нима гаплар? – жиддийлашди гуруҳ раҳбари.
– Луқмоннинг барча яқинларини чиғириқдан ўтказиб, Самиғнинг ўғлини ўқишга киритишда унга ҳамкор бўлиши мумкин бўлган икки шахсни аниқладик. Биринчиси, фармацевтика институти декани, профессор Қодир Эсонов. Луқмон у билан тез-тез учрашиб, қўнғироқлашиб турган. Жумладан, Самиғ Луқмонни ёнига келиб, пулини қайтаришни талаб қилиб кетган кунлар ҳам икковлари телефонлашган. Профессор билан гаплашдик, лекин у шогирди билан бирор-бир пулли иш қилганликларини рад этди. Ўзиям бунақа қиладиган одамга ўхшамайди, оддий олим одам-да! Чақиртирганман, ҳали замон келиб, қолса ўзингиз гаплашиб кўришингиз мумкин.
