Билоловнинг дарсига кирдим. Йўқлама қилдим. Баъзи ўқувчилардан кечаги дарсни сўрадим. Доскага Туробов деган бола чиқди. У булбул бўлиб кетди:
– Чингизхоннинг икки юз мингга яқин яхши қуролланган аскарлари бор эди. Лекин Амир Темур қўрқмай Чингизхон билан урушмоқчи бўлди…
– Шошманг, Туробов, – дедим, – Темур қачон ўтган?
– Амир Темур … кҳм Темур Улуғбекдан олдин ўтган, муаллим.
– Чингизхон– чи?
– Чингизхон… Амир Темурни кўрган…
Жаҳлим чиқди. Туробовга шартта «икки» қўйиб бердим. У жойига бориб ўтирди– ю, кундалигини очиб кўриб, қўл кўтарди:
– Муаллим, менга «икки» қўйибсизми– ку?
– Ҳм, «бир» қўйиш керакмиди?
– Бу баҳойингизни катталар кўрса, сизга гап тегмайдими? Болаларни яхши ўқитмайсиз, деб?
Гуп этиб миямга қон урди. «Бу ақлни сенга қайси аҳмоқ ўргатди?» деб бақирмоқчи бўлдиму ҳали пенсияга узоқлигини ўйлаб, тилимни тишладим.
Танаффусда бир иш билан ҳовлига чиқдим. Қарасам, кираверишда беш– олти бола чекиб туришибди. Ҳалиги Туробов ўртоқларини оғзига қаратиб нимадир дейди. У мени кўрди– ю, чўнтагидан тилла ранг сигарет олиб узатди:
– Марҳамат, муаллим. Адамлар Америкадан олиб келибди. Тортими яхши экан.
«Йўқол кўзимдан, ярамас!» деб бақирдим. У ёғи нима бўлганини билмайман. Кўзимни очсам, диванда ётибман. Биров юзимга сув сепаяпти, биров валидол тишлатяпти.
Мактабдан тўғри касалхонага жўнадим. Осуда шароит билан дори– дармонни кучими, уч – тўрт кунда ўзимга келиб қолдим. Уйда дорисиз ухлай олмас эдим. Энди шундоқ ётаману, донг қотиб қоламан.
Бир куни ана шунақа ноз уйқуда ётган эканман. Қарасам, тепамда шприцини шипга ўқталиб ҳамшира қиз турибди. Дарров чап биқинимга ағдарилдим. Ҳамшира жазиллатиб укол қилди– ю, «ана энди уйқуни келган жойидан олаверинг» деб жўнади. Қуймичимни сийпалаб бир пас ётдим. Қулоғимга таниш овоз чалинди. Ўнг ёғимга ағдарилдим. Тўрт қадам нарида ҳув поликлиникадаги доктор йигитим илжайиб турарди. Уни ҳам яқинда укол қилишган шекилли, билагини шимариб, тирсагини букиб олибди.
– Ие, домла, нима бўлди? – деди кўришиш учун қўл чўзиб. Уколнинг заҳридан жоним оғриб турган эди, қийналиб бўксамни кўтардим.
– Сизнинг муолажангиздан кейин… шу ерга келиб қолдик, – дедим инқиллаб – ўзларидан сўрасак?
Докторнинг кайфияти ёмон шекилли «салом»имга яраша алик олди:
– Биз ҳам… сиздақа касалларни даволай–даволай. Етган еримиз шу бўлди, домлажон…
Бир вақт юрагим санча бошлади. Салдан кейин бошим ғир – ғир айланди. Пўп этиб кроватга ўтириб қолдим. Доктор югуриб ёнимга келди. Томиримни ушлади–ю лўкиллаб чиқиб кетди. Бир зумда ҳамшира кирди. У қалин дафтарни очиб кўриб:
– Сиз Бакировмисиз? – деди менга.
– Бакиров мен, бу киши Кабиров! – жеркиб берди доктор. Ҳамшира «Вой, шўрим!» деб бошини чангаллади. Қўлтиғидаги дафтар шалоплаб ерга тушди.
– Ана, медикларингизни аҳволи, – дедим докторга, оғзимга таблеткага ташлаётиб – ҳавас қилинг.
Бакиров ҳам гапга чечан экан, дарров жавоб берди:
– Ўзингиз ўқитган болалар–да, домлажон, ҳар қанча ҳавас қилса арзийди…
Мен энди оғиз жуфтлаган эдим, Бакиров «Иҳ!» деди–ю, қорнини чангаллаб қолди. Уни суяб кроватга ётқиздим. Кейин навбатчи врачни чақиргани зинғиллиб кетдим.
ДОКА РЎМОЛНИНГ ҚУРИШИ
Кунбеткай қилиб солинган уйнинг узунчоқ равонида бир–бирига орқа ўгириб чол билан кампир ўтирибди. Олдиларига дастурхон ўрнига қўл сочиқ ёзилган, биттадан чойнак – пиёла, нон қўйилган. Улар бир–икки кундан бери аразда, гаплашмайдилар. Чойдан қуйиб, бир хўплайди–ю, чол аста уҳ тортади, кампир қилт этиб тупугини ютади. Иккаласининг ичи пишиб кетган, иккаласининг ёрилгиси келади, бироқ қурғур йўл бермайди.
Шу пайт ташқаридан оёқ товуши эшитилди. Чол–кампир умидвор бўлиб эшикка қарашди. “Назарали!” деб ён қўшниси Ҳайдар ота кирди.
– Ассалому алайкум, яхшилар!
Чол ҳам, кампир ҳам индамади. “Келинг” дегандай бош қимирлатиб қўйишди.
– Қалай, ўйнаб–кулиб ўтирибсизларми? Уч кун бўлди, кўринмайсан, Назарали? Нима гап, тинчликми деб…
Чол ҳам, кампир ҳам қўл сочиқнинг попугини ўйнаб, ҳамон тек ўтиришибди. Ҳайдар ота тўхтаб қолди. Кейин илжайди:
– Ие, ҳа, нима бўлди? Яна ораларингдан ола мушук ўтдими? Оббо – о! Қариганда ёш боладай тумтайиб… Тавба! Шу тобда невара – чевараларингдан биттаси келиб қолса, нима деган одам бўласанлар? Хўш, Ҳалимахон, нима бўлди?
Кампирнинг кўзига ёш келди. У чолига ияк қоқди:
– Нима бўлганини анави қоқвошдан сўранг! – деди овози титраб. Чолдан ҳам дарров “алик” қайтди:
– Йўқ, нима бўлганини шу тиши йўқдан сўра! Тариқча гуноҳим бўлса, айтсин!
– Айтаман ҳам!
Чол – кампир ўтирган бўйларича Ҳайдар отага ўгирилдилар. Ҳалимабону ирғиб туриб, қўшнисига кўрпача солди, бир пиёла чой қуйиб узатди. Сўнг арзи ҳол айтди:
– Айланай уста, бу ўртоғингизга бир бало бўлди. Қариганда қони қуюлдими, қайдам? Бирам тажанг, бирам бесабр… Сал нарсага лов этиб ёнади – кетади.
– Ўтлаяпти– да, бунга ишонма, – деди Назарали ота. – Кейинги вақтларда сал… – у бармоғини чаккасига қадаб, буради, – шунақароқ бўлиб қолган.
– Шошманглар, жанжал нимадан чиқди ўзи?
– Мирмишилдан. Икки кун бўлди. Абетга нима қилай, дадаси, десам, юмшоқроқ нарса бўлсин, деди. Унда мирмишил қовура қолай, селини мўлгина қилсам, аччиқ чой билан еб олар, дедим. Мирмишилни обитобида қовуриб, ботар–ботмас қилиб сув солдим–да, биқ этиб қайнаши билан устига товоқ бостирдим. Токнинг тагини теша чопиқ қилиб қўювдим. Икки йўлгина райҳон ўтқазсам, ёзда одам бўйи бўлиб, гуркираб ётса, боз шу чолнинг шўрвасига асқотади–ку, дедим. Райҳон кўчатни экиб бўлиб, ошхонага кирдим. Қарасам, мирмишил сал тагига олибди. Газ ўлгур лопиллаб кетганми, нима бало бўлган… Хуллас, бир лаган қилиб, мурч–пиёзлаб сузиб кирдим. Бу тўрам қошиқни шундоқ солиб, лаганни бир ағдарди – ю, овқатми бу, похолми, деб олдирди, олди – урди…
Кампир рўмолининг учига кўзини артди. Ҳайдар ота ялт этиб ўртоғига қаради:
– Ҳўв, менга қара! Сени нима жин урди? Муштдек кампирга қўл кўтариб ўтирибсанми ҳали?
– Эсинг жойидами ўзи? Ҳозир хотин урадиган замонми? – тўнғиллади Назарали ота. – Бурнига бир чертиб қўйсанг, қиёматга довур қувар буларинг… Хонтахта четида пиёла турган экан, шундай… тирсагим тегиб кетиб…
Ҳайдарота“Сизнимадейсиз?”дегандай Ҳалимабонугаюзланди.Кампиршошибёқасига туфлади:
– Тавба қилдим… Оғзида илми билан ёлғонни сувдай ичади–я…
У этакларини ҳилпиратиб, ичкарига кириб кетди. Салдан кейин латтага тугилган нарса кўтариб чиқди. Жаранглатиб Ҳайдар отанинг олдига қўйди.
