– Менинг битта хўрозим бор, шуни сўйиб патини юлиб берасиз. Беш минг сўм тўлайман.
– Э, бу пул кўплик қилади. Хўрозингизни нари борса, икки соатда саронжом қиламиз. Бизга уч минг ҳам етади.
– Мен битта гапираман, – деди ҳаридор йигитим, – хўрозни сўясиз, патини юлиб қозонга соласизу беш мингни олиб кетаверасиз. Гап тамом !
«Тамом бўлса – тамом, – дедим ичимда, – текин пул топадиган одамга ўхшайсан. Синган бировнинг кўзаси, тўкилган бировнинг бўзаси, менга нима, деган экан бир бечора. Шу хўрозингни сўйиб, патини юлишми, бўлди, боплаймиз»
Тўҳтамай юриб ўтириб, шаҳар ташқарисига чиқиб кетдик. Катта бетон йўлнинг ўнг тарафидаги бир маҳаллага бурилдик. У жийдазор деган мавзе экан. Икки – уч қаватли уйларга қараганда, бу ерда товонидан тош ўтмайдиган тўранамо кишилар турадиганга ўхшайди.
Баланд дарвозалик қўшқаватли уйнинг олдига бориб тўхтадик. Ҳаридорим чўнтагидан сигаретдай қора қути чиқариб, тугмачасини босди. Шу заҳоти дарвоза ланг очилди. Ичкари кирдик. Дарвозахонанинг ўзи бизнинг томорқача келади. Ҳовлинику, айтмаса ҳам бўлади. Гир айлана қилиб нақш – нигорли иморатлар солинган. Ҳовлида дарахт кам, ҳамма ёқ гулу гулзор. Ўртада катта ҳовуз, чеккароқда баланд шийпон, икки – уч киши ўтирадиган кичкина – кичкина айвончалар.
Ҳаридоримнинг исми Мирсодиқ экан. У мени эргаштириб, ҳовуз бўйига олиб борди. Икки йигит гурунглашиб ўтирибди. Олдиларида думалоқ стол, турли ноз – неъматлар, ранго – ранг шишалар. Йигитларнинг бири семиз, қориндор, олакўз. Эгнига оқ тўр кўйлак кийиб олган. Иккинчиси чиллашир: бўйни узун, ингичка, қовунбош.
– Мана хўрознинг кушандаси, – деди Мирсодиқ мени кўрсатиб.
– Унда бошладик, – деб хириллади олакўз ва ёнидан юз доллар чиқариб столга ташлади. Чиллашир йигит чийиллади:
– Паст кетманг, ака! Гавдангизни қаранг!
Олакўз совуқ кулди:
– Етмаса, ёнига сени қўшиб тиквораман, ҳошимча !
Бу йигитлар бир нима устидан бас ўйнашганини пайқадим. Мирсодиқ шофёрига им қоқди. У шипиллаб бир уйга кириб кетдию анчадан кейин катта темир қафас кўтариб чиқди. Темир қафасда тожиси шапалоқдай келадиган қизил – қўнғир, семиз хўроз ғўдайиб турарди.
– Мана шу хўрозни тутасиз, – деди Мирсодиқ, – тутиб сўясиз. Патини юлиб берсангиз, бўлди, орамиз очиқ. Тушундингиз – а?
Бош силкидим. Чиллашир йигит яна чийиллади:
– Тутолмайди, тутолмайди, мана кўрасиз…
Бақалоқ унга ўқрайиб қараб қўйди:
– Тутолмаса, ўрнига сени сўйиб, табака қиламиз.
– Ва – а! Мен ориқман, бир чимдим ҳам этим йўқ!
– Оч! – деб буюрди Мирсодиқ. Шофёр қафасни очди. Бабақ хўроз сакраб чиқдию ҳовлининг тўридаги гулзорга қараб йўрғалади. Мен ортидан эргашдим. Хўроз менга ўгирилиб қаради ва лип этиб, бир туп қалин гулнинг ичига кириб кетди. Мен нариги тарафга ўтиб кутиб турдим. Чиқавермагач, гулзорни титкилай бошладим. Шу пайт хўроз «қа – қағ!» дедию ирғиб чиқиб қочди. Мен қувдим. У учиб бориб, бир пастак дарахтга қўнди. Мен бир – бир босиб яқинлашдим. «Туту! Туту!» деб қўлимни чўзиб боравердим. Дарахтга етиб энди ушлайин деганимда хўроз «қу – қу – қув!» деб по-тирлаб учдию ўн қадамча нарига бориб тушди. «қани, қўлингдан келса, тутиб ол», дегандек ҳовуз ёнида менга қараб турибди. Ўзимча уни алдамоқчи бўлдим. Ерга ўтирдим. Хўроз у ёқ – бу ёққа аланглаганда туфлимни ечиб, ялангоёқ бўлиб олдим. Сакраб туриб, сиртлондай унга ташландим. Хўроз қақағлаганча лапанглаб қочди, мен ер чангаллаб қолавердим. Йигитлар гуриллаб кулишди. Чамаси, Мирсодиқ билан чиллашир йигитнинг тили бир шекилли, иккови кўпроқ хурсанд эди.
Ярим соатча хўроз қувиб, ҳолдан тойдим. Тилим осилиб қолди. Лаънати хўроз эса, ҳаланчакнинг тепасига чиқиб, менга қараб ўтирибди. У ер баланд, камида беш метр келади. Ерга энгашдим, ёлғондан кесак олиб, отган бўлдим. Хўроз парво қилмади. У менга ўхшаган ёлланма кишиларнинг қуруқ пўписасини кўп кўрган шекилли, атрофига мағрур боқиб, бироз ўтирдию тўғри ҳовузга қараб учди. Изма – из югурдим. У нариги тарафга ўтиб, қараб турди. Мен айланиб ўтганимча яна ортига парвоз қилди. Нима қилсам экан – а бу ярамасни? Наҳот шу паррандани тутолмай мана бу олифта йигитларга кулги бўлиб қолаверсам?
Оғзим қақраб кетди. Водопроводдан сув ичиб бир четга ўтирдим. Хўроз ҳам сал нарида намойишкорона гердайиб юрибди. У тескари бурилганда ирғиб туриб ташландим. У «қа – қа – қа!» деб жон ҳолатда қочдию бир тиканли бутанинг остига кириб олди. Энгашиб пойлаб турдим. Унинг катта тожи кўринди. қўл чўзган эдим, ортига тисарилди. Мен ҳам таваккал қилиб бутага бош суқдим. Хўроз вағиллаб бетимга чанг солдию, қўлимни чўқиб, биқинимдан ўтиб кетди. Ҳам бутанинг тиконига, ҳам безори хўрознинг тирноғига тирналиб қолавердим.
Яна бирор соат хўроз қувиб кўрдим. Бироқ унинг битта патига ҳам қўлим етмади. Буни кўриб, хўрознинг чапдастлигию менинг ношудлигимга тан бердими, Мирсодиқ олдимга келди.
– Бугун ишингиз юришмади, домла, – деди илжайиб, – хоҳласангиз биз билан тушлик қилинг – да кета қолинг. Мана бугунги хизмат ҳақингиз.
– Қилмаган ишга ҳақ оламанми, – дедим ҳижолат бўлиб, – кераги йўқ.
– Хўроз тутолмаган бўлсангиз ҳам, ярим кун вақтингиз кетди. Олинг! – У чўнтагимга пул солиб қўйди.
– Қизиқ бўлдию…
– Ҳа, роса қизиқ бўлди. Сизни билмадиму аммо биз мазза қилиб дам олдик. Тожихондан берган тузимга рози бўлдим. Энди эртага келасиз. То шу хўрозни тутиб, патини юлмагунча келаверасиз. Мен ҳақингизни тўлаб тураман. Келишдикми?
Жўнадим. Кўчада овқатланиб, хужрага қайтгунимча кун кеч бўлди. Ҳамсояларим кўкариб кетган пешонамга қараб учириқ қилишди:
– Ие, домла, нима бўлди, биронтаси билан муштлашиб келдингизми?
– Ҳа, боксга тушдик, – деб кулиб қўя қолдим.
Кечаси билан ухлай олмай тўлғониб чиқдим. Тушимга бабақ хўроз билан унинг эгаси кирибди. Мирсодиқнинг танаси одамга, башараси хўрозга ўхшар эмиш. Кўзлари кичкина, қипқизил, бурни илмоқдай ўткир, оёқларининг тирноғи бир қарич – бир қарич. У «Ҳм, домла, қалайсиз, қатиқ берсам ялайсиз!» деб ишшайиб кулармиш. Хўроз бўлса, «Бизнинг хўжайин йигитларнинг хўрози! деб одамга ўхшаб гапирармиш.
Эрталаб қасд қилиб ўрнимдан турдим. Ё бугун ўша сўйилгурни тутиб, патини юламан, ё бу ҳовлига қайтиб қадам босмайман!
Шу қасам билан Мирсодиқникига кириб бордим. Бу сафар ҳовуз лабида кечаги гунгалак йигит, чиллашир бола, тағин иккита узун – калта меҳмонлар ўтиришарди. Мирсодиқ, текин томоша бор, деб оғайниларини ҳам чақирган шекилли – да.
Хўрозвой нонушта қилаётган эмиш, бир замон кутиб ўтирдим. Ниҳоят, шофёр йигит темир қафасни кўтариб чиқди. Курашга чоғланган полвондек ирғиб турдим. Меҳмонлар ҳам қўзғалдилар. Улар қафасда қанот қоқиб, қуқуғлаб турган бабақ хўрозга қараб, кулиб – кулиб қўйишади. Шофёр қафасни очди. Хўроз пайсаллаб чиқавермади. Унгача мен олдинроққа ўтиб, пойлаб турдим. Мирсодиқ «Ҳа, Тожихон олға!» деб қафасни туртди. Хўроз лапанглаб чиқдию гулзор томон учди. Мен мушукдай сапчиб ўзимни унинг устига ташладим. қўлим хўрознинг ёғочдай оёғига тегди. Бетимни атиргулнинг тиконлари тилиб юборди. Аммо хўрознинг иккала оёғидан маҳкам ушлаб тортавердим. Бир амаллаб уни ташқарига чиқариб олдим. Хўроз қайрилиб қўлимни чўқиди. Мен уни ғиппа томоғидан бўғдим. Юзимдан қон оқиб, лабимга тушди. Ўз қонимни ўзим ялаб хўрлигим келди. Мирсодиқ бўлмаганда хўрознинг бўйнини қайириб, узиб ташлардим. У елиб ёнимга келди.
– Ҳўв нима қивотсиз?! – деб қўлимга ёпишди. Хўрозини тортиб олди, – бу шўрвага соладиган минг сўмлик товуқ эмас. Уни минг долларга олганман! Индамаса, ростдан ҳам ғийқ этказиб, а? Тожихоним омон бўлса, ҳали сизга ўхшаганларнинг қанчасини лақиллатади.
Мирсодиқ хўрознинг бўйнини силаб, тожисидан ўпиб қўйди. Мен дарвозахонага қараб юрдим. Ҳануз бетимдан қон оқарди. қўлювғичда юз – қўлимни ювдиму кўчага чиқдим. Минг долларга хўроз олиб, унга дори ичириб… мардикор ёллаб, қувдириб кўнгилхушлик қиладиган бойваччаларга лаънатлар ўқиб, кетиб боряпман. Кўча бошига етганда ортимга қайрилиб қарадим. Баланд дарвоза олдида ҳеч ким кўринмади.
МЕҲМОНДАН ПУЛ ОЛМАЙМИЗ
Тушликдан келсам, эшик олдида бир йигит турибди. Ўрта бўйли, қорамағиз. Ёзнинг чилласида қора костюм– шим кийиб олибди. Қўлида бурунги солиқчилар кўтариб юрадиган портфель. У секин эшикни тақиллатдию бир қадам чекинади. Яна чертади.
– Эшикни очиб берайми, кирасизми? – деб киссамдан калит чиқардим. Йигит уялиб четлашди. Қўлини кўксига қўйиб саломлашди. Кейин менга эргашиб ичкари ўтди. Илжайиб боқди.
– Мени танимадингиз, а, домла?
Индамай унга тикилдим. Юз– кўзи таниш, қаердадир кўргандайман. Лекин эслолмадим.
– Мен Бўтақўзи бўламан, – деди у, – лалакўл, Саҳоба. Сиз яйдоқ эшакни минаман деб, ағдарилиб тушгандингиз. Кейин тоққа чиқиб, каклик овладиқ, тандир қилдик. Энди эсладингизми?
Эсладим. Беш – олти йил бурун Бўтақўзининг юртига сафарга борган эдим. Идоранинг ишларини битирганимдан кейин Бўтақўзи мени икки кун ўйнатди. Кетишда уни Тошкентга таклиф қилдим. Вақт топиб энди келибди – да.
– Қалай Саҳобалар тинчми? – дедим ҳол– аҳвол сўраган бўлиб.
– Тинч, тинч, – деди Бўтақўзи, – қишлоқдаги жўраларим салом айтиб қолишди. Қайтишингда домлани ола кел, дейишди.
– Раҳмат.
– Уф! Тошкент иссиқ экан, пишиб кетдим. Чойдан ичсам майлими?
Чойнакда совуган чой бор эди, йигит томонга суриб қўйдим. Бўтақўзи босиб – босиб икки пиёла чой ичди, енги билан лабини артди.
Хотин ош дамлабди. Бўтақўзи икковлон “олинголинг” қилиб, бир лаганни бўшатдик. Бўтақўзи йўлда очиқиб қолган эканми, лаганнинг тагини ҳам яримта нон билан ялаб, тозалаб қўйди.
