Валижон кўнгли очиқ– ёруғ, гапдонгина бола экан. Анча вақтгача чойлашиб, гурунглашиб ўтирдик. «Валижон, мен нима иш қиламан экан, билмайсизми?» деб сўрамоқчи эдим, ўзи оғиз очди.
– Шавкат акамнинг давлати дунёга сиғмайди. Шаҳарда мана шундай яна икки уйлари бор. Ишхонаю дўконларини айтмай қўя қолай. Ана, дарвозахонадаги «Жип»ни кўрдингиз. Шаҳарда ҳам иккитасини боғлаб қўйибди. Хуллас, Худойим мол– дунёдан бергану фарзанддан қисиб қўйган. Янгам ёмон дардга чалиниб, туғмайдиган бўлиб қолди. Шавкат акам ёнади, куяди, бошларини қайси тошга уришни билмайди. Ўлганингда тепангда чириллаб йиғлаб турадиган бир зурёд бўлмагандан кейин шунча бойлик кимга керак, тўғрими?
– Тўғри.
– Ана энди Шавкат акам уйланмоқчи бўлаяптилар. Ими – жимида никоҳдан ўтиб қўяқолсалар ҳам бўларди–ю, бўлажак келинойимиз кўнмайди. «Мен қиз боламан, тўй қилиб бермасангиз, тегмайман», деб шарт қўйибди. Ёши элликка яқинлашганда ёш келиннинг ёнида ўтиришни Шавкат акам ўзига эп кўрмади. Сизни топиб келди. Бугун тўй. Бир кунча куёв тўранинг ўрнига ўтиб берасиз – да, меҳмонжон!
Кулгим қистади. Бировнинг ўрнига кўпкари чопганни, кураш тушганни, имтиҳон топширганларни эшитганман. Биз томонда бир йигит акасининг ўрнига ўн кун мелисахонада ҳам ўтирган экан. Лекин… чин куёв бу ёқда қолиб, келинпошшанинг пинжида суйкалган ёлланма куёвни энди эшитиб туришим.
– Сиз бўйдоқсиз, мен бўйдоқ. Куёвликни бир репетиция қилайлик, – деб кулдим.
Валижон билан сартарошга бориб келдик. Кейин ҳовлидаги саунага тушиб чўмилдик. Валижон мени бир хонага олиб кириб, ясантирди. Янги костюм – шим кийдирди, бўйнимга галстук боғлаб, оёғимга қушнинг тумшуғидек учлик қора туфли илди. Ойнага қарадим.
– Чўпга либос демоқчи, янги эгни– бош кийсангиз, чиройли бўлиб кетар экансизу, Манзурбек, – деди Валижон.
– Чўнтагимга кўкидан солиб қўйсангиз, бундан ҳам кўркам бўлиб кетаман, – деб ҳазиллашдим.
– Бу ёғи Шавкат акамларга боғлиқ. Худо деб туринг– чи, у кишининг қўли очиқ, қизғончик эмас.
Тушдан кейин эшикка узун, оппоқ лимузин келди. Валижон менга куёвжўра бўлди. Бир қучоқ гул кўтариб чиқдик. Қарасак, машинада келинпошша ўтирибди. Ёнида дугонаси. Қиз асли қўқонлик, исми Тозагул экан. Машинага чиқдик. Бироз юргач, Тозагул қўл чўзди:
– Омонат куёвим билан танишиб қўяйлик. Исми шарифлари?
– Манзур, – дедим. Қиз шарақлаб кулди. Қўқонча аския қилди:
– Ўҳў! Мен зўрман, деб юрибсиз экан – да, куёвжон?
– Ҳа, тоза гулларни ҳидлаб, – дедим пайровга жавобан.
– Бало экансиз! Шавкат акам бўлмаганда сизга ўзим тегардим. Келинг, яхшиси дугонамни олақолинг. Мана эт деса эти бор, бет деса бети бор. Хурсанд бўласиз. Розимисиз?
– Йўқ. Шаҳар қизлари қишлоққа чидамайди.
– Оббо– о! Нега чидамас экан?
– Қишлоқда юмуш кўп. Сигир соғиш керак, ўчоқда овқат пишириб, таппи ёпиш керак. Чидамайди.
– Кўнглини олиб турсангиз, чидайди, – деди Тозагул ва ўртоғини туртди, – чидайсан– а, Лобар?
Лобар индамади. Қиқирлаб кулди.
Ана шундай ҳазил – ҳузил билан кечгача шаҳар айландик. Оқшом тушганда тўйхонага кириб келдик. Тўйхона олди одамга тўлиб кетибди. Олти карнай, қўш сурнай, қўш ноғора, «дака – тум», «вот – вот» овози осмонни ёраман дейди.
Ўнг томонимда Валижон, чап биқинимда омонат қаллиғим билан Лобар, ийманиб залга кирдик. Бўсағадан ўтишим билан ҳофизлар «тўйлар муборак»ни бошлашди. Бир тўп йигитлар бошимиздан даста – даста пул сочишга тушди. Бола – бақро чувиллаб пул тера кетди. Қарасам, оёғим остида япроқдек бўлиб пул сочилиб ётибди. Худди нонни босаётгандек, хижолат бўлиб, бир лаҳза тўхтаб қолдим… Ҳе, номард, дейман ичимда, шунча пулни увол қилгунча муҳтожларга улашиб берсанг ўласанми?» Бизнинг янги ўзбекларимиз ҳам жуда такаббур бўлиб кетган – да.
Тозагул, юринг, дегандек туртди. Саҳнадаги тахтиравонга чиқиб ўтирдик. Базм бошланди. Тўйнинг қандай ўтганини айтиб ўтирмасам ҳам бўлади. Тошкентдаги мана – ман деган артистлару, қизиқчиларнинг бари шу ерда. Залда камида беш юз киши бор. У томондаги одам бу томондаги одамни кўрмайди. Куёв бўлиб мен тўрда ўтирибман. Лекин олқишлару тилаклар Шавкатнинг шаънига ёғилаяпти. «Ошиқ булбул бугун ўз гулининг васлига етди, муборак бўлсин!», «Тозагул янгамиз бир тилла узук бўлса, Шавкат акамлар узукка кўздек ярашди», «Биз келин – куёвга тўрт ўғил, тўрт қиз тилаймиз! Кейинги йил бешик тўйида учрашайлик».
Тўй етти хуфтонда тарқади. Шавкат янги хотинига атаб шаҳарнинг ўртасидан уч хоналик уй олиб қўйган экан. Валижон икковимиз келин билан дугонасини кузатиб қўйиб, қайтиб келдик. Қарасам, ҳовлида бизни Шавкат кутиб турибди.
– Қалай, куёв бола, тўй яхши ўтдими? – деди кулиб.
– Зўр бўлди, – дедим ва костюмни еча бошладим.
– Тек тур, – деди Шавкат, – бу кийим – бош мендан эсдалик. Тепкилаб кийиб юр. Дуо қилсанг бўлди.
– Худойим сизга қўшалоқ ўғил ато қилсин. Раҳмат, ака.
– Айтганинг келсин. Хўп, ҳайр. Вали сени уйингга обориб қўяди.
Эски кийимларимни олдим. Валижон тўйдан насиба, деб икки сув халтани тўлдириб, қўлимга ушлатди.
Шерикларим, ухламай мени кутиб ўтиришган экан. Эгни – бошимга қараб учириқ қилишди.
– Бировни тунаб келаяпсанми, Манзур, қуллуқ бўлсин!
– Худди тўйдан чиққан куёвга ўхшайсан– а?
– Ростдан ҳам куёв бўлдим, – дедим ва кундузги саргузаштимни айтиб бердим. Йигитлар дарров шишаларни очди. Тўйхонада уялиб туз тотмаган эдим, қазиқарталарга ҳужум бошладик.
Эрталаб саҳар турдиму янги либосларимни бир халтага солиб, Юнусободдаги буюм бозорига қараб зинғилладим. Қанчага олса, сотаман. Сотиб, пулини уйга юбораман. Қишлоқда ёлғиз онам билан икки синглим йўлимга кўз тикиб ўтиришибди. Улар бир суюниб қолишсин.
МЕНИНГ ХЎРОЗ ҚУВГАНИМ
Йигирма йил мактабда ишладим. Қарасам ёшим ўтиб боряпти. Ўғлим эр етиб, қизим бўй етиб, невара кўрадиган бўлиб қолибман. Ҳаракатимни қилмасам бўлмайди. Бир куни кўзимни чирт юмиб, ариза ёздим. Сур – сур билан аранг мактабдан бўшаб олдим. Бўшашга бўшадиму энди нима қилишга ҳайронман. Муаллимликдан бошқа ҳунарим йўқ. Лекин билагимда кучим бор. Меҳнатдан қочмайман. Ўйлаб – ўйлаб, катта шаҳарга жўнадим. Темир йўл вокзалининг ёнидан ижарага арзон – гаров бир уй топиб олдим. Ўзимга ўхшаган учта бекорхўжа бор экан, мен тўртинчиси бўлдим. Азим шаҳар, барибир азим шаҳар – да. Бу ерда бировнинг юкини бозордан олиб чиқиб берсангиз ҳам беш – ўн танга ишлайсиз. Эринмасангиз, ўзингизни тарозга солмай инсоф қилсангиз бўлди, насибангиз топилаверар экан. Бир – икки кун ҳар кимнинг ҳожатини чиқариб, тирикчилик қилиб юрдим. Кейин ҳамхоналаримнинг маслаҳати билан мен ҳам 2 – МБга аъзо бўлдим. Марказий мардикорлар бозорини улар ўзларича шунақа дер эканлар.
Тонг саҳар турамиз. Енгил хўрак қилиб, йўлга тушамиз. 2 – МБ шаҳарнинг қоқ марказида. Бу бозорнинг бригадири бор. У кунига азонда шефнинг ҳақини йиғиб кутиб туради. Шеф келади, сафимизга назар солади.
– Кечагидан кўпми одаминг? – деб бригадирга дўқ қилади. Кейин четроққа чиқиб бизнинг садақамизни оладию суякка тўйган бойтеватдек думини қисиб кетади. Бизлар ёнимизда тўхтаган машинага умидвор бўлиб қараймиз, зора биронта одам тушиб, кучимизни ижарага олса, деб кутамиз.
Ниҳоят, менинг ҳам омадим келди. Тушга яқин шундоққина тумшуғимда катта қора машина тўхтади. Ундан ёз бўлса – да, ялтироқ кастюм – шим кийган бўйдор бир йигит тушди. У тўғри бизга қараб юрди. Ҳамма дувиллаб олға югуради. Бир – бирини итариб – суриб, бақиради:
– Нима ишингиз бор, ака, ест қиламиз!
– Ҳамма нарса қўлимдан келади! Савдолашмайман, мени олинг…
Мен қимирламай туравердим. Бояги йигит қий – чув қилаётганларга қиё боқмади. Сочимнинг оқини ҳурмат қилдими, тикка менга қараб юрди. Яқинлаб келдию, бармоғини илмоқ қилиб чақирди. Секин олдига бордим.
– Машинага чиқинг! – деди буйруқ оҳангида. Беихтиёр юрдим. У индамай орқа ўриндиққа чиқиб ўтирди, менга негадир шофёрнинг ёнидан жой кўрсатди. Кетдик.
Йўлга тушгач сўради:
– Бир кунингизга неча сўм оласиз?
– Юмушнинг оғир – енгиллигига қараб – да, – дедим, – икки минг, уч минг. қандай ишингиз бор эди?
– Хўроз сўйишни биласизми?
– Анча бўлди сўймаганимга. Илгари, хўрозимиз бор пайтда сўйиб турардим.
