Nar ?ubugu
?li B?y Az?ri
Bu hekay?l?r toplusunda m?asir Az?rbaycan yazi?isi, Az?rbaycan yazi?ilar birliyinin ?zv? "X?zan" ?d?bi jurnalinin bas redaktoru ?li B?y Az?rinin m?xt?lif vaxtlarda yazdigi hekay?l?ri verilmisdir. Kitabda canli b?s?riyy?tin ?z? il? yasatdigi sevgi-m?h?bb?t, etibarliliq kimi ali anlayislarla yanasi, h?r bir insanin c?miyy?t qarsisinda tutdugu yerin, ?z?nd? dasidigi v?t?ndasliq borcunun ?h?miyy?ti t?r?nn?m olunur. Kitabda balacalar ???n maraqli ola bil?c?k hekay? d? var.
?li B?y Az?ri
Nar ?ubugu
Qirgig?z S?m?nd?r
Qizmar yay g?nl?ri bir-birini ?v?zl?dikc? Qirgig?z S?m?nd?rin yuxusu ?rs? ??kilirdi. Bel? istil?rin sonu m?tl?q yagisla m?sahid? olunacaqdi. Birc? d?f?, lap el? birc? saatliga da olsa yagis yagmaliydi, ?z? d? sidirgi. D?d?-babadan sinaqdan ?ixartmisdilar. Z?mid? bi?ilmis ot m?r?y? dasinmasaydi, qalib islana bil?rdi. Yagis aramsiz yagsaydi lap qaraldib ??r?d? d? bil?rdi, ondan sonra da at getsin, hansi heyvan ??r?m?s, kifl?nmis, qaralmis ota agiz atacaqdi?
Odur ki, tezd?n obasdan durub ?z qoydu qonsu k?ndl?r?, at, qatir axtarmaga. Kim? ?z tutdusa, ?li bosa ?ixdi. Indi isin qizgin ?agiydi, hami qisa t?dar?k g?r?rd?, ot, yarpaq dasiyirdi. K?nd yerind? kim idi kim? at, qatir ver?n. N? olsun ki, ona s?z vermisdil?r…
Bel?c?, Qirgig?z S?m?nd?r ?? g?n g?zdi, tanidigi, s?z?n?n ke??c?yini g?man etdiyi yeddi-s?kkiz k?nd? bas ??kdi, ancaq niyy?ti hasil olmadi. K?ndl?rind?n d? xeyli aralanmisdi, b?lk? d? otuz-qirx kilometrd?n ?ox olardi. ?li ?t?yind?n uzun kor-pesman geri qayidirdi. Bir xeyli yol g?lib yorulmusdu, nec? dey?rl?r, lap ?ld?n-ayaqdan d?sm?sd?, dizl?rind? taq?t qalmamisdi, daha ayaqlari da s?z?n? baxmirdi. Acliq da bir yandan ?h?dini k?sirdi, ?r?yi u?um-u?um u?unurdu.
Axsamt?r?fi olardi. Qarayazi mes?sinin gir?c?yind? t?st? qalxdigini g?rd?. “Balam, bu n? t?st? ola bil?r? Indi buralarda ferma-zad da qalmayib, hamisi G?d?b?yin, S?ms?ddinin, Bor?alinin yaylaqlarina qalxib”, – dey? fikrind?n ke?irdi.
Vaxt itirm?yib tez ?z?n? yetirdi ora. N? g?rs? yaxsidir?!
G?rd? ki, yasi qirx-qirx bes arasi qivrimsa?, ses?big bir adam ocaq qalayib, ?z? d? ocaqdan bir az aralida s?fr? a?ib oturub nahar el?yir. Ati da ondan bir az aralida otlayir.
Lap yaxina g?ldi, baxdi ki, s?fr?, n? s?fr?. Kartof, yumurta soyutmasi, pendir, yaninda da t?z? g?y-g?y?rtisi; ??l kisnisi, x?z?z, k?v?r… ?r?yind?n ke?di ki, bir “nus olsun” deyib ?z? d? s?fr?y? ?yl?ssin. Tez d? fikrind?n dasindi: “Ey dili qafil, bu adam bura adami deyil, nab?l?ddir, g?r?n?r, gec?ni d? burda qalacaq, ocagi da qalayib ki, migmigalar, agcaqanadlar, ditdilil?r g?lib onu yem?sin…”.
– Nus olsun! – dedi v? ucadan, ?z? d? yogun s?sl? sorusdu. – Ay adam, kims?n, buralarda n? g?zirs?n?
Adam tez ?z?n? yigisdirdi, el? z?nn etdi ki, g?l?n mes?b?yidir, bir az qorxuya d?sd?.
– N? el?y?c?m? He? n?. G?r?rs?n ki, ??r?k yeyir?m. – N? fikirl?sdis?, s?z?n? bir az ara verib dedi. – Ajdigin var, g?l qonaq ol.
Qirgig?z S?m?nd?r? d? el? bu lazim idi. Tez ??m?lib oturdu s?fr?nin qiragina. Lavasi g?t?r?b arasini pendirl? doldurdu. ?st?n? d? g?y-g?y?rti qoyub b?rm?l?di, d?rm?k el?di. Basdi agzina, ovurdlarini sisird?-sisird? sirin-sirin ?eyn?yib uddu. Arxasinca kartof soyutmasi, onun dalinca da iki yumurta yeyib qarnini b?rkitdi. G?zl?rin? isiq g?ldi.
– S?fr?n a?iq, ruzin bol olsun! – dedi.
G?zl?rini s?fr?d?n qaldirib aralida otlayan ata baxdi. “P?rv?rdigar?! S?n he? vaxt m?ni darda qoymamisan, dar macalda olsa da ?z?n imdadima yetmis?n. S?k?r yaranisina!”. ?r?yind? Tanriya qabagina ?ixartdiqlarina g?r? dua etdi.
N?z?rl?rini bir xeyli atin ?z?rind?n ??km?di. At, ?z? d? n? at. K?h?r at, min ?st?n?, d?sm? yer?, ancaq ?ap. Adam he? bel? ata y?k vurmaga da qiymaz. B?s neyl?m?li? M?cburiyy?t insani ?ox sey? vadar edir. G?l indi qism?tind?n qa?. Tanri ?z? qabagina at ?ixardib. At yox e, b?sl?nmis k?hl?n, cilovu da basinda. Cilovun ucuna bir k?ndir baglanib. K?ndir g?lir-g?lir, adamin ayaginin yaninda yer? basdirilmis d?mir mix?aya baglanir.
– H??, s?n he? dem?din axi… kims?n? Buralarda n? g?zirs?n? – Qirgig?z S?m?nd?r bir d? sorusdu.
– Yol adamiyam, agrin alim. Varib o t?r?fl?r? ged?siy?m. – ?li il? Qarayazi mes?sinin anri t?r?fl?rini, daglari, yaylaq yerl?rini g?st?rdi. – G?rd?m ki, gec? d?s?r, dedim el? burda gec?l?s?m yaxsidir. Tezd?n obasdan ged?r?m. Gec?yk?n gedib yolu tapammaram. At da ki, xamdir, h?rk?b eliy?r, m?ni yixar.
– Ay?, agrin alim, b?s qorxmursanmi, gec? g?lib atini ogurlayarlar?
Qirgig?z S?m?nd?rin bel? yumsaq, bir az da m?lh?m danisigini ciddiliy? almadan zarafat kimi basa d?sd?, el? o t?rzd? d? cavab verdi:
– Ati h?r?kl?mis?m, mixi da dizimin dibin? basdirmisam. Kim g?lib ogurlayacaq?
– M?nim kimi yoldan ke??nin biri…
– S?n d? s?z dedin d?… G?z?m g?r?-g?r? hancari g?lib ogurlaya bil?rl?r?
– Indi m?n g?st?rim, s?n d? tamasa el?. G?st?rimmi?
– G?st?r g?r?m. – Bigalti qimisdi.
– Dem?li, ogru ehmal-ehmal g?lir, yaxinlasib dizinin dibind?n mixi ?ixardir. – Qirgig?z S?m?nd?r ehmalca durub ona yaxinlasdi, dartib mixi ?ixartdi, k?ndird?n aralayib adama uzatdi. – S?n h?l? bu mixi bir tut.
Adam h?l? d? n? bas verdiyini anlamadan bir usaq maragiyla Qirgig?z S?m?nd?r? baxa-baxa mixi aldi.
– K?ndiri d?, bax bel?c? d?st?l?yir. – K?ndiri d?st?l?y?-d?st?l?y? atin yanina g?lib y?h?r? bagladi.
– Tuxu, tuxu… – deyib atin yalmanina bir-iki d?f? sigal ??kdi.
Sonra ayagini ?z?ngiy? basib qalxdi atin belin?. El? ki, ati mindi, baxib g?rd?, adam, ?lind? mixca quruyub qalib yerind?.
– N? quruyub qalmisan? – Ona t?pindi. – Bir t?rp?ns?n?, qirisigin a?ilsin. ?lind?ki qam?ini da b?ri el? g?r?m, h?l? s?nin atin nec? qa?ir. Deyirs?n xamdi, k?hl?ndi, n? bilim n?di…
Adam yerd?n qalxib ata yaxinlasdi. Qam?ini ona uzatdi. Qirgig?z S?m?nd?r qam?ini alan kimi ucadan s?sl?ndi:
– Di salamat qal, m?n getdim. On g?nd?n sonra g?lib atini G?yyurddan sag-salamat geri g?t?r?rs?n.
– Axi he? adinizi da dem?diniz… – Adam, sanki yuxudaydi, indi ayildi.
– Adim S?m?nd?rdi, m?ni bu mahalda tanimayan yoxdur, kimd?n sorussan, nisan ver?c?k.
– S?m?nd?r?! ? kisi, b?lk? o m?shur at ogrusu Qirgig?z S?m?nd?r s?ns?n?
– D?z tapmisan, ?z?d?r ki, var. – Tanisliq verdi.
– Baloyun basina dolanim, ay S?m?nd?r, m?ni d? al t?rkin?, burda qoyma, bir d? o boyda yolu payi-piyada g?lm?yim. – N? fikirl?sdis?, s?z?n? bir az ara verdi. – Otun varsa, onu da ?z?m dasiyaram…
Qirgig?z S?m?nd?r el?-bel? ad qazanmamisdi, q?ns?r? ?ixib g?z?n? qiyib baxdimi, b?sdi. Ona g?n kimi aydindi, harda mal otlayir, harda at, qatir, harda da heyvan. G?z?nd?n he? n? yayinmazdi. Mahalda onu tanimayan yox idi – m?shur at ogrusuydu. ?z? at, ess?k, qatir saxlamazdi. “N?yim? g?r?kdi, artiq x?rcdi, on-on bes g?n y?k dasitdiracam dey?, il boyu at-qatir b?sd?m?liy?m? Lazim olanda birinin ati, ess?yi il? dasiyaram”, deyirdi. Ogru olmagina ogruydu, amma basqa ogrular kimi deyildi. Ild? ikic? d?f? ogurluga ged?rdi, bir yayda, bir payizda. ?z? d? gedib yeddi-s?kkiz k?nd o t?r?fl?rd? at, qatir ogurlayardi ki, yiy?si soraqlasa-soraqlasa g?lib tapana kimi isini g?r?b qurtarsin. Yayda ot, yarpaq, payizda da odun dasiyardi. Bax, onun ogurlugunun q?rib?liyi bundaydi.
Xeyli vaxtdi, ogurlugun dasin atmisdi. K?nd camaati, el? iki qonsu k?ndin kisil?ri d? ?zl?ri raziliga g?lib kisi kimi s?z vermisdil?r ki, m?vs?md? n?vb? il? onlarin at, qatirlarindan istifad? etsin. Ancaq n? etm?li? Kim ?z y?k?n? saxlayib atini Qirgig?z S?m?nd?r? ver?c?kdi?
H?rd?n d? deyirdil?r ki, onun isini Allah ?z? sahmanlayir.
Bu d?f? d? bel? alindi. G?r?n?r, yen? Tanri ?z? r?va bildi, yoxsa bu boyda ogurluq isini d?z?b-qosmaqmi olardi?
Qaygikes qoca
S?s? yuxudan ayildim, qapinin z?ngi dayanmadan ?alinirdi. S?nb? g?n? idi, yatib dinc?l?c?kdim. H?r g?n s?h?r obasdan yuxudan alayarim?iq qalxib s?h?rin o basina is? getm?k, axsam da isd?n sonra yenid?n o boyda yolu avtobuslarda sallasa-sallasa, metronun sixliginda, basabasda gedib-g?lm?k m?ni ?ld?n salmisdi. Birc? ?midim istirah?t g?nl?rin?ydi ki, yatib dinc?l? bilirdim, o da evin ?sasli t?mizliyind?n basqa bir hoqqa ?ixmasaydi… Ancaq, n?d?ns?, ?t?n bir il ?rzind? h?l? dalbadal iki g?n dinc?ldiyim olmamisdi, h?r d?f? n?s? bir is ?ixmisdi.
C?ld yatagimdan qalxdim. S?h?rin bu alatoraninda m?ni narahat ed?n kim ola bil?rdi? Ilk aglima g?l?n su sizmasi oldu. C?ld hamama v? ?d?bxanaya baxdim, h?r sey qaydasindaydi. Ordan ?z?m? atdim m?tb?x?, bird?n, Allah el?m?mis, n?s? yanar, ya qaz sizmasi ola bil?r. S?k?r, burada da salamat?iliqdi, h?r sey ?z qaydasindaydi.
Qapinin z?ngi is? lap iliyim? isl?yirdi. El? gec? paltarinda d?hliz? y?y?rd?m.
– G?ldim e.., g?ldim. – S?sl?ndim ki, b?lk? z?ng d?ym?sini basan esid?, ?l saxlaya, amma o da h?r kimidis?, inadindan d?nm?rd?.
