Növbəti bazar ertəsinin fantastik dərəcədə darıxdırıcı səhəri idi. Əməkdaşların könülsüz və zəif alqışları altında «Həftənin satıcısı»nı müəyyən etdiyimiz «Bazar ertəsi ötür-ötürü» indicə qurtarmışdı. Bizim filialımızda satış yaxşı getmirdi. Deyirdilər ki, rəhbərlik yaxın vaxtlarda öz mağazalar şəbəkəsini yenidən qurmaq fikrindədir və birinci növbədə bizi bağlayacaqlar. Xərcləri azaltmaq, işi optimallaşdırmaq və gəlirləri artırmaq lazım idi. Özü də təcili.
Belə iclasların məqsədi kitab satışı şirkətimizin hədəflərini komanda üzvlərinə bir daha xatırlatmaq, eləcə də onları növbəti həftədə məhsuldar işləməyə kökləmək idi. Şəbəkənin mağazalarından hər biri ilin axırına özünün ən yaxşı işçisini seçirdi və bu işçi şirkətin verdiyi «Amerikanın ən yaxşı kitab satıcısı» adına iddiaçı olurdu. Bu adla bərabər böyük pul mükafatı və Arubaya bir həftəlik putyovka da verilirdi. Şəxsən məni bu tədbir nəinki səfərbər etmirdi, hətta ruhdan salır və gündəlik işlərimə daha böyük laqeydlik yaradırdı. Mən də bu əhvalı yanımda olan şər bir əməkdaşa çox asanlıqla ötürürdüm.
Lakin həmin səhər fövqəladə bir şey baş verdi. İşdən gizlənərək, biznes ədəbiyyatı bölməsindəki kitab dolablarının birinin arxasında qəhvə içdiyim zaman kimsə əlini çiynimə toxundurdu. Mən döndüm və gördüyümdən çaşıb qaldım.
Qarşımda çox qəribə bir adam dayanmışdı. Bir-birinə uyuşmayan köhnə geyimi tam səliqəsiz vəziyyətdə idi. Dama-dama jileti süzülmüşdü. Köynəyinin qolları yuxarıya qatlanmışdı, sanki köhnə geyiminin əksinə olaraq, kişi daxilən nəsə ciddi bir işə köklənmşdi. Jiletin cibindən üzərində Mikki-Mausun kiçik təsvirləri olan sarı cib dəsmalı sallanmışdı. Boynundakı gümüş medalyonun üstündə sadə, müasir şriftlərlə TLE hərfləri oyulmuşdu.
Mən onun ayaqlarına baxdım. Qəribə də olsa, parlayana qədər təmizlənmiş, uclarına dəmir pullar bərkidilmiş yeni çəkmələr geymişdi. Yad adam səssiz və hərəkətsiz dayanmışdı. O mənim anbaan artan çaşqınlığımı hiss edir, lakin söz söyləməyə ehtiyac duymurdu – sözün çox, işin isə az olduğu dünyamızda bu, nadir istedad idi.
Yad adamın üzü bişmiş alma kimi qırış-qırış idi, çox qoca olduğuna şübhə yox idi. Dişləri sınıq və qaralmış idi. Nazik, itaətsiz saçları Albert Eynşteynin kameraya dilini çıxardığı məşhur fotosundakı kimi vız durmuşdu.
Lakin adi qaydada başlanan bazar ertəsi qarşıma çıxmış bu qəribə şəxsdə məni ən çox heyrətə gətirən onun gözləri idi. Səliqəsiz görünüşü onun evsiz olduğuna işarə edirdisə də, baxışlarından güc və sərrast ağıl oxunurdu. Bilirəm, bu qəribə görünə bilər, lakin onun ovsunlayıcı baxışı məni təkcə sakitləşdirmədi, həm də mənə çox güclü adamla rastlaşdığım fikrini aşıladı.
– Salam, Bdeyk, – nəhayət tanımadığım adam məni daha da rahatladan inamlı səslə dedi. – Səninlə tanış olmağıma çox şadam. Mağazanın əməkdaşlarından sənin haqqında çox eşitmişəm.
Bu adam mənim adımı bilir! Bəlkə də sayıq olmaq lazımdır. Nyu-Yorkda saysız-hesabsız başdanxarab adam yaşayır, bunun zahiri də hər cür şübhəyə əsas verir. O kimdir? Mağazaya necə keçib? Bəlkə mühafizəçiləri çağırım? Lənət şeytana, mənim adımı haradan bilir?
– Sakit ol, dostum, – o görüşmək üçün əlini uzadaraq dedi. – Mənim adım Tommi Flindir. Məni bu mağazaya Yuxarı İst-Sayddakı filialdan indicə keçiriblər. Bilirəm-bilirəm, zahiri görünüşümdən deməzsən ki, mən o rayonda işləmişəm, amma keçən il mən «İlin satıcısı» olmuşam. Belə ki, mənimlə nəzakətli olsan yaxşıdır. Nə bilmək olar, bəlkə tezliklə sənin müdirin oldum.
– Görünür siz məni ələ salırsınız. Bizim şirkətdə işləyirsiniz? – ağzımdan çıxdı.
– İşləyirəm. Amma narahat olma, ən az istədiyim şey sənə müdir olmaqdır. Mənim üçün ən əsası öz işimi ən yaxşı şəkildə görməkdir. Bunun üçünsə mənə heç bir formal rütbə lazım deyil. Ümid edirəm ki, son beş ildə bu şirkətin ən yaxşı işçisi seçildiyimi bildirsəm bunu özünü öymək kimi qəbul etməyəcəksən. – Tommi qürurlu təbəssümlə öz Mikki-Mauslu dəsmalını düzəldərək dedi.
Yəqin bu qəribə qoca sayıqlayır. Bəlkə, hələ ki gec deyil, qaçmaq lazımdır. Lakin bu çox səfeh görünərdi. Əməkdaşların mənə onsuz da xüsusi hörməti yox idi. Həm də qəhvə, onu yarımçıq qoymaq üçün çox yaxşı idi. Bir də, boynuma alım ki, qoca məndə maraq oyatmışdı. Mən qalmaq qərarına gəldim.
Mən gizli kamera görmək ümidiylə ətrafa boylandım. Bəlkə əməkdaşlar məni, xəbərsiz adamları müxtəlif qəribə vəziyyətlərə qoyan, komedik verilişlərdən birinin personajı etməklə zarafat etmək istəyirlər. Lakin nə qədər baxdımsa, kamera görmədim. Ona görə oyunu davam etdirməyi qərara aldım.
– Yaxşı, – əsgər kimi hər cür vəziyyətdə olmuş və hər cür adamla rastlaşsam da səsim bir qədər titrəyirdi, – salam, Tommi. Tanış olmağımıza şadam. Bəs sizi niyə bizim mağazaya keçiriblər? («Dəlixanaya yox», – əlavə etmək istəyirdim). Bilirsinizmi, bizim vəziyyətimiz batan gəmininki kimidir.
– Heç kim məni bura keçməyə məcbur etməyib, Bleyk… Mən özüm istəmişəm – o, inamlı, dəlilikdən əsər-əlamət olmayan bir səslə dedi. Əvvəlki mağazada daha inkişaf etməyə yer yox idi. Fikirləşdim ki, bəlkə burada faydalı ola bilərəm, bəlkə nəyisə dəyişə bilərəm. Bleyk, vəziyyət nə qədər mürəkkəbdirsə öz daxilində o qədər böyük imkanlar saxlayır. Bax mən də buraya keçib, səninlə birlikdə işləmək istədim, – gülümsəyərək əlavə etdi.
Mən onun söhbəti hara apardığını başa düşmürdüm. Bu kimdir axı? Digər tərəfdən də, dəsmalın üzərindəki bu siçanlar əsəbimə toxunurdular. Elə bilməyin ki, xalqın sevimlisi olan körpə Mikki-Mausa qarşıyam, amma hər halda…
– Sənə Oskar adı nəsə deyir, Bleyk?
Mən səksəndim. Bir anlığa nəfəsim kəsildi. Ürəyim tez-tez vurmağa başladı, ayaqlarım boşaldı. Oskar atamın adı idi.
– Atamın adı Oskar idi, – sakitcə cavab verdim və ölmüş valideynlərim haqqında qəlbimin dərinliklərində çoxdan basdırdığım qüssənin üzə çıxmağa başladığını hiss etdim. Tomminin baxışları yumşaldı. Bu an onun çox mehriban insan olduğunu hiss etdim. O, əlini çiynimə qoydu.
– Mən Miluokidə yaşayanda atan ilə dost idim. Biz bir yerdə böyümüşük. Mən Nyu-Yorka köçdükdən sonra heç vaxt görüşməmişik. Amma dostluğumuz kəsilməyib. Biz bir-birimizə həyatımız haqqında uzun, ətraflı məktublar yazırdıq. Orada iş tapılmadıqda, məhz sənin atan məni Nyu-Yorka gəlməyə inandırdı… Onun xasiyyətinin gücünü görmüş olduğumdan özümdə adi günlərin get-gəlində ölgünləşməyə başlayan cəsarətimi bərpa etmək üçün güc tapırdım. Bleyk, valideynlərinin başına gələnlərdən çox kədərliyəm. Onlar gözəl insanlar idi.
– Oskar məni, bu və ya başqa yolla, – gözlərimə diqqətlə baxaraq davam etdi, – sənin nə işlə məşğul olmağın haqqında məlumatlandırırdı. O, həmişə deyirdi ki, sənin nəhəng potensialın var və böyük işlər görəcəksən. Bleyk, Atan sənə çox inanırdı. Amma hiss edirdi ki, sənə səni ruhlandıracaq və imkanlarını tam gerçəkləşdirməyə kömək edəcək adam lazımdır. Amma nəyə görəsə özünü belə bir adam hesab etmirdi.
Mən qulaqlarıma inanmırdım. Bu yad adamın atamın dostu olması fikri beynimə yerləşmirdi. Tamamilə sürrealist bir mənzərə idi. Mən kətilin üstünə oturdum və kürəyimi kitab dolabına söykədim.
– Narahat olma, Bleyk. Azmaq sənin üçün müəyyən edilmiş yolu tapmağın adi bir mərhələsidir. Bəzən qarşındakı yolu aydın görməyi öyrənmək üçün onu səhv salmaq hətta zəruridir. İndiyə qədər başına gələnlər – yaxınlarını itirməkdən İraqda xidmətə qədər – yalnız hazırlıq idi.
– Hazırlıq idi? – çaşqın, hələ də başı dumanlı halda soruşdum.
– Əlbəttə. Əgər bütün bunları keçməsəydin indi sənə öyrətməyə hazırlaşdığım şeyləri mənimsəməyə hazır olmayacaqdın. Həyat səni yıxmasaydı, özünü yenidən yaratmaq şansın olmayacaqdı. Sadəcə səbirli ol, balaca, səni nəhəng bir irəliləyiş gözləyir. Nəfəs dərməyə macal tapmayacaqsan ki, bizim şirkətin rok-ulduzu olacaqsan, – Tommi ehtiras dolu bir səslə dedi.
– Rok-ulduzu?
Burada Tommi yumruğunu yuxarı qaldırıb, ombalarını ritmlə hərəkət etdirərək, Mik Caqeri təqlid etməyə çalışdı. Lakin bu, o qədər də duzlu alınmadı.
– Bəli rok-ulduzu, – qoca təsdiq etdi və güldü.
– Siz nə danışırsınız! Mənə günü başa vurmağın özü belə problemdir. Mən başa düşürəm ki, siz kömək etmək istəyirsiniz… və mən əlbəttə ki, atamın köhnə tanışına rast gəlməyimdən sarsılmış bir vəziyyətdəyəm. Lakin yaşamağın mənim üçün nə qədər ağır olduğunu təsəvvürünüzə belə gətirə bilməzsiniz. Hərblə bağlı xatirələr indiyə qədər məni təqib edirlər. Onlar ən az gözlədiyim vaxtlarda xəyalımda canlanırlar. Gecələr demək olar ki, yatmıram və bütün günü özümü əzgin hiss edirəm. Ştatlara çoxdan qayıtmağıma baxmayaraq öz qız dostumla müharibəyə gedənə qədər olan münasibətlərimi hələ də bərpa edə bilməmişəm. Belə ki, kitab satışının «rok-ulduzu» olmaq perspektivi mənim üçün aktual deyil. Sadəcə sağ qala bilsəydim…
Tommi əllərini sinəsində cütləyib düz gözümün içinə baxdı.
– Mən səni eşitdim, – çox ciddi dedi. – Və mən sənin hər sözünə hörmət edirəm, Bleyk. Lakin, xahiş edirəm, səninlə bölüşmək istədiyim şeylər üçün açıq ol, özünə qapanma. Bir vaxt mənim də həyatım köndələn getmişdi. Lakin hansısa bir anda hər şey tanınmaz dərəcədə dəyişdi. Bu, möcüzəyə bənzəyirdi. Mən təminat verirəm ki, səninlə də həmin şey olacaq.
– Uzun illər bundan qabaq atana söz vermişdim ki, sənə kömək edəcəm. Lakin illər keçirdi, amma mən sənə baş çəkməyin vaxtı gəldiyini hiss etmirdim. Sonra tale istədi ki, sənin adını işə düzəlmək istəyənlərin siyahısında görüm… «Amerikanın ən yaxı kitab satıcısı» adının, pul mükafatı və Karib adalarına səyahətlə yanaşı, verdiyi imtiyazlardan biri də kadr seçimində birbaşa iştirak etmək, şirkətin direktorları ilə nahar yeməklərində müntəzəm iştirak edərək, şirkətimizi daha yaxşı etmək üçün rəy mübadiləsi aparmaq imkanıdır. Mən anladım ki, bu, uzun illər bundan əvvəl, şəxsi və peşə həyatımda səninki kimi çətin günlər yaşadığım vaxtlarda mənə öyrədilmiş liderlik və uğur fəlsəfəsini səninlə bölüşmək üçün əlimə düşmüş şansdır. Sadəcə təsəvvür et ki, indiki işində o qədər bacarıqlı olmusan ki, bayır qapıdan içəri girəndə insanlar səni ayaq üstə alqışlayırlar, sanki sən Coldplay, U2 və ya Green Day qrupunun liderisən – Tommi ruh yüksəkliyi ilə səsləndi.
Mən bu uydurmaya gülməyə bilmədim. Bəlkə şirkətimizin rok-ulduzuna çevrilmək doğrudan da əla olardı. Digər tərəfdən Arubaya səyahəti və pul mükafatını udmağı istəməyim də şübhəsiz idi.
– İndi isə təsəvvür et ki, nəinki baş gicəlləndirici vəzifə zirvələrinə çatmısan, – Tommi davam etdi, – eyni zamanda da möhkəm sağlamlıqdan, insanlarla əla münasibətlərdən ləzzət alırsan və ümumiyyətlə xoşbəxtsən. Mən sənə bütün bunlara aparan etibarlı yolu göstərə bilərəm. İnan ki, bu yola qədəm qoymaq sənin təsəvvür etdiyindən qat-qat asandır.
– Bəs boynunuzdakı TLE yazılı medalyonun mənə öyrətmək istədiyinizə bir dəxli var? – maraqla soruşdum.
– Çox yaxşı, – Tommi razılıqla mənə əl çalaraq, cavab verdi, – səninlə işimiz fikirləşdiyimdən də asan olacaq. Bəli TLE tezliklə sənə açılacaq üsulun ürəyidir. Bu işləməyin və yaşamağın son dərəcə sadə və qeyri-adi bir üsuludur. Qəlbim üçün çox qiymətli olan dörd müəllim bu üsulu mənə öyrətdiyi gün içimdə nəsə köklü surətdə dəyişdi. İçimdə bir təbii qüvvə oyandı. O gündən sonra daha heç vaxt əvvəlki kimi olmadım. Bunun nə qədər qəribə və qeyri-adi səsləndiyini anlayıram, Bleyk. Lakin hər şey məhz belə olmuşdu. Sadəcə mən karyeramı və şəxsi həyatımı yeni işıqda görməyə başladım. Bu biliklə tanış olan andan dünyaya başqa gözlərlə baxmağa başladım. Fantastik nəticələri çox gözlətmək lazım gəlmədi.
Mən maraqlanmağa başlamışdım. Düzdür müəyyən şübhələr hələ qalırdı, amma bu adam məni heyran etmişdi. Sözləri nə qədər qəribə səslənsə də, sövq-təbii hiss edirdim ki, yalan danışmır.
– Görünür bu çox güclü fəlsəfədir, elə deyilmi?
– Bəli, elədir, – Tommi dalğın halda medalyonunu sığallayaraq cavab verdi. – Son dərəcə güclü… – lap sakit əlavə etdi və fikirli-fikirli öz saçlarını qarışdıraraq susdu.
Mağazada alıcılar yavaş-yavaş çoxalmağa başladı. Qəhvəm tamamilə soyumuşdu. Birdən müəyyən çaşqınlıq hiss etdim. Amma sadəlövhlük etməmək qərarına gəlib soruşdum:
– Tommi ümid edirəm ki, sözlərimdən inciməyəcəksiniz, əgər sizin TLE üsulunuz həqiqətən belə yaxşıdırsa, niyə indiyə qədər bu mağazada işləyirsiniz? Məgər təqaüdə çıxmaq olmazdı? Bir də, bağışlayın ki, bunu diqqətinizə çatdırıram, sizi geridə qalan bu filiala keçirərkən heç menecer də etməyiblər. Siz də elə mənim tutduğum vəzifədəsiniz. Görünür sizin nəzəriyyəniz özünüzə xeyir gətirmir, – kinayə ilə yekun vurdum.
Bunları deyərkən diqqətlə müsahibimə baxırdım. Gözləyirdim ki, bu dəqiqə müdafiə mövqeyi alacaq və sözləri şübhə altına alınan insanların əksəriyyəti kimi inciyəcək də. Lakin Tommi mənim iradlarıma müsbət yanaşdı. O bir müddət susdu, sonra dərindən nəfəs alıb gülümsündü.
– Yaxşı sualdır, Bleyk. Sən səmimisən. Bu mənim xoşuma gəlir. Fikrini, bir qədər sərt də olsa, birbaşa deyirsən. Bu çox yaxşı keyfiyyətdir. Nə olar, təqaüd məsələsində sən haqlısan: mənim yaşıdlarımın əksəriyyəti çoxdan istefa veriblər. Yeri gəlmişkən, elə keçən həftə mənim yetmiş yeddi yaşım tamam olub.
– Ad günün mübarək, Tommi, – mən üzrxahlıq edirmiş kimi dedim və məni «saf ürəkli» adlandıran babmı xatırlayaraq, Tommi ilə sərt danışdığıma bir qədər təəssüf etdim. Bu yaşlı centlmenlə bir qədər yumşaq davranmaq lazımdır. O məndən böyükdür, valideynlərim isə mənə böyüklərə hörmətlə yanaşmağı öyrətmişdilər.
– Sağ ol, – Tommi dedi, – amma mən özümü lap cavan hiss edirəm. Yaş sadəcə ağlın vəziyyətidir… tayfanın öz tayfa yoldaşlarını işarələdiyi və onların imkanlarının hüdudlarını cızdığı yarlıqlardan biridir. Mən isə öz həyatımı yarlıqlara uyğun qurmaq fikrində deyiləm. Lakin sən haqlısan, mən çoxdan təqaüdə çıxa bilərdim, amma şirkətimiz üçün işləməyi davam etdirirəm. Artıq yarım əsrdir ki, onunlayam.
– Oho!
– Özün fikirləş, sənə ləzzət verən işi niyə atasan? Nə qədər ki, sağam, vaxtım var! Xoşuna gələn şeylə məşğul olmaq isə ruhundakı gəncliyi qoruyub saxlamağın üsullarından biridir. Burada həm yaradıcılıq üçün yer var, həm də yeni problemləri həll etməklə öz təfəkkürümü inkişaf etdirir, dünyagörüşümü genişləndirirəm. Hər gün yeni dostlar əldə etməyə imkanım olur, bunun üçün sadəcə özünü alıcılarla diqqətli və mehriban aparmalısan. Bundan başqa mən öz nümunəmlə digər iş yoldaşlarımı da ruhlandıra bilərəm… Mən xoşbəxtəm, çünki yaxşı görülmüş iş insana böyük ləzzət verir. Bütün bunlar mənim həyatımı mənalı edir, – Tommi sözünü bitirdi.
– Kobudluğuma görə üzr istəyirəm, – hələ də kətildə oturub, aşağıdan yuxarı bu adama baxaraq, mızıldandım.
Yavaş-yavaş mənə lazım olan müəllimi əldə etdiyimi anlamağa başladım…
