Дарҳақиқат, масъулият туйғуси билан яшаган инсон миллатнинг бойлиги, иймон-эътиқодда мустаҳкам, маънан етук инсон тимсолидир. Шу ўринда айтиш лозимки, маънавий мерос – маънавий тараққиёт маҳсули. Инсон ақл-заковати билан яралган тафаккур ёғдуси. Буюк аждодларимизнинг тафаккур ёғдуси бугун бутун оламга ва одамлар қалбига ўз нурини таратмоқда. Дилларни дилларга, элларни элларга маънавият риштаси ила боғлаяпти. Ҳушёрликка, бирдамликка чорлаяпти.
“Жаҳолатга қарши – маърифат” деган эзгу ғоя Конституциямизнинг туб моҳиятида янада кенгроқ акс этмоғи керак. Давлатимиз раҳбари “Янги Ўзбекистон стратегияси” китобида “Мамлакатимизнинг кейинги даврга мўлжалланган тараққиёт стратегиясида албатта маънавий-маърифий ислоҳотларга алоҳида бўлим ажратилиши даркор, деб ҳисоблайман. Ўзбекистоннинг 2022-2032 йилларга мўлжалланган маънавий тараққиёт стратегиясини ишлаб чиқиши ва уни давлат сиёсатининг таркибий қисмига айлантиришни талаб қилмоқда”, дея бежиз айтмаган.
Шунинг учун ҳам бу йўналишда миллий урф-одат ва қадриятларимизни тиклаш, хусусан, буюк боболаримиз ва мутафаккирларимизнинг бой меросини теран ўрганиш, уларнинг қадамжоларини обод қилиш, тарихий обидаларини асраш, уларни келгуси авлодларга замонавий таъсирчан усулларда етказиш каби хайрли ишларни янада кенгроқ миқёсда амалга ошириш лозим. Буюк олимларимиз, ёзувчи ва шоирларимиз ҳаёти ҳамда илмий ва адабий меросларини ўрганишга, ўргатишга алоҳида эътибор қаратиш зарур.
Шуни унутмаслик жоизки, маънавий меросларимиз ёшлар таълим-тарбияси ёки миллат сифатидаги салоҳиятимизни эмас, балки халқимиз хавфсизлигини, тинчлигини мустаҳкамлаш ва одамларнинг ўзаро ҳурмат, инсон ҳуқуқлари ҳимояси, муроса ҳамда ўзаро англашув каби омиллар шаклланишига ҳам хизмат қилади.
Янгиланаётган Конституциямизда миллий урф-одатларимиз ва бой маънавий меросимизни сақлаш борасида модда борлигини инкор этмаган ҳолда, бир таклиф киритмоқчиман.
Зеро, маънавий мерослар типига буюк ёзувчи ва шоирларимизнинг дастлабки машқларидан то камолот касб этгунига қадар бўлган фаолиятига машъал тутган матбуот, яъни газета ва журналларни ҳамда бадиий ва илмий китобларни ҳам киритиш мумкин. Уларнинг ўрнини бутунлай электрон шакллар эгаллашига, келгуси авлод китоб ва матбуотни фақат тарихий кўрсатувлар ҳамда музейларда кўришдек аянчли ҳолатга тушиб қолишдан сақланиш лозим.
Бунинг учун янги Конституциямизга айнан матбуот ва китобларнинг тақдири, эртанги ва ундан кейинги кунлари билан боғлиқ муҳим ва аниқ модда киритиш жоиз.
Шу ўринда яна Президентимизнинг Ёшлар кунига бағишланган тантанали анжумандаги фикрлари ёдимга тушади. Уларнинг қанчалар узоқни кўзлаб айтилган даъват эканини эътироф қилмасак, адолатдан бўлмас: “Ёшларнинг таълим олишига эътибор қаратиш билан бирга китобхонликни янада кучайтиришимиз зарур. Шу мақсадда маҳаллалардаги ёшлар етакчилари ҳар бир кўча кесимида китобхонлик танлови, “Заковат” ва бошқа интеллектуал ўйинларни йўлга қўяди. Бундай танловлар ҳар ҳафтада – маҳалла кесимида, ҳар ойда – туман миқёсида ва ҳар чоракда вилоят даражасида ўтказиб борилиши керак. Бу орқали 2 миллионга яқин ёшлар қамраб олинади.
Шу билан бирга, вилоятлар, туман ва шаҳар ҳокимлари ҳар бир мактаб кутубхонасига камида мингтадан янги бадиий адабиётларни етказиб беради”.
Мамнуният билан шуни айтиш керакки, Конституциямиз умуминсоний ғоялар – тенглик, эркинлик, биродарлик, халқлар ва миллатлараро дўстлик, мамлакат ва дунё барқарорлиги каби қонуний асосларни ўзида мужассам этган ҳамда мавқеини бугун ҳам сақлаб келмоқда. Шунингдек, халқимиз фаровонлигини янада оширишнинг ҳуқуқий кафолати бўлиб қолмоқда.
Шу улуғ мақсадлардан келиб чиқиб, қуйидаги таклифларни ҳам бермоқчи эдим: Биринчиси – ўзбек тилига давлат тили мақоми берилган, аммо уни мустаҳкамлаш, янада таъсирчан аҳамиятини ҳосил қилиш учун имло билан боғлиқ модда ёки банд киритиш; иккинчиси – юртимизда Наврўз байрами, Рамазон ва Қурбон ҳайитлари умумхалқ байрами каби байрамлар сирасига Тил байрамини ҳам киритиб, ҳатто дам олиш куни сифатида белгилаш; учинчиси – миллий урф-одатларимизнинг қайта тикланиши, муҳофаза қилинишида, шунингдек, маънавий меросимизни асраб-авайлаш, бойитиш ва халқимизга етказишда Бош қонунимизнинг ўрни беқиёс бўлмоғи зарур.
Мухтасар айтганда, нафақат буюк аждодларимиз, балки яқин ўтмишдаги ватандошларимизнинг ҳам етти ухлаб тушига кирмаган дориломон замонда яшаш бахти бизга насиб этиб турибди. Ҳур фикрли инсон учун нимаики зарур бўлса – ижтимоий-иқтисодий, ҳуқуқий-сиёсий, маънавий-маърифий соҳада кундан-кунга яхши имкониятларга эга бўлиб боряпмиз. Биздан фақат шу кунларнинг қадрига етиш, шунингдек, барқарор тинчлигимизни янада мустаҳкам тутиш, аҳиллик, бирдамлик, эртанги фаровон ҳаётимизни таъминлашда ўз ўрнимиз, ўз қадримиз билан яшаш, янгиланаётган Конституциямиздаги инсонпарвар ғояларга содиқ қолиш сўраляпти. Шунчаки сўралаётгани йўқ, балки бу жараёнда фаол иштирок этишимиз, ўз келажагимиз учун дахлдор илғор таклифларни илгари суришимиз, ҳамиша уйғоқ ва сергак бўлмоғимиз илтимос қилинмоқда. Бу жиҳатдан давлатимиз позицияси бугунги демократик тамойилларга ҳам, умуминсоний тамойилларга ҳам тўла жавоб беришини айтиш жоиз. Дунё тарихида неча бор тамаддунларга доя бўлган маърифатпарвар миллатимиз бу залворли вазифани ҳам юксак даражада адо этишига шубҳамиз йўқ.
(“Янги Ўзбекистон” газетасининг
133-сони, 2022 й.)
ИСМИНГДА ИФОР БОР, ОЗОДЛИК!
Озодлик исмидаги ифорни туюш учун қишлоқда яшаб кўриш керак. Эрта тонгда бири биридан кеч қолмаслик илинжида эшиклари олдига сув сепаётган келинчакларни кузатганмисиз? Улар эшиклари олдига сув эмас, тонгдек тиниқ чеҳраларидан нур сепаётганига ўхшайди. Бу сулувлар сочиб-сочиб сепаётган сувнинг овози шодликнинг, қувончнинг овози, тўғрироғи, озод қалбнинг овози.
Сув сепилган, супурилган ҳовлилардаги гўзалликни кўриш, ифордан маст бўлиш учун қишлоқда яшаб кўриш, жилла қурса меҳмонга келиб тунаб қолиш керак. Бир бўйрагина ерга ҳам турфа райҳонлар-у, анвои гулларни сиғдирган, уларга атиргулни қўриқчи қилиб тонг елларига ифор улашиб, жаннат насими эсаётган ҳовлиларда тўйиб-тўйиб нафас олишнинг ўзи бир бахт. Бу бахт туққан еринг, туғилган заминингдаги катта ҳарфларга сиғмайдиган БАХТ!
Жимжимадор сиёсий сўзларсиз ҳам киндик қони тўкилган Момо Ерни ўз жони қадар севгувчи, асрагувчи одамларни қишлоқнинг ҳар бир хонадонидан топсангиз бўлади. Яшнаб турган райҳонларининг бир шохи бевақт сўлиса, ўз жонини юз марта чимчилаб оладиган 84 ёшли Онамга Ватанни севишни ўргатиб бўларканми? Кўзларига нур ато этувчи гулу райҳонларидаги гўзаллик, келинлари супуриб-сидириб, файзу таровати дилини балқитиб юборадиган ўз ҳовлисидаги чирой онажонимни ёшартириб турган бўлса не ажаб? Озод юртнинг обод остонасига ҳар киши ҳавас билан қадам қўяди. Озод юртнинг обод хонадонидаги бахт ҳуррият берган бахтдир.
Бизлар бўлмасак ҳам Яратган ўзи сепиб қўйган гуллар ҳар баҳор оламга чирой бахш этиши бор гап. Аммо ёзнинг чилласида гулзорнинг, экинзорнинг гуркираб туриши учун қўлингдан кетмон тушмаслиги, дилингда меҳр булоғи қайнаб туриши керак. Гул кўнгилга сиғмоғи, қўлларга ярашмоғи учун хонадонингда, элу юртда тинчлик барқарор бўлмоғи лозим. Агар қўшнинг азадор бўлса сен унинг ёнидан бир қучоқ гул кўтариб ўтишга ийманасан. Демак, гулнинг чиройи, гулзорнинг чиройи бу Озодлик ато этган ободликнинг, тинчликнинг, хотиржамликнинг чиройидир!
Паркентга ташриф буюрганлар яхши билишади, шу тоғли туманнинг ҳудудига киришингиз биланоқ катта йўлнинг икки ёқасидаги гулларнинг ифори димоғингизга уради. Паркент шаҳрини оралаб ўтиб йўлингиз Заркент қишлоғига тушса сиз ҳайрат осмонида учасиз. Наҳотки, Ўзбекистонимизда шундай поёнсиз узумзорлар борлигидан бехабармиз, деган ўй кечади дилингиздан. Сувсиз, лалми қирларда бунёд этилган токзорлардаги гўзаллик кўзни қамаштиради. Беихтиёр инсон қудратига тасанно дейсиз. «Бўларкан-ку!» деган хитоб бўғзингизни куйдириб садо беради. Дабдурустдан ёдингизга ҳассос шоиримиз Эркин Воҳидовнинг «Узум» ғазалидаги ушбу мисралар келса ажабмас.
Офтоб машшотаси
Ток сочини нурдек тараб,
Зангининг бўйнига осмиш
Шодаи маржон узум.
Тоқи ишком мисли осмон
Ҳар тараф юлдуз сочур,
Воҳ ажаб, бу не синоат,
Ер узум, омон узум.
Қирқ йилдан зиёд хўжаликка раҳбарлик қилиб тоғлар бағрида юзлаб гектарларда кўрки кўзларга сиғмас узумзорлар бунёд этишга бош-қош бўлган, Худо раҳмат қилгур Тоживай ота Ризаев кўксига юртбошимиз бекорга олтин юлдуз қадаб қўймаганлигига иймон келтирасиз. Қаҳрамон ота руҳи покига дуо қилиб, қўш қўллаб юзларингизни сийпайсиз. Шу қишлоққа кириб келаётиб ҳам катта йўл ёқасига арчалар, ноклар орасига экилган атиргулларга кўзингиз тушади. Кўксингизни куйдириб, дилингиз тубидан шукрона ҳайқириқ келади. Ери гул, осмони гул, ерида узум, осмонида узум бу юрт кимнинг Ватани? У сизники, у бизники, азиз Ватандош! Келинг, унинг тинчлигига, меҳру-муҳаббатимизни, қадру-садоқатимизни тумор қилиб тақайлик, токи битта гули, бир чимдим майсаси, бирон ниҳоли бевақт сўлмасин. Ободлик озодликнинг меваси. демак, озод юрт остонаси гулзор бўлади, елларининг этагини жаннат ифорлари тутган бўлади.
Шу йилнинг июнь ойи охирларида Фарғонанинг Чимёнида дам олаётган бир улфатимизни зиёрат қилиш мақсадида 8-9 қадрдонлар учта енгил машинада Водий сафарига чиқдик. Ёшлари олтмишдан ошган, аммо ўзи йигитлардек хушбичим, ғайрати танасига сиғмайдиган Паркентда «Топил дўхтир» номи билан шуҳрат қозонган акамиз сафар аввалидаёқ бир гапни таъкидлади:
– Водийни ниҳоятда гўзаллашиб кетгани ҳақида кўп эшитяпман. Келинглар, бир кеча дўстларимиз уйида бош қўяйлик. Гуллар шаҳри Наманганни шошмасдан бир айланайлик.
Хоразмча қилиб айтганда биз ёшуллимизнинг гапига кўндик. Тонгда Қўқон бозорига етиб бордик. Жаннат меваларининг ҳаммаси шу боғзорда. Иссиқ ноннинг исидан сармаст бўлиб нонушта қилдик. Қўқонда, Марғилонда, Тошлоқда ҳам бир нарсага иймон келтирдик. Водий-яшиллик олами, гўзаллик олами! Бу ўлкада бир туп терак кессалар ўрнига ўн туп экадилар. Раҳматли Муҳаммад Юсуф «Оқ терак ўлкам» деганда хўп топиб айтган экан.
Тошлоқда тунадик, Ёзёвон оша Наманган сари йўл олдик. Наманган шаҳрини бамайлихотир кўриш учун шофёрларимизга ҳазил аралаш бир таклиф айтдим. «Тўқсон ёшли нуроний машинада шошмасдан юрганда қанча тезлик билан юрса шундай ҳайдайсизлар. Токи нигоҳимиздан ҳеч нарса қолиб кетмасин, томоша томошадай бўлсин!» Шундай бўлди ҳам.
Наманган шаҳридаги ободлик кўзларга сиғиши душвор эди. Наманганликлар чеҳрасидаги мамнуниятдан масрур бўлганимиз шубҳасиз. Намангандаги озодалик уйида бахти бор одамларнинг этакларидан кўчаларга тўкилган гўзалликка ўхшарди. Улуғвор иморатлар дунёга бўйлаётган мустақил Ўзбекистоннинг бўйини кўрсатарди. Наманганнинг катта боғида хушсухан, хуш тавоъзе мезбонларнинг азиз меҳмони бўлдик. Йўлда келар эканмиз, дилдан ўтгани шу бўлди.
Бугун она Ўзбекистонимизнинг қайси бурчига борманг, оламшумул бунёдкорликларининг шоҳиди бўласиз. Яшнаётган гўшаларни, уни яшнатаётган фидойи инсонларни кўрасиз. Улар ўз Ватанига, халқига бўлган муҳаббатини жарангдор сўзларда эмас, балки пешона терида деб биладилар. Кам гапириб, кўп ишлайдилар, ОЗОД ўлкани ОБОД кўришни истайдилар. Уларнинг қўллари гул, тилаклари гул…
Ўзбек деҳқонининг бошидаги дўпписига ҳам, белидаги белбоғига ҳам миллатнинг орияти қўшиб чатилган. У бу дунёга нолиш учунмас, оламни яшнатгани, гуллатгани келган. Зеро, эл-юрт хирмонига унинг қадоқ кафтларидан тўкилган олти миллион тоннадан зиёд дон шу Ватанда истиқомат қилаётган халқнинг ризқу-насибаси, қут-баракаси ахир.
Черта билсанг кўнгилнинг торига нима етсин,
Аҳдига вафолининг орига нима етсин,
Майли оқ нон, қора нон, борига нима етсин,
Ғурур ҳатто қушнинг ҳам саратонда силласи,
Деҳқонига дармондир, Ўзбекистон ғалласи.
«Мустақиллик нима берди», деганлар ўн беш йил бурун дунё пештоқига қўйилган ўзбек нарвонининг биринчи поғонасидан туриб кузатсалар, ҳеч шубҳасиз ўн бешинчисига етганларида Яратганга беадад шукур қилиб юборадилар. Аксинча бўлиши мумкин ҳам эмас. Чунки озод одам, хонадони, юрти ободонлиги ҳақида ўйлайди. Остонасига гул экади, райҳон экади.
Яна онам эккан райҳонларга қайтгим келди. Жаннатий ифорларини елларга сочиб ётган шу райҳонлар пойига тиз чўкким, ям-яшил баргларига лаб босгим, онажон, онажонларим, дея шивирлагим келди.
Наздимда шу райҳонларнинг ҳар бир баргида райҳон экиб дунёдан ўтиб кетган минглаб ўзбек оналари менга боқиб тургандек. Элнинг озодлигини, юртнинг ободлигини олқишлаётгандек. Беозор, ёқимтой еллар уларнинг хуш дуоларини Ўзбекистон узра таратаётганидек. Йўқ, йўқ, аслида ҳам шундек! Зеро, руҳлар ўлмайди. Улар шод бўлса элда осойишталик, қут-барака, меҳру оқибат зиёда бўлур. Бизнинг озод Ўзбекистонимизда шундай…
Жафокаш юртбошимиз қабрларида адолат кутиб ётган миллатимизнинг не-не пири комилларини, азизу авлиёларининг руҳларини шод қилдилар. Бу шодлик шамоли бугун дунё бўйлаб эсяпти. Шу боис ҳам ўзбекни дунё танияпти. Бу юртни соғинганлар дунёнинг ҳамма бурчида борлиги бугун барчага аён. Бу борада ҳеч ким ҳазрати Бобур бобомиздек ўхшатиб байт айтмаганлар:
«Бизни соғинганни соғинмоқ керак».
Шу тобда ўзбекнинг меҳмондўстлиги, Ўзбекистон дастурхони кўз олдимга келди. Ўзбекистон дастурхони олам аҳлининг кўзини яшнатадиган, дилини яйратадиган файзли дастурхон. Битигимизнинг шу нуқтасида дилимизда бир ўтинч пайдо бўлди, азиз ҳамюртим! Айтмишларки, кўпчилик бўлиб, хуш ниятда Худойимдан тиласанг сўрмишларинг ижобат бўларкан.
Келинг, ният қилайлик она Ватанимиздаги тинчлик-осойишталикка, элимиздаги қадру қиммат, меҳру муҳаббатга, Ўзбекистон дастурхонидаги қут-барака, файзу тароватга кўз тегмасин.
Ёт элларда боболари диёри бўлмиш Ўзбекистонни соғинган ватандошларимиз, мустақиллик йилларида адашиб, алданиб юртдан чиқиб кетиб, бугун оҳи ўзга тупроқларни ўртаб ётган ҳамюртларимиз диллари пора-пора бўлиб нимани соғинадилар, биласизми? Менимча, тонгда супурага оқ тилаклар сочиб ун элаётган ўзбек аёлини, тандир тафтидан юзлари лов-лов ёниб нон узаётган оналарни, иссиқ нондан кафтлари куйиб, кишмиш, ҳусайни узумлари билан нонушта қилаётган ўзбек боласини, тонгда сув сепилган остоналарни, райҳон иси гуркираб ётган ҳовлиларни, оқшом ийманибгина боласига алла айтаётган ёш келинчакларнинг майин овозларини соғинади. Бу юртда соғинадиган масканлар, гўшалар эса беҳад бисёр.
Гоҳида олдимиздан оққан сувга суқланиб нигоҳ ташламаймиз. Бу бани одамга хос одатдир. Ёнимиздагини йўқотиб қўйгандан кейин Яратганга ёлборамиз, бепарволигимиз учун Худодан уялгандек бўламиз. Ҳарқалай инсонмиз, ҳечдан кўра кеч бўлса ҳам уйғонган виждонни, кўз очган иймонни олқишлаб қўймоқ жоиз. Ватан бизларсиз ҳам ўз номида, ўз гўзаллигида тураверади. Аммо биз шу Ватанга нима учун келдик? Ортимиздан қабримизгача олқиш бўлиб борадиган эзгуликлар эгасимизми? Ўз элинг ҳақида ўйламай гапириш уят. Уят эса ўлимдан ёмон. Бир ниҳол экишга қурбинг келмаса, борини қуритма, бир ғишт қўёлмасанг, қўйилганини нуратма. Албатта, янги-янги насиҳатгўйларга ҳеч ким муҳтож эмас. Лекин асрлар оша насиҳатдан ҳикматга айланган тилаклар борки, улар яшаб келяпти. Уларни дилингда ўз-ўзинг учун қайтарсанг ҳам кўнгил кўзинг очилади, хушёр тортасан, инсонлигинг ҳақида ўйлайсан.
