– У ёғига сенинг ишинг бўлмасин, иним. Кейин… бугун қиладиган “холис хизмат” ҳақида ҳам ҳеч кимга чурқ этмайсан. Тушунарлими? Энди юр, бошимни қотирма!
“Эй Худо, қайси гуноҳим учун бу савдога гирифтор этмоқдасан? Ишқилиб, жувонмарг бўлиб кетмасам гўргайди”, дея ичида Тангрига илтижо қилди Марди. Шу он етимхонада, ҳали саккизинчи синфда ўқиб юрган чоғи юз берган бир воқеа эсига тушди-да, “ҳа-а ўша… гуноҳим учун жазолаяпсанми, ахир… ўшанда мен эмас, Элвинанинг ўзи мажбурлаганди-ку”, дея ёзғирди. Ҳамма болалар, айниқса юқори синфдагилар унга ошиқ эди. Бундан ташқари, Асқар деган ўрта ёшлардаги жисмоний тарбия ўқитувчиси ҳам унга бефарқ эмасди. Элвинани ихтиёрий-мажбурий қилиб спорт мусобақаларига судраб юрар ва қизнинг айтишича, нуқул шилқимлик қилиб, унинг иффатини синдириш пайида эди. Элвина Марди билан сирдош бўлгани боис бир оқшом ғалати бир таклиф айтди. “Марик (у Мардини шундай деб чақирарди), мен сенга ёқаманми?” Марди бу ҳақда ўйлаб кўрмаганди. “Билмасам, ёқасан шекилли”, деди. “Унда… юр”, дея хилват хонага бошлади ва қучоқлади. Марди шолғомдек қизарди. “Уят бўлмасмикин?” деди. “Биламан, сен ҳали кичкинасан, эҳтимол… менга ҳеч қачон уйланмассан, лекин барибир анови сассиқ чолдан кўра сени афзал билдим, кел азизим, мен билан бўл. Ўша Азик аламидан куйиб ўлсин…” У ёғини Марди эслашни хоҳламайди. Чунки қолгани ғамгин воқеалар. Элвина кейинроқ ҳомиладор бўлди. Марди: “бола мендан эмасмикин”, деб ўйлаб ҳам юрди. Бола Асқардан экани судда экспертиза хулосаларига кўра исботланди. Элвина жисмоний тарбия ўқитувчиси уни зўрлаб, номусига теккани ҳақида ариза ёзгач, Асқар қамоққа олинди. Суд қилиниб, саккиз йилга кесилиб кетди. Ўша кунлар Мардининг егани ичига тушмай юрди. “Мени ҳам айтиб берса, умрим қамоқда ўтиб кетади”, деб қўрқди. Ҳар тугул Элвина у ҳақда ҳеч қаерда ҳеч нарса демади. Қайтанга Асқар қамалганидан сўнг ўзини Мардига яқин ола бошлади. Марди қўрқиб, ўзини олиб қочди. Элвина хафа бўлди. “Эҳ, сени қара-ю, мен сени кўз очиб кўрган ёрим десам-у, сен…” – деди. Шу-шу Мардибой қизлардан ўзини узоқроқ олиб юрадиган бўлди. Мактабни битказиб, институтда ўқиб юрган чоғларида ҳам бирон қизга кўнгли илимади. Қизлар, аёллар томонидан баъзида қилинадиган шамалар ва ҳаттоки, ошкора таклифлару даъватларга: “Ҳозирча уйланиш ниятим йўқ”, деб жавоб бериб юради. “Мана бунақа қилиб, мажбуран уйлантириб қўйишлари ҳам мумкин жазо тариқасида”, деган фикр кечди кўнглидан ўшанда… Элвина билан гуноҳ қилганида у бундан деярли завқланмаган. Сабаби, у бу ишни ўзи хоҳлаб эмас, Элвинанинг истаги билан қилганимда, деб ўйлаб юрди. Орадан кўп йиллар ўтгач, тушундики, ўртада муҳаббат бўлмаган, кўнгил кўнгилни тусамаган. Бунинг учун эса… Марди айбдор эмасди. Бинобарин, мажбурий куёвлик учун Марди ўзини заррача гуноҳкор деб ҳисобламасликка ҳақли ва пайти келиб, у бирон қизга совчи қўядиган бўлса, ўша қиз унга: “Илгари уйланган экансиз-ку, тўйингизда қатнашганлар, ўз кўзи билан кўрганлар бор”, деган тақдирда ҳам у мутлақо ҳақ бўлолмайди. “Қизиқ, нима кераги бор экан бировни ёллаб, куёв қилиб тўйда келиннинг ёнига ўтқазишнинг? Келин қандай аҳволга тушади? Ё у ҳам олдиндан хабардор шекилли…”
Келиннинг аҳволи эса ачинарли эди. Унинг чиройли кўзларида чуқур бир андуҳ, ақиқ лабларида аччиқ бир алам бор эди. Аммо пушаймон йўқ эди. Афсус йўқ эди. “Демак, ўшани севар экан”, деб ўйлади ўша заҳоти Марди. У ихтиёрий бир қизиқиш билан ўша Нозим исмли йигит кимлигини билишни жуда-жуда хоҳларди. Сўнг беихтиёр Лайло билан Элвинани қиёслаб кўришга уринди. “Элвина сени севармиди? Севса, нега ўқитувчидан ҳомиладор бўлади? Иложини тополмаганми? Олдиндан шикоят ёзса бўлмасмиди, менга “гуноҳ” қилишни таклиф этгунча…” Элвина ҳам беҳад келишган қиз эди. Аммо… Бу қиз ҳам Элвинага ўхшаб… ҳар қалай бошқа бир гап бор бу ерда. Лайло чолга тегаётган қизга ўхшамайди. Айни пайтда Марди уни кўрган дастлабки лаҳзаларда Элвинадан фарқламаган. Энди бўлса у ҳақда мутлақо бошқача фикр юритмоқда…Марди ётоғига ярим тунда етиб келди.Тун бўйи ухлолмади. Эрталаб туриб, Миртожига қўнғироқ қилиши керак. Нозимни топганини, манзилини айтиш керак. Аммо… Мардига шу иш малол келмоқда. “Барибир хуфя-айғоқчи бўлиб қоламан унақада”, деб ўйлади. Яхшиси, тополмаган киши бўлиб юравергани маъқул. Бугун кечқурун ресторанга бормайди. Нозим қўл телефонининг рақамини айтган. Қўнғироқ қилиб, “Ишим чиқиб қолди”, дейди. Аслида-ку… Нозимни қилган иши учун боплаб жазолаш фойдадан холи бўлмасди. Аммо…
МИРТОЖИБОЙНИНГ ЮРАГИ ЮМШАДИМИ?
Миртожибой бугун хурсанд. Ўғли Нуртожи кеча Германиядан даволанишдан қайтиб келди. Миртожи ўғлининг Қирғизистондаги табибда даволанишлари наф бермагач, чет элга юборишга қарор қилганди. Энди уни нисбатан соғлом дейиш мумкин. Олмон шифокорлари: “Агар бундан буён гиёҳванд модда истеъмол қилмай, буюрилган муолажа ҳамда парҳезга амал қилса, икки-уч йилда кўрмагандай бўлиб кетади”, дейишибди. Миртожибой ўғли билан қучоқлашиб кўришгач, чой устида “темирни иссиғида бос” қабилида дарҳол насиҳатни бошлади.
– Болам, энди ёш эмассан. Ўн етти ёшга қадам қўйдинг, эсингни йиғ. Яхши бир ўқишга киргизай. Диплом ол. Хоҳласанг, давлат хизматига киргизиб, катта лавозимларда ишлатаман. Хоҳласанг, ўзимизнинг фирмаю корхоналарни юргизиб, тадбиркорлик билан шуғуллан. Эсингни йиғ, ўғлим. У заҳри қотилни энди бутунлай унут…
– Унутишга ҳаракат қиляпман, – деди Нуртожи. – Ўзиям… мен билан бирга бошлаган “улфат”ларимдан учтаси… ўлибди.
– Ана кўрдингми, – деди Миртожи кўзидан ёш оқизиб. – Нашавандликнинг охири – ўлим… Мен шунча молу давлатни кимга деб йиққанман, ахир ҳаммаси сеники-ку. Истасанг… Париж, Лондонларда ўқитай… Истаган нарсангни муҳайё қиламан. Фақат бу дору иллатни энди зинҳор-базинҳор яқинингга йўлатма!
– Майли…
Кўп ўтмай, Миртожининг шоҳона ҳовлиси меҳмонга тўлди. Шаҳло куёви ва қайнотаси билан, Қўшоқбой ва хотини ҳамда бошқа ёру дўстлари “кўз ойдин” қилиб келишди. Қўй сўйилиб, дошқозонда шўрва, қўраю тандирда мазали кабоблар, қасқонда манти тайёрланди…
Ҳамма хурсанд. Фақат Лайло хомуш. Отаси шўрлик гоҳ ўғли, гоҳ қизининг юзига қарайди. Айниқса, Лайлога тасалли бергиси келади. Лайло эса ҳарчанд жилмайишга уринмасин, ғамгинлиги сезилиб туради. Меҳмонлардан ҳеч бири Лайлодан: “Куёв қалай?” деб сўрамайди. Умуман бу ҳақда гап очишга ҳеч ким журъат этолмайди. Суҳбатлар авжига чиққан бир пайтда орадан мажҳуллик пардасини Миртожининг ўзи бир гап билан сидириб ташлайди:
– Лайло қизимизнинг куёви сал ноқобилроқ чиқди. Тўй ўтган заҳоти “бизнесим бор” деб Россияга кетиб қолди. “Ҳой бола, қанча бизнес бўлса шу ерда – она юртда қилавермайсанми, ахир “узоқнинг буғдойидан яқиннинг сомони афзал” дейишган-ку десам, қулоқ солмади. Майли, ўзи билади. Бизлар ҳозирча юракни кенг қилиб, чидаб юрибмиз. Бўлса бўлар, бўлмаса… нима ҳам дердик…”
Шу билан Миртожи эрта-индин муқаррар ошкор бўладиган сирни ўзича “соддалаштирди”. Бу меҳмонларга ҳам маъқул тушди. “Маслаҳатга қулоқ солмайдиган бўлса, ўз билганидан қолмаса, думини тугиб юборинг. Сиздай одамнинг қизи ҳеч қачон ерда қолмайди”.
– Ҳа, муҳими, катта обрў билан тўй ўтказдингиз, халққа ош бердингиз, қарзингизни уздингиз, у ёғига пешонада бори бўлади, – деди аёллардан бири.
Зиёфат тарқалгач, Нуртожи кириб дам оладиган бўлди. Миртожи хотинини чиқариб юборди-да, Лайло билан жиддий гаплашди.
– Айт, қизим, ҳалиям ўшандан умидингни узганинг йўқми?
– Узганим йўқ. Боламнинг отаси-ку… – йиғламсиради Лайло.
– Боланг аввал туғилсин, қизим, у ҳеч қачон отасиз қолмайди. Аммо-лекин у… сени асло яхши кўрмаган. У сени… мендан қасос олиш учун… илинтирган.
– Қанақасига? – деди ажабланиб Лайло.
– Мен… ёшлик йилларимда ҳали онангга уйланишимдан анча олдин… бир қиз билан севишгандим. Тақдир тақозоси билан унга уйланолмаганман. Қиз ҳомиладор бўлиб қолган экан. Мен буни кейин билдим… Нозим ўшанинг ўғли бўлиб чиқди.
– Вой шўрим, Нозим менинг акамми?
– Йўқ-йўқ. Унинг опаси бор. Мунис. Яқинда у ҳам турмушга чиқди. Сизларнинг опангиз ўша. Нозим… кейинги эридан туғилган.
– Гап бу ёқда экан-да, ҳаммасига ўзингиз сабабчи экансиз-ку, – деди Лайло ошкора жаҳл билан.
– Ҳа қизим. Шунақа бўлиб чиқди. Мен ўзим ҳам дастлаб… азбаройи жаҳл устида ўша болани қаттиқ жазоламоқчи эдим. Кейин… буни билгач… сен билан гаплашишга қарор қилдим. Сен нима десанг шу. “Яхши кўраман, ўша билан яшайман” десанг, уни кечириб, йўлга солиб, қайтариб олиб келиш чорасини кўрай. Агар “яшамайман” десанг, қайтиб бу масалада умуман гаплашмайлик. Кетган жойида кун кўриб юраверсин. Ҳозир у ўша ёқда ҳам бир бозорчи бойнинг қизига уйланиб, яшаб юрган экан. Сен “қайтариб олиб келинг” десанг, олиб келамиз. Лекин энди у сенга вафо қилармикан?
– Қайтариб олиб келинг, йўқ, яхшиси мени олиб боринг ўша ерга. Бир марта учрашиб, кўзига қарай, кейин нима қилса ихтиёри…
– Майли қизим, сени ўзим олиб бораман. Тайёргарлигингни кўр. Икки-уч кун ичида жўнаймиз. Бор, энди дамингни ол.
Миртожи Лайлони чиқариб юборгач, оромкурсига ястаниб, меҳмонхона шифтидаги қандилга тикилганича, хаёл суриб ўтирди.
“Нега мен бу қадар кўнгилчанман. Ўша падар лаънатини ими-жимида гумдон қилдириб юборсам бўлмасмиди? Ўша ерда автомобиль ҳалокатига учраб ўлиб кетганида, Лайло ҳам йиғлаб-йиғлаб тақдирга тан берарди-ку. Шу билан масалага нуқта қўйиларди. Менинг ориятим, иззат-нафсим ҳам ором оларди…” “Йўқ, ундай бўлмасди, – деди бошқа бир кўнгли. – Бу билан ҳаловат тополмасдинг. Тўтиёга қилган шунча жафоларинг устига яна бир жафо қилиб, бир умр қарғишга қолар эдинг… Сен Нозимнинг ортидан Мардини жўнатаётганда тузган режанг – энг тўғри режа. Ўша режани амалга оширишинг керак… Марди яхши йигит экан. Виждонли, ориятли. “Мен айғоқчилик қилолмайман”, деди.
У Миртожибойнинг кўнглидаги гапни айтди. Нозимни топганидан кейин ҳам дарҳол хабар қилмади. Ҳолбуки, Миртожи бошқа кишилар орқали Нозимнинг дарагини ундан олдинроқ топган эди. Марди Миртожибойнинг асл режаси нима эканлигини билмайди. Ҳозирча билмагани ҳам тузук. Кеча у барибир қўнғироқ қилди. Ваъдасининг устидан чиқиши керак эдида. “Мен Нозимни қўриқлашимга ҳожат йўқ экан. Ўзи жуда зўр жойлашиб олибди, энди мени шу ёқимсиз вазифадан озод қилинг”, деди. “Майли, озодсан, – деди Миртожи. – Лекин сен билан ҳамкорлигимиз давом этади”. “Қанақа ҳамкорлик?” “Ўша ерда қурилиш бўйича қўшма корхона очамиз. Сен директор бўласан”. “Мана бу қизиқ таклиф, – деди Марди. – Ўзим ҳам сизга шу ҳақда таклиф билдирмоқчи эдим”. “Демак, фикримиз бир жойдан чиқибди. Ҳозирча шарт-шароитни қара, эҳтиёжни ўрган. Мен яқин орада бораман, гаплашамиз”. “Эҳтиёж катта, у ерда қурилиш кўп. Яхши мутахассис ва ишчи кучи кам. Агар ҳаммасини қонуний қилиб, битта кучли қўшма корхона очсак, зўр капитал қилса бўлади…”
Миртожибой Россияда қўшма корхона очиш ҳақида анча йиллардан бери ўйлаб юрарди. Бу фикр ҳув ўша Барнаул шаҳрига мева-сабзавот жўнатиб, тахта олиб келиб юрган пайтларида миясига келган. “У ёқда қурилиш ашёси кўп, арзон. Бизда ишчи кучи, қурувчи мутахассис мўл. Шу икки имкониятни бирлаштириш керак. Агар қўшма корхона ривожланиб кетса, бу ёқда – ўзимизнинг юртда кўплаб замонавий, арзон уйжой қуриш мумкин. Бундан буён уй-жой бозори йилдан-йилга чаққонлашиб боради…
Миртожи қўшма корхонани Россиянинг қайси нуқтасида очишни ҳали узил-кесил ҳал қилмаганди. Нозимнинг Самарага қочганини билгач, “Ўша ерда оча қоламиз”, деган қарорга келди. Негалигини ўзи билмайди. Ҳарҳолда: “У болани яқиндан назорат қилиб юриш керак”, деган фикр миясининг бир четига маҳкам ўрнашиб қолганди.
РЕСТОРАНДАГИ БАҲС
Мардининг ўз жамоаси билан Дмитрий Фёдоровичнинг қурилишида иш бошлаганига ҳам беш кун бўлди.
– Совуқ тушиб қолмасидан томини беркитиб олишимиз керак, – деди Якубовский.
– Ташвишланманг, улгурамиз.
– Улгурайлик деб шошилинчда сифатга путур етмасин.
– Сифатидан хотиржам бўлаверинг. Уялтириб қўймаймиз.
– Агар шу ишни аъло даражада бажарсанг, шаҳар маъмурияти бошлиғининг қурилиш бўйича ўринбосари билан таништириб қўяман. Ўшанда қонуний фирма очиб, давлатнинг миллиардлик буюртмаларини олиб ишлашинг мумкин. Тувагинг тиллодан бўлиб кетади, бола!
– Раҳмат сизга Дмитрий Фёдорович. Ҳамонки, шунақа яхшилик қилмоқчи экансиз, ишончингизни аъло даражада оқлашга сўз бераман.
– Сўз ва иш бир бўлсин!
– Албатта шундай бўлади!
Бу суҳбатдан сўнг Марди дарҳол Миртожига қўнғироқ қилди. Якубовскийнинг ваъдасини айтди.
– Оллоҳнинг ўзи ишимизни тўғрилаётир. Бўшашма Мардибой, ўша маллавой Якубовскийни бир қойил қолдириш керак.
– Қойил бўлади, насиб этса. Сиз қачон келасиз?
– Бир ҳафтадан сўнг. Тошкентдан учаётганимизда қўнғироқ қиламан. Кутиб оласан.
– Хўп бўлади!
Мана бугун саҳар қўнғироқ бўлди. Миртожибой жаноблари соат ўн бирда келиб тушарканлар. Марди қурилишга бориб, ишларни ташкил этгач, яхши бир “Мерседес”ни кира қилиб, аэропортга йўл олди. Йўлйўлакай муҳташам меҳмонхоналардан бирининг “люкс” хонасини банд этди.
Тошкент – Самара самолёти белгиланган вақтда қўнди. Марди Миртожибойнинг ёнидаги… Лайлони кўриб, ҳайрат ва севинчдан эси оғиб қолаёзди.
Лайло эгнига замонавий, бироқ анчайин одми, камтарона либос кийган. Кўзида қора кўзойнак. Қўлида бежирим сумкача. Миртожибой эса ҳали ёз бўлишига қарамай, эгнига қимматбаҳо костюм-шим кийган. Унинг ҳам кўзида қора кўзойнак.
– Ҳа, танимадингми? – деб сўради кулимсираб Миртожи. – Яхшимисан?
