– Н. шаҳридан бўлсанг… “Қур эксим” фирмасини биларсан? – деб сўради Якубовский Нозимга синчиклаб тикиларкан.
– Йўқ, ҳеч ишим тушмаган, – деди Нозим.
– Ҳмм, майли, унда яна ҳам яхши…
Ана шу суҳбатдан икки ҳафта ўтгач, Нозим “Яшил бозор”нинг кичикроқ омборларидан бирига мудир этиб тайинланди. Бу орада унинг поччаси Баҳодир ва опаси Мунис мева-чева, онаси Тўтиёхоним эса кўкат растасида ўз муқим ўринларига эга бўлдилар. Якубовский уларга уй-жой масаласида ҳам ёрдам берди. Бозордан унча узоқ бўлмаган мавзелардан бирида ижарага уй топди.
Уйда Тўтиё билан Баҳодир, Мунис яшай бошлашди. Нозим эса Амалия билан Якубовскийнинг шаҳар четидаги дала ҳовлисида яшашар, буни ўша ернинг лаҳжаси билан “фуқаролик никоҳи” деб аташарди. Ота-оналарнинг: “ЗАГСдан ўтиб, тўй қилиб, турмуш қилсанглар бўлмайдими”, деган илтижоларига жавобан Амалия: “Ҳозир бутун Европа шу тарзда яшайди”, дея жавоб қайтарарди.
– Майли, – деди Дмитрий Фёдорович. – Янги уй битсин-чи, тўйни ўша ерда ўтказамиз.
Дарвоқе, Якубовский қўриқчилик фирмасида ишлаб юрган пайтидаёқ шаҳарнинг дарё соҳилига туташ хушҳаво манзилгоҳларидан биридаги “янги рус”лар яшайдиган мавзеда қасрмонанд бир ҳовли-жой қурдиришни бошлаганди. Қурилиш ярмига етганда, бино тарҳи унга ёқмай қолди. Буздириб ташлади. Кейин эса, “бошқа ишга ўтиши муносабати билан” анчайин катта харажат қилишга тўғри келгани боис қурилиш кўнглига сиғмади. Мана энди бозор раҳбарлигини қўлга киритиб, нафасини ростлаб олгач, яна қурилишни кун тартибига қўйди. Шу орада бир ошнасининг қурилишида яхши бир архитектор ишлаётганини эшитди. Бориб сўради. Шарқ ва Ғарб меъморчилиги услублари уйғунлаштирилиб ишланган уй лойиҳаси унга маъқул тушди.
– Исминг нима йигит, – деб сўради ундан.
– Марди.
– Қизиқ исминг бор экан, қаерликсан?
– Ўзбекистонликман.
– Йўғ-е, ростданми? Унда, эҳтимол, бизнинг Нозимни ҳам танирсан?
– Йўқ. Танимайман.
– Танимасанг, танишасан. Хуллас, бу ерни битказгач, бизникида иш бошлайсан. Бошқа буюртма олма. Хўпми?
– Хўп…
– Дарвоқе, “Қур эксим” фирмасида ишламаганмисан?
– Ишлаганман. У фирма… катта фирма, бизлар кичик бир қурувчилар бригадаси бўлганмиз, холос.
– Яхши…
Эртаси куни Якубовский Нозимга: “Бир юртдошингни учратдим, зўр меъмор экан, уйни ўшанга қурдирамиз”, деди. У билан танишиб олишни буюрди. Нозим эртаси куни кечқурун Мардини топди. Танишди.
– Бир юртдан эканмиз, учрашиб бир суҳбат қурайлик, – деди. Кечқурун ресторанга таклиф қилди.
Марди кечки пайт айтилган жойга етиб келди. Рестораннинг четроғидаги бир столни эгаллаб, егулик-ичкилик буюришди. Марди ичмас экан. Овқатни иштаҳа билан еди. Ароқни Нозимнинг ўзи ичди. Сархуш бўлиб, Мардини сўроққа тута бошлади:
– Нега ичмайсан, соғлигинг кўтармайдими, – деб сўради Нозим.
– Соғлигим яхши. Шунчаки ичиш-чекишдан узоқ туғилганман.
– Ичмасанг-чекмасанг, эҳтимол қизларга ҳам бефарқдирсан?
Марди қизарди.
– Йў-ўқ, нега энди. Қизларга муносабатим яхши.
– Тажриба борми? Битта-яримтасини… кўрганмисан?
– Албатта.
– Унда жудаям соз, икки камчилигингнинг ҳиссасини шундан чиқариб юборамиз.
– Тушунмадим…
– Зўр қизлар бор, таништириб қўяман, – деди Нозим.
– Қизларга вақт қаёқда, – деди Марди. – Ишни қилиб, пул тўплаш керак.
– Ҳали… уйланмаганмисан?
– Йўқ. Уйланиш учун аввал уй-жой бўлиши керак, – деди Марди хўрсиниб.
– Қизиқ экансан-ку. Уй-жойлисидан топиш керак-да, – деди Нозим ҳазил оҳангида.
– Қани ўшанақаси? – деди Марди.
– Тиқилиб ётибди-ю. Хоҳласанг шу бугуноқ топиб бераман. Йўқ, яхшиси эртага кечқурун. Шу ерда учрашамиз.
Марди индамади. Нозим хайрлашиб кетди. Марди ўйланиб кўча кезди. Аслида у боя Нозимга ёлғон гапирганди. Анча илгари юз берган воқеани ҳисобга олмаганда, ёши йигирма бешга етган бўлса ҳам, ҳали бирор қиз билан тузукроқ яқин дўстлашмаган. Хаёлида ўзи яратган ҳуснда тенгсиз, онаси ўпмаган бир гўзал бор. Марди қачондир ўша қизни албатта учратишини билади. Ўша қизни кутиб яшайди. Ўз жисмини ҳам, қалбини ҳам ўша сулувга топширишни орзу қилади. Мўйлаби сабза урган кезлардан буён шу хаёлга суяниб яшайди. Бир куни туш кўрди. Институтни битираётган йили эди, чамаси. Тушида ўша хаёлидаги дилороми оппоқ либосда келиб, унинг қўлидан ушлаб, ёруғ бир кошонага бошлаб кирибди. Бу ерда ҳашаматли тўй бўлаётган экан. Қиз уни етаклаб тўрга, келин-куёв ўтирадиган шоҳсупага бошлабди. Марди шоҳсупага чиқар экан, катта гиламга ёзиб қўйилган исмларни кўриб чўчиб тушибди. Чунки гиламда куёвнинг исми “Марди” эмас, бошқача эди. Шу ерга келганда уйғониб кетди. Армияда хизмат қилиб юрган пайтларида шу тушни яна икки марта кўрди. Охирги марта Саидваққосникида ишлаб юрган кунлари, ҳалиги тўйдан атиги икки кун олдин кўрди. Ўша куни негадир: “Бу туш оддий туш эмас”, деб ўйлади. Қўрқди. Оқ либосли келинчак омадми ё бахтсизликми? Ҳар ҳолда Марди роппа-роса икки кундан сўнг туши айнан ўнгидан келишини билмас, у рамзий маънога эга деб ўйлаб юрарди. Худди шунинг учун ҳам шоҳона тўйда куёвлик вазифасини бажариб бўлгач, қўлига тугунча бериб, кавушини тўғрилашаётганда кулди ва:
– Шундай бўлишини билардим, – деди. Ўзини ўшанда “Қўшоқбой амаки” деб таништирган одам Мардининг гапига мутлақо эътибор бермади. Мардининг ўзи ҳам бу воқеага энди эътибор бермасдан эсдан чиқариб юборишим керак, деган қарорга келди. “Кўриб юрган тушим ва унинг ўнгидан келиши – тақдирнинг мен суриб юрган хом хаёллар устидан кулиши, мени масхаралаши”, деб ўйлади. Бахт, омад ғойибдан, тўсатдан келмайди. Уни меҳнат, машаққат билан қўлга киритиш керак. Орзуингдаги, хаёлингдаги қизни излаб топиш, унинг севгисига садоқат билан эришиш зарур. Ҳа, дарвоқе, ўша куни – тўй чоғи Марди келиннинг юзига қараб, беихтиёр “оҳ” деб юборди. Бу… ўша тушидаги гўзал эди. Аммо тақдирнинг аччиқ ҳазилини қарангки, у қанақадир бир… тўйда келин билан ёнма-ён ўтиролмайдиган кимсага, эҳтимол олтмишдан ошган чолга насиб этибди… Гарчанд гиламга ёзилган “Нозим” деган исмга қараб, бунақа ном соҳиби қари одам бўлишига шубҳа қилган бўлса ҳам, ҳар қалай куёвнинг тўй куни қочиб кетгани мутлақо хаёлига келмаганди.
Миртожибой унга жўнаш олдидан сурат берди ва:
– Унинг исми Нозим, – деб айтганида гўёки анча нарсани тушунди. Бироқ ҳалиям Нозим деган йигитнинг мана шундай ҳурилиқони ташлаб қочиб кетиши мумкинлигини ақлига сиғдиролган эмас. “Бу ерда бошқа сир бор”, деб ўйлади. Бу фикрлар албатта кейин бўлади. Унгача Қўшоқбой Мардининг олдига иккинчи марта келишидан олдин у ўз хаёллари билан банд эди. Яъни тақдиридан норози бўлган Мардибой хаёлидаги гўзалнинг қиёфасини бошқачароқ тасаввур этишга урина бошлади. Уддалай олмади. Нуқул Лайлонинг (тўй кунги ёзувдан у келиннинг исмини эслаб қолган эди) чеҳраси кўз ўнгида намоён бўлар эди. Дафъатан у ўзига бемаъни бир савол берди: наҳотки, ўша қари чолга тегаётган келинчакни севиб қолган бўлсам? Йўқ, унақа бўлиши мумкин эмас. У… бошқанинг хотини…
Қўшоқбой иккинчи марта келиб, яна хизмат таклиф этганида беихтиёр қувонди. Аммо Миртожибой билан учрашув чоғи қўрқди. “Ортиқча гувоҳ сифатида йўқ қилиб юбормоқчи”, деб ўйлади. Миртожибой мақсадини айтгач, гарчи бошда: “Мен айғоқчилик қилолмайман” деган бўлса-да, ич-ичидан қувонди. Бу Лайлонинг тақдирига боғлиқ ишлигини тушунди. Шу баҳонада уни яна бир бор кўрсайдим, деб ўйлади. Эҳтимол, Лайло ҳам Нозимнинг ортидан ўша ёқларга кетгандир, деган хаёлга ҳам борди. Бу ерга келгач, Нозим билан бирга Лайлони ҳам учратаман, дея умид қилди. Чунки Миртожибой: “У йигитни асраб-авайлашимиз керак”, деган гапига Марди ишонди. “Чамаси, бир воқеа бўлиб, Нозим тўйга етиб келолмаган. Шу боис Миртожи ака тўйда келиннинг ёнига бошқа одамни ўтқазиб, тўй ўтганидан сўнг Лайлони Нозимнинг ёнига жўнатган”. Бу – Мардининг тўй воқеаси билан боғлиқ тахминларидан бири. Бугунги учрашувдан сўнг тахмини пучга чиқди. Масаланинг моҳиятини яна ҳам чуқурроқ тушунди. Чунки ўтган куни Якубовский Мардига:
– Менинг куёвим ҳам сенинг юртингдан. Юбораман, танишиб оласизлар, – деганди. “Куёв” Нозим экан. Буни тушунгач, Мардибойнинг фикр-хаёллари остин-устин бўлиб кетди. Ҳозир, шу лаҳзада тушунди: Лайло у ёқда, Нозим уни номардларча ташлаб қочган. Миртожибой Нозимнинг юриш-туришини назорат қилиб, чамаси инсофга келишини кутяпти. Шаштидан тушгач, қайтариб олиб кетади. Лайло уни яхши кўргани, ундан бошқа ҳеч кимни хоҳламагани учун шундай қиляпти. Айтишларича, Миртожибойнинг бир касалманд, ногирон ўғли, икки қизи бор. Лайло – эркаси. Бой отаси унинг айтганини муҳайё қилишга ўрганган. Эҳ Нозим, ношукур банда. Шундай қизни ташлаб, бу ерда қилиб юрган ишини қара… Аҳмоқ. Аҳмоқларнинг ҳар ерда омади келади. Бу ёққа келиб, бу ерда ҳам бойнинг куёви бўлиб олибди. Йўқ, аҳмоқ эмас у. Учар йигит. Бугунги суҳбатдан ҳам кўриниб турибди. Пихини ёрган. Шунинг учун иши мудом ўнгидан келади… Марди йўл-йўлакай хаёл суриб кетди.
Марди тасодифан “куёв” бўлиб тўйда ўтирган илк лаҳзаларда кўнглидан кечирган фикрларини эслаб, ўз-ўзидан уялиб кетди.
Ўша оқшом Қўшоқбой: “Холис хизмат қилиш керак, жигарим”, деб машинага ўтқазганида дастлаб қўрқди.
“Куёв сарполарни кийдириб, тўйда ўтқизиб, кейин… келинга қўшиб… ёки ўзимни алоҳида ўлдиртириб юборса-чи…” – деган таҳликали фикр келди. Яна кўнглига: “Э ака, қўйинг, мен бир етимман, бунақа ғурбатга рўпарў қилманг. Бошқа қанақа хизмат, қанақа меҳнат бўлса, қилайин…”
– Етим бўлсанг, янаям яхши, шу баҳонада бойнинг қизига уйланиб, хотинлик бўлиб қоласан, жигар, – деди Қўшоқбой. “Қизиқ… бойнинг қизи бўлса… нима учун кўчадан куёв қидириб юришибди?”
– Қўйинг ака, илтимос, мени… абгор қилманг, жон ака…
– Ҳой, галварс, ҳеч ким сени абгор қилмоқчи эмас, куёвнинг ўрнида бир соат ўтирасан-у, кетасан. Эвазига… қуруқ қўймаймиз.
– Куёвнинг ўзи қаерда?
