Қадр кеча қатралари
Рахима Шомансурова
Раҳима Шомансурова
Қадр кеча қатралари(УСТОЗ СУВРАТИГА ЧИЗГИЛАР)
МИЛЛАТИМИЗ ФАХРИ ЗУЛФИЯХОНИМ
Неча асрларда бир келиб, халқ дардини айта оладиган буюк инсонлар шахсига бўлган қизиқиш ҳамма замонларда ҳам юксак бўлган. Улар ҳақидаги ҳикоялар халқ дилига сингиб кетаверган, қалбларни ёритаверган. Вақтлар ўтиб бундай буюк инсонларни кўрган, билган, таниган кишиларнинг улар ҳақидаги ҳикоялари ҳамиша мароқ билан ўқилган, тингланган. Буюкларни кўрганларни кўрганларнинг ҳикоялари, улардан ҳикоя эшитганларнинг ҳикоялари ҳам маънавиятимиз мағзини ҳамиша тўқ тутган, элнинг ёрқин ёғду фарзандларига эҳтиромини сақлашига ёрдам берган.
Ўзбекистонда хизмат кўрсатган журналист Раҳима Шомансурованинг Устозимиз – Ўзбекистон халқ шоираси, қатор халқаро мукофотлар лауреати Зулфияхоним ҳақидаги «Қадр кеча қатралари» эсдаликлари келажак авлод учун элнинг суюкли шоирасининг суврат ва сийратларини кўз олдиларига келтириб, тасаввурларини бойитишларига хизмат қиладиган яхши китоб бўлибди. Муаллифнинг эътирофича, бу эсдаликларни ёзишларида кундалик дафтарлари қўл келибди. Йўқса, тарихга айланиб улгурган ярим асрлик воқеаларни ҳолатлари, нозикликлари билан шу бугунда кўриб тургандек қоғозга тушириш осон кечмасди. Шу ўринда Жомий ҳазратларининг ушбу сўзлари эсга келади:
«Ҳар сўзки кўнгилда ўлди мавжуд,
хат бўлмаса бўлғай эрди нобуд».
Журналистик фаолиятларини бошлаганларида, муаллиф вақти келиб кундалик дафтарларининг хазина вазифасини ўташи хаёлларига келмагандир ҳам. Хуллас, бундай хазинаси борларга ҳавасим келди. Бу ёш журналистларга ибрат ҳам.
Рисоланинг ютуғи шундаки, унда фақат Зулфияхоним шахси билан чекланиб қолинмаган. «Саодат» топшириқларини бажариш жараёнида кўпгина устоз шоир, ёзувчилар билан суҳбатлар орқали Зулфияхоним ҳаёти ва фаолияти, «Саодат» қошидаги ижодий муҳитни имкон доирасида очиб беришга ҳаракат қилинган. Масалан, Миртемир, Абдулла Қаҳҳор, Ойбек, Ғ.Ғулом, Уйғун, Шуҳрат, Саид Аҳмад, Саида Зуннунова, Собир Абдулло, Мирзакалон Исмоилий каби ўнлаб машҳур ижодкорлар ўзларининг янги асарларини дастлаб «Саодат»га илинганлар. Журналнинг мўътабар нашр сифатида машҳур бўлиб, бир миллиондан ортиқ ўқувчилар даврасига эга бўлишида етук адибларнинг журналга, унинг бош муҳарририга меҳрларининг аҳамияти катта бўлган. Мана шундай қизғин ижодхона ва Республикани қамраб олган журналистлар аудиториясига салкам ўттиз беш йил бош бўлган Зулфияхоним ҳаёти ва фаолияти ҳозирги ижодкор, журналхон, китобхон учун ҳам ниҳоятда қизиқарли мавзу эканлигини ҳисобга олганда, «Қадр кеча қатралари» маънавиятимиз тарихига доир китоблар жавонидан ва китобхонлар қалбидан иззатли ўрин топажагига шубҳа йўқ.
Зеро, ҳадисларда келишича инсон халққа манфаат келтирувчи ишлари, қурган масжиди, мактаби, ёзган китоби, изида қолдирган яхши фарзандлари ва шогирдлари туфайли унинг амал дафтарига вафотидан кейин ҳам савоб ёзилиб турар экан. «Қадр кеча қатралари» Зулфияхонимнинг ёрқин хотираларини келажак авлодларга оқ тонгларнинг ойдинидек етказишга ҳисса қўшишига умид қиламиз. Бу хотиралар ҳамиша дилимизни тозартиб,фикрларимизни тиниқ қилишга, бу ёруғ хотиралар ҳеч қачон тугамаслигига ишонамиз. Ҳазрат Машраб ёзганларидек:
«Одамийнинг асли бирдур, бир-биридан фарқи бор,
Неча қарн ўтғонидин, дунёга бир одам келур.»
Зулфияхоним номи ана шундай, юз йилда бир туғиладиган зотлардан бири эканлиги билан миллатимиз фахрига айлангандир.
Китобдан «Оналарим–моҳларим» ёдномасининг жой олиши «Устоз – ота-онадек улуғ!» деган халқ ҳикматига ғоятда мос тушган. Ўқувчи устозга бўлган эҳтиром билан онага бўлган муҳаббатнинг бирлашиб кетишини ҳис қилса, бу – муаллифнинг ижодий ютуғининг эътирофидир.
Азиз ўқувчи, «Қадр кеча қатралари»дан баҳрамандлик Сизга ҳам қутлуғ бўлсин.
Раъно РАҲМОНБЕРДИ қизи, Ўзбекистон ёзувчилари ва журналистлари ижодий уюшмаси аъзоси
«Аёл жинси кетмас ҳаётдан изсиз…»
Зулфия
МУҚАДДИМА ЎРНИДА
Бисмиллаҳир раҳмонир раҳийм!
Бугун – 1995 йил. 26 – февраль. Оқшом. Якшанба. Тонг отса – душанба – 27- февралдир. Буни қайд этаётганимнинг боиси, ҳозир Рамазоннинг этаги, кириб келаётган кеча – Лайлатул Қадр.
Сўзим аввалида бевосита рисоламнинг қаҳрамонига – Сизга мурожаат этмоқчиман, азизам Зулфия опа!
Ривоят қилишларича, бу кеча ухламай, тунни ибодатда ўтказган, яхши ниятлар қилган кишининг дуолари ижобат, ибодатлари қабул бўлармиш…
Яна дейдиларки, бу тунда эсланган, Яратгандан мағфират сўраб тиловат бағишланган кишилар руҳи ғоят шод бўлармиш.
Бу кеча менга ривоятларда айтиладиган, йилда бир – Лайлатул Қадрда келадиган ўша илоҳий Олов қушини кўриш насиб этса, ундан зару тиллолар эмас, руҳимга мадад, жисмимга ғайрат сўраган бўлардим, токи жичча бўлса ҳам Сизга ва Онамларга ўхшай…
Онам Карима мулла Мансур қизи Сиздан уч ёш катта эдилар. Улар ҳам Сиз таваллуд топган Ўқчига туташ Қоратошда туғилиб катта бўлганлар. Уларни Сиз билан биринчи бор 1965 йил, Сизнинг 50 ёшлик тантанангизда, Алишер Навоий номли театрда таништиргандим. Кейинчалик сизларни бир-икки ёнма-ён кўриб, кўнглим қуёш қучгандек ёришиб кетган эди. Ойижонимнинг қадлари ҳам Сизникидек адл, кўзлари Сизнинг кўзингиз каби доим нурли эди. Улар ҳам жуда файзли, фариштали, учрашганингиз эртасига кўнглимни юксалтириб айтганингиздек, «рисоладаги аёл» эдилар. Онагинам Сиз каби ўн саккиз ёшларида илк шеърий девон битмаган бўлсалар ҳам, қаламнинг кетмондан оғирлигига фаҳмлари анча эрта етганлардан эдилар. Тўрт қиз Собир тоғам олиб келган қўлёзма «Ўткан кунлар»ни, Алишер Навоий, Мирзо Бедил ғазалларини ҳижжалаб кўп ўқишган экан. Ойимлар ҳам Сиз каби топиб-топиб гапирардилар. Деганларининг кўпи ҳикмат бўларди. Ўша пайтларда айтганларини ён дафтаримга ёзиб бормаганим – ҳали ҳам армон.
Онагинамдан айрилиб қолган, терак баргидек титраб турган вужудимни бағрингизга босиб сабр тилаганингиз аёзли кундан сал аввал Ойижоним:
– Зулфия опанглар жуда тоза аёл эканлар, у кишининг этакларини тут! – деган эдилар.
Икковингизнинг бир-бирингизга нисбатан берган сифатингиз менга бугун катта қувват.
Бунга ҳам кўп йиллар бўлибди.
Шу соддагина «жуда тоза» сифатига Онагинам у вақтларда ёшлигим туфайли мен илғаб ола олмаган кўп фазилатларингизни жо қилган эканлар.
Ҳарқалай, улар кетмондан оғир қаламни қўлида тутмоқликни орзу қилган қизларини кимга ишонишни яхши билганлар.
Бу Лайлатул Қадрда тиловатларим Онагинам ва ўтганларнинг бошларига соябон бўлишини тилаганимдек, Сизга узоқ умр тилаб тонг оттирмоқдаман. Ва, биламанки, сизга умрузоқлик тилаб қолгувчи биргина мен эмасман. Қулоғимга «Зулфия қизлари»нинг мисралари эшитиляпти:
Меҳр ҳаққи: умрингиз мен тилаганча бўлсин,
Кўнглимни тўлдиргансиз, кўнглингиз доим тўлсин…
Бу – Бибисора. Ҳалима ҳам бу тунда балки қайтараётгандир:
Сиз юксаксиз.
Сизга боқиб, қоматимни ростлайман.
Кишилар бутун йил давомида интиқлик билан кутадилар бу тунни. Узун, қалбларни тозартадиган, ёритадиган тунни кутадилар… Минг бир ибодатлар ичра яхшиларни, ота-оналари, устозлари, бир вақтлар ва шу кунларда қалбларини нурлантирган, дилларини равшан қилган, мушкулларини осон қилган, яхши маслаҳат-насиҳат айтиб пок йўлдан боришга ундаган кишиларни эслайдилар. Инсоннинг Умидга, Эзгуликка, Покликка ҳамиша илҳақлигининг рамзини кўраман бу тунни интиқлик билан кутишда.
Алқисса, Лайлатул қадр қатраларидан шу кичик мажмуа пайдо бўлди.
Тонг ёришгани сари дилим ёришиб бораяпти. Унда бир кашф, бир ишонч ниш ура бошлади:
Қўшиқ дил-дилдан куйланса, у қалб тепкинини зиғирча сохталиксиз, зиғирча аслидагидан яхшироқ кўринишга уринишсиз, аксинча – оламча меҳр ва ҳаётсеварлик билан ижро этилса, уни айтгувчи шириннафас ҳофиз бўлмаса-да, эшитувчилар қалбини илита олади. Фақат бугина эмас. У ўзи ҳам билмагани ҳолда, воажабки, ўзига хос ширали овозга эга экани, ҳаёт қўшиғига жўр бўла олиш қудратига эга эканини кашф қила бораркан. Ана шу кашф беражак қанот ҳаққи-ҳурмати, Сиз ҳақингизда битилган жуда кўп илмий, бадиий асарлар, бадиалар, бағишловлар қаторида бир шогирдингизнинг ушбу «чизгилар»ини табаррук қўлингизни ўпиб, кўзимга суртиш рамзи тарзида қабул қиласиз, деган умиддаман.
ТУГАНМАС УММОН
Одатда шоирлардан «Сиз у ёки бу шеърни нима учун ёздингиз?» деб сўрамайдилар. Шеър ҳамиша ўз таржимаи ҳолини ўзи гапириб беришга қодир сеҳрли нарса. Кишилар ўз кўнгиллари, ўз руҳиятларига ҳамоҳанг шеърлар битган шоир тимсолида ўз Пирларини кашф қилишлари ҳам рост.
Биз Зулфия опамларнинг кимликларини, қай даражада буюкликларини, одамийликларини аввало уларнинг шеъриятлари орқали кашф қилганмиз.
Республикамиздаги бир гуруҳ, айтиш керакки, каттагина гуруҳ хотин-қиз ижодкорларни «Зулфия мактабининг қизлари» дейишади. Бизлар хоҳ шоира, хоҳ журналист, хоҳ бастакор, хоҳ ёзувчи, хоҳ олима бўлишимиздан қатьи назар, дастури ҳеч ерда эълон қилинмаган, маълум дарс соатлари ҳам бўлмаган, аммо ўзларини ижодий юксаклик томон поғонама-поғона етаклаган ана шу «Зулфия мактаби» да сабоқ олганимиздан ғурурланамиз.
Ҳаммамизни ҳам ижод оламига Зулфияхонимнинг шеъриятлари етаклаб келган. Шу шеъриятга, демакки Зулфия опамларга эргашиш ҳаммамизнинг қалбимиздаги барча туйғулардан ҳамиша устун туйғу эди. Бу шеъриятдан аёл оламига хос шўх-шанликни, шарққа хос салобат, ҳиммат аралаш ажабтовур виқор ва назокатни топганимиз ҳам рост.
Зулфия опамлар шеър ўқиганларида маҳлиё бўлиб қолардик! Кўпинча Пирикомиламизнинг ўз оҳларидан атроф аланга олмасин учун қалбларидан, томир-томирларидан сизиб чиққан тўлғоқли тўлқинни тўсишга уринган тишлари орасидан дона-дона дур тўкилаётгандек туйиларди. Бу дурлар ватани бўлган Қалб нақадар пок ва ўтли эди! Шеър ўқиб бўлгач, биз, тинглаганлар шеър ҳақида бир нарса дегунимизча, Зулфия опамлар ўқилган шеър оламига ғарқ ҳолда узоқ, хаёлчан бир нуқтага тикилиб қолардилар. Яширмайман, журнал ходимларига ажиб бир кўтаринкилик бахш этган шундай дақиқаларида қўлларини ўпиб, кўзларимга суртгим келган дамлар кўп бўлган. Инсонга ҳаяжон нақадар керак!
Дарвоқе, туркий халқларга хос қадриятлардан саналган ота-она, устоз каби улуғ зотларнинг қўлини ўпиб, кўзга суртиш, тавоб қилиш одатларимиз ҳам бошқа кўпгина яхши урф-одатларимиз, қадриятларимиз қатори шўро мафкурасининг қурбони бўлгани маълум. Қон-қонимиздан жой олган бу чиройли ва меҳр, ҳурмат изҳори ҳисобланган одат Туркия туркийларида «қўл ўпиш» маросими сифатида ҳозиргача сақланиб қолганини киноларда кўряпмиз. Хуллас, Зулфия опамларнинг 50 ёшлик юбилейлари тантаналари кунида қўлларини ўпишдек истагимга эришганимдан мамнунман. Бироқ бу ҳақида ҳали кейинроқ…
Бир инсоннинг ҳақиқий инсон бўлиб элга танилиши, элнинг юкини кўтара оладиганлар сафига қўшилиши учун қанча вақт кераклигини ким билади? Бир ижодкорнинг ҳаваскорликдан «ижтимоий ҳодиса» даражасига етиши учун-чи?
Зулфия опамлар каби истеъдодли ёшларни «ҳис қилиб», «кашф этиш», «катта йўлга сола билиш», Зулфия опамлар каби ёшларга меҳр улашиш, улардаги тиниқ чашманинг кўзини оча билиш, тойганни суяш, авайлаб парваришлашни билиш учун ҳам, балки ЗУЛФИЯ бўлиб яралиш керакдир. Зулфияхонимнинг беназир меҳрлари ҳаммамизнинг руҳимизни ҳамиша баланд тутиб турдигина эмас, ҳаммамизнинг парвозимизни ҳам баланд қилди.
