Вольны птах. Раман

Янка палез ва ўнутраную кішэню курткі і выцягнуў новы нумар «Першацвета», які адно выйшаў, з маімі вершамі.

– А хто гэта? Хто? – пачуліся прыглушаныя галасы дзяўчат. Напэўна, яны пыталіся адна ў другой у спадзеве, што нехта з іх ведае маё прозвішча. Алесь Герасімавіч працягнуў асобнік часопіса дзяўчыне, што сядзела бліжэй да яго на разгорнутай старонцы з маімі вершамі, над якімі, натуральна, былі змешчаны і мой фотаздымак з імем ды прозвішчам. Астатнія дзяўчаты скупкаваліся вакол уладальніцы асобніка, зазіралі ёй праз плячо і галаву, каб таксама прычасціцца да добрага, светлага, вечнага.

– Трэба адзначыць, – намякаў Патаранскі мне, што не перашкодзіла б замачыць публікацыю, каб тая не сталася апошняй. Праз гадоў пятнаццаць яго каля пад’езда ўласнага дома нейкія ўпыры паб’юць так, што жывога месца не застанецца на целе. Хадзіць ён зможа адно па хаце пры дапамозе хадункоў. Моўны апарат будзе настолькі пашкоджаным, што пры размове з паэтам яго не адразу зразумееш. Самае страшнае, што пра Патаранскага ўсе забудуць. Аднак ён паспее зняць чатыры значныя дакументальныя стужкі, адна з якіх, прысвечаная Анатосю Сысу, набудзе статус культавай. На жаль, Сыс ніколі той фільм не пабачыць.

Я разглядаў сябе на старонцы з вершамі ў часопісе, доўгавалосага, усмешлівага, знятага ў фотастудыі на Маскоўскай у Доме быту. Чаго я ўсміхаўся тады? Чаму можна было ўсміхацца ў мёртвай студыі Дому быта? Я не памятаў. Хутчэй за ўсё выконваў просьбу фатографа, бо сказаў, дзеля чаго мне патрабавалася фота. Так, менавіта ён параіў мне ўсміхацца, каб спадабацца дзяўчатам, якія будуць гартаць часопіс. З усмешкай больш запамінальны твар, да таго ж выклікае давер. А я, відаць, хацеў быць сур’ёзным, ды з жаданнем маім фатограф не пагадзіўся і настояў на сваім. І меў рацыю. Вунь як дзяўчаты разглядаюць фота, а не яго арыгінал. Зрэшты, усё лагічна. Арыгінал – лысы, вушасты, у дзьмухаўцовай барадзе – не меў нічога агульнага з тым, хто ўсміхаўся з фотаздымка.

– Ну дык як? – не адставаў Патаранскі.

– Сяргей, – звярнуўся да яго Янка, – нічога, што Мікола адно з бальніцы і ў бальніцу яму вяртацца?

– Ды мы па пяць кропель усяго, – быццам не чуў яго Сяргей. – А гэта ж святая справа, – кіўнуў на часопіс у маіх руках.

– Добра, – пагадзіўся я, бо і самому захацелася адзначыць. Не кожны дзень здараліся публікацыі, то чаму і не адносіцца да іх як да свята.

Але не спяшыў.

Спачатку мы, па чарзе, прачыталі новыя вершы. Патаранскі чытаў больш і дольш за ўсіх. Ён любіў публіку, а публіка яго. Творы свае ён не чытаў, а дэкламаваў, называў іх то опус такі, то накцюрн сякі, то п’еса, то сцэна, то ўверцюра, то паланез… Карацей, намагаўся кожны верш выдаць за музычны твор, напісаны, аднак, не нотамі, а літарамі. Ці атрымалася ў яго? Яму апладавалі стоячы.

Ну а потым рушылі да «Жако», каб затарыцца некалькімі фаўстамі «Вермута», і зноў вярнуліся, але ў Дом літаратара ўжо не заходзілі, спыніліся на прыступках, што тырчалі збоку ад будынка іншародным прыдаткам, пад разгалістым дрэвам. І тут таксама чыталіся вершы, але не тыя, якімі можна б было падзяліцца на літаб’яднанні. Больш смялейшыя, больш мацнейшыя, больш такога кшталту, за якія б у 1937 годзе расстралялі без суда і следства.

Паступова літаб’яданне перабралася з трэцяга паверха Дому літаратара, бо час быў не гумовы і будынак зачыняўся да заўтра, да вулічнай лесвіцы, акупаванай намі пад высокім разгалістым дрэвам. Месца было казырнае. З аднаго боку яго хавала дрэва ад непатрэбнай увагі мінакоў, зрэшты, нецікаўных і даволі рэдкіх, бо вуліца не назаляла небу і сонцу шматлюднасцю, з другога – важкія і таксама высокія каменныя парэнчы, за якімі хаваліся і, уласна, лесвічныя прыступкі, і мы ўсе, як паселі на тых прыступках. З вуліцы нас не было відаць, адно чуваць, бо размаўялі мы гучна пад уздзеяннем «Вермута». Алесь Герасімавіч развітаўся з намі і пайшоў у бок метро, праўда, пагрозліва ці, мо, папераджальна пахітаў пальцам, маўляў, будзьце асцярожныя, хлопцы. Разам з ім сыходзілі дзяўчаты, абступіўшы паўколам яго грузную паставу. Зрэшты, не ўсе. Некаторыя далучыліся да нашай грамады. Напэўна, з-за Патаранскага. Ён быў найстарэйшым за нас і вучыўся ў Акадэміі мастацтваў на актора і рэжысёра, пра што ніколі не забываўся ўдакладняць пры знаёмстве з дзяўчатамі, намякаючы такім чынам на сваё светлае будучае ў кіно ды тэатры. Натуральна, кожная вялася. Ды ён і не маніў, да таго ж валодаў такім тэмбрам голасу, які зачароўваў з першага гуку рамантычна-узнёслыя душы маладзенькіх паэтак, якія, хутчэй за ўсё, нават марылі памыліцца, ашукацца ў ім, але пакінуць на памяць тое, што потым можна будзе выкарыстаць ва ўласнай творчасці. Ну і знешнасць меў Патаранскі артыстычную ў дадатак да творчага таленту. Ён не толькі пісаў вершы і марыў перавярнуць з ног дагары тэатральны і кінематаграфічны свет, як зрэшты, і кожны з нас, адно што іншы свет – літаратуры; ён пісаў музыку, пісаў карціны, пісаў п’есы, пісаў празаічныя творы. І з першага погляду закохваў у сябе. Таму не дзіўна, што дзяўчаты ліплі да яго, як мухі на мёд. Іншая справа, сам ён адносіўся да іх легкадумна. Дый мы, калі шчыра, таксама ў легкадумнасці мала чым адрозніваліся ад яго. Увага дзяўчат, так, акрыляла, падвышала самаацэнку, прымушала выпінаць грудзіну і хадзіць гогалем, але не больш за тое. Сур’ёзныя адносіны? Якія сур’ёзныя адносіны, калі мы такія маладыя, а дзяўчат процьма, і самых розных ды на любы густ! Мы нават да Паэзіі ставіліся як да каханкі ў большай ці меншай ступені, а не да каханай дзяўчыны, хоць па-блазенску казалі, што адданыя да канца жыцця толькі ёй і больш нікому. На філфаку, сустракаючыся перад заняткамі або пасля іх, збіраліся ў прыбіральнях і чыталі вершы там, не каб прынізіць, вядома, Паэзію, а падкрэсліць інтымнасць нашых адносін з ёй. Панядзелкі ў «Першацвеце» чакалі з нецярпеннем штотыдзень, хоць бачыліся кожны дзень на факультэце, як спаткання з жаданай дзяўчынай, асабліва ў нефармальнай абстаноўцы, пасля афіцыйнага пасяджэння, якое, зрэшты, ніякім афіцыйным пасяджэннем не было. Там мы знаёміліся, каб потым, на вуліцы, знаёмства тое ўзмацніць. Там мы дыхалі і не маглі надыхацца водарам чысціні, метафар, строф… Паэзія, здавалася, зазірала ў душу кожнага з нас там, цалавала, лашчыла і абяцала хуткую сустрэчу з сабой сам-насам неўзабаве. Мы верылі. Мы любілі. Мы ведалі, хто мы. І не сумняваліся ў сваім веданні. Алкаголь, які мы прымалі, не разбураў тое, аб чым нас палохалі. Наадварот, ён трымаў нас поруч. І мярзотны, зацугляны небам зранку дождж таксама нічога дрэннага не мог нам зрабіць.