– Ҳа, ўн бир йил беришди!
– Ўн бир йил! Вой, ноинсофлар-эй! Ҳалол, инсофли ходимларимизнинг жувонмарг бўлиб кетаётгани алам қилади! Яхшига кун йўқ экан-да! Майли, мушкулини Яратганнинг ўзи осон қилсин!
– Айтганингиз келсин!
Беш-олти дақиқалик суҳбат, дунёқарашлар муштараклиги ҳамкасбларни қалбан яқинлаштиргандай бўлди.
– Санжаржон, – деди прокурор меҳрибонлик билан, – сиз жиноят иши билан батафсил танишиб чиқинг, суҳбатни кейин давом эттирамиз. Нима ёрдам лозим бўлса, айтаверасиз, ҳаммамиз сизга ёрдамчимиз!
– Раҳмат, Азамат ака! Ёрдамим тегса, хурсанд бўлардим.
Прокурор ички телефондан хонасига кимнидир чақирди. Зум ўтмай узун бўйли, қотмадан келган ёшгина йигит икки жилдлик жиноят ишини кўтариб, кириб келди.
– Санжарбек, бу йигит терговчимиз Умид Хўжаев, – таништиришга тушди прокурор, – ўтган йили бизга стажёр бўлиб ишга келганди, яқинда терговчиликка ўтказдик. Ёш бўлса-да, тиришқоқ, фаҳми-фаросатли йигит. Ёпишган жойини қўйиб юбормайдиганлар хилидан!
– Танишганимдан хурсандман, Санжар Раҳмонов, – меҳмон ўрнидан туриб, ҳамкасби билан қўл бериб кўришди.
– Санжарбек Бош прокуратурадан, – деди прокурор «ўтиринглар» ишорасини қилиб, – моҳир терговчи, қанчадан-қанча қотилликларни фош қилган. Бизга ёрдамга келдилар. Бунақа инсонларни туя сўйиб ҳам чақириб бўлмайди. Хизмат юзасидан бирга ишлаш насиб қилган экан, Умиджон, бу кишидан фойдаланиб қолишимиз лозим.
– Худо хоҳласа, ҳамжиҳатликда ишлаймиз, – деди Санжарбек хижолатомуз, – бир-биримиздан ўрганадиган томонларимиз кўп.
– Меҳмонга хонасини кўрсатинг, ишлаш учун шароит қилиб беринг, гуруҳ аъзоларини йиғиб, янги раҳбарни таништиринг, – деди прокурор Умиджонга қарата. Сўнг Санжарбекка юзланди: – Сизларга омад! Муаммо бўлса, менга бемалол мурожаат қилаверасиз.
Санжарбек ўзи учун ажратилган хонада ишни ҳужжатлари билан танишишдан бошлади. Кўп сонли гувоҳлар, гумонланувчи, айбланувчининг кўрсатмалари, воқеа жойини кўздан кечириш баённомаси, экспертиза хулосалари ва бошқа ҳужжатларни синчковлик билан ўрганиб чиқди, керакли жойларига алоҳида белгилар қўйди, ёндафтарига қайдлар қилди, саволлар қўйди, чизди, ўчирди…
Кечга яқин тергов гуруҳи аъзоларини тўплади. Қисқа муддатли танишувдан сўнг Умиджон ишнинг умумий ҳолати, тергов-тезкор тадбирларининг бориши ҳақида батафсил ахборот берди. Санжарбек иш тафсилотларига ойдинлик киритиш мақсадида гуруҳ аъзоларини мунозарага чорлади.
– Бир қарашда қотил аниқдек, жиноят ишини якунлаб, судга ошириш мумкиндек туюлмоқда. Хўш, Маъмур ака, сиз нима деб ўйлайсиз? – Санжарбек гуруҳ аъзоси – туман Ички ишлар бўлими катта терговчисига юзланди.
– Самиғнинг қайсарлик қилиб, қотилликни бўйнига олмай турганини ҳисобга олмаганда, ҳамма нарса тушунарли, – ўрнидан туриб, фикрини баён қилишга тушди катта терговчи. – Унинг лабораторияга киргани аниқ, ўлдиришга сабаб ҳам бор, далил ҳам етарли. Бўйнига олмай тургани жазодан қочишга уринишдан бошқа нарса эмас. Негаки, у бошдан оёқ ўзини носамимий тутди, терговни чалғитиб, ўзига гард юқтирмасликка, ёлғон гапиришга уринди. Дастлабки кўрсатмаларида ўша машъум кунда дорихонага бормаганини айтиб келди. Видеокузатув камерасида тасвири чиққандан кейин кўрсатмасини ўзгартириб: «Дорихонага киргандим, лекин Луқмон иш жойида йўқ экан, учратмасдан қайтиб кетдим», дейишга ўтди. Лаборатория эшигининг ички тутқичидан бармоқ излари топилгандан сўнг кўрсатмасини учинчи бор ўзгартириб, дорихона лабораториясида Луқмонни кўксига пичоқ санчилган ҳолда кўргани, қўрқиб кетиб, воқеа жойидан қочиб қолганини тўтидай сайрашга тушган… Шундай ҳолатда унинг сўзлари самимийлигига ишониб бўладими? Бу маккорга қўйиб берса, мабодо, Луқмонга санчилган пичоқда бармоқ изи топилган тақдирда ҳам сиртига сув юқтирмасдан «Тўғри, уни қутқариш учун қуролга қўл текизгандим», дейишдан ҳам тап тортмайди.
– Хўш, қотил Самиғ деб фараз қилайлик, – Санжарбек масалага бошқа томондан ёндашмоқчи бўлди, – сизнингча, воқеа аслида қандай юз берган?
– Луқмоннинг ёлғонлари, фирибгарлиги сабаб ўғлининг ўқишга кирмай қолгани, бир йил умри бекорга ўтгани, устига-устак ўртоғининг пулни қайтармай сарсон қилиб юргани Самиғга қаттиқ алам қилган. Бу йилги олий ўқув юртларига қабул мавсуми ўтиб бораётгани, ўғлининг институтга кириш масаласи яна хавф остида қолаётгани уни янада ғазаблантирган. Пичоқ бориб суякка қадалган. Воқеадан икки кун олдин синфдошлар «ёқама-ёқа» бўлишган. Самиғ оқибати ёмон бўлишини айтиб, дўстини огоҳлантирган. Ҳатто, пулни қайтармаса, «орган»га ариза билан мурожаат қилишини айтиб, пўписа қилган. Орадан икки кун ўтиб яна келган. Луқмон эса бу сафар ҳам турли баҳоналар билан дўстига пулини қайтаришни истамаган. Мол аччиғи – жон аччиғи… Балки Луқмон олган пулига мункир келгандир. Балки «Пулни бермайман, бор, қаерга борсанг боравер», деб Самиғни жонидан тўйдиргандир. Бундай пайтда жаҳл устида дўстининг кўксига пичоқ санчганини ўзи ҳам сезмай қолиши табиий…
– Пичоқнинг қаердан келиб қолгани аниқланганми?
– Менимча, Самиғ пичоқни ўзи билан олиб келган, – гапга аралашди гуруҳнинг яна бир аъзоси – тезкор вакил Мухтор Азизович. – Негаки, жабрланувчининг яқинлари дорихонада бунақа пичоқ бўлмаганини айтишган. Пичоқ Самиғнинг хотини ва болаларига ҳам таниб олиш учун тақдим этилди. Улар пичоқни муқаддам кўришмаган.
– Пичоқда бармоқ излари топилмаган, ДНК натижалари қандай бўлган?
– Воқеа жойида, жумладан, пичоқда биологик излар – қон, сўлак, маний доғлари ва биологик материаллар, соч толалари топилмагани сабабли ДНК таҳлили ўтказишнинг имконияти бўлмаган.
– Дорихонадан бирор нарса йўқолганми?
– Йўқ, ҳамма нарса жойида. Ҳеч нарсага қўл урилмаган, фақат Луқмонга тегишли телефонлар йўқолган. Айтишларича, Луқмон иккита сим-карта ишлатган. Биринчисини аниқладик: ўз номига олган экан. Ундаги маълумотларни алоқа компанияси ёрдамида тиклаш чораларини кўрдик. Аммо иккинчиси кимнинг номига расмийлаштирилгани номаълум бўлгани сабабли ҳеч нарса қилишнинг имкони бўлмади.
– Ўғли ҳам, хотини ҳам иккинчи телефон рақамини билмас эканми?
– Билмас экан. Неча нафар одамни сўроқ қилган бўлсак, барида биринчи телефон рақами қайд қилинган. Луқмон яқинлари билан, асосан, биринчи телефон рақами орқали гаплашган. Иккинчи рақамидан кимлар билан, нима мақсадда гаплашганини аниқлаб бўлмади. Менимча, Луқмон қотил билан иккинчи телефонда гаплашиб юрган.
– Иккинчи телефон рақамини қачон олган экан? – сўради Санжарбек.
– Ўғлининг айтишича, олти ойлар олдин отасининг қўлида шу кичкина телефонни кўрган.
– Самиғ ўғлини ўқишга киритиш учун Луқмонга 25 минг АҚШ доллари бергани аниқми? Исботи борми? – навбатдаги саволга ўтди гуруҳ раҳбари.
– Самиғдан ташқари, унинг хотини ва ўғли ҳам тасдиқлаб турибди, – асослашга уринди Маъмур. – Луқмоннинг хотини, фарзандлари бу ҳақда ҳеч қандай маълумотга эга эмас. Бундан ташқари, синфдошларнинг телефонларидаги бир қанча «sms» хабарларида пулни қачон қайтариш масаласида ёзишмалар сақланиб қолган.
– Экспертиза хулосасига кўра, пичоқ Луқмоннинг кўксига чап қўлда санчилгани эҳтимол қилинган. Нима, Самиғ чапақайми?
– Йўқ, – деди Маъмур ўнг қўлини кўрсатиб. – Биз ҳам шу ҳақда анча бош қотирдик. Экспертиза катта эҳтимоллик билан иш чап қўлда бажарилган бўлиши мумкин, деган хулоса берган. Демак, экспертлар пичоқнинг ўнг қўлда санчилганини ҳам тўла инкор этишмаган.
– Иш ҳужжатларидан кўринишича, – Санжарбек шундай дея ёндафтарига кўз югуртириб давом этди, – пичоқ санчилган пайтда Луқмон лаборатория тўридаги креслода ўтирган. Бундан икки хулосага келиш мумкин: биринчидан, қотил жабрланувчига тўсатдан, кутилмаган пайтда ташланган ёки иккинчидан, қотил Луқмонга таниш бўлган ёки дорихонага муқаддам кириб-чиқиб юрган…
– Шу нуқтаи назардан қараганда Самиғ ҳар томонлама мос тушади, – тортиниброқ гап қўшди Умид. – Бир йилдан буён пулини ололмай юргани алам қилиб турган пайтда Луқмоннинг пулни бермаслик мақсадида тўқиган яна бир чўпчаги ёки сурбетларча қилган муомаласи Самиғни қуюшқондан чиқариб юборган, йигит жаҳлини жиловлай олмай қолган ва ҳар эҳтимолга қарши таҳдид қилиш учун ўзи билан олиб борган пичоқни қўлга олишга мажбур бўлган. Бундан ташқари, у дорихонага бемалол кириб-чиққан, объектни, ундаги видеокузатув камералар жойлашувини беш қўлдай билган.
– Қотил дорихонадан ҳеч нарса олмаган, – Санжарбек иш тафсилотларини таҳлил қилишда давом этди, – демак, жиноятнинг босқинчилик, талончилик мақсадида содир этилгани истисно қилинади, шундайми?
– Шундай, шундай, – маъқуллади Маъмур. – Қотил бирор нарсага қўл теккизмаган. Дори-дармонлар, пул, сейф – ҳаммаси жой-жойида. Телефонларни олгани эса терговни чалғитишга уринишдан бошқа нарса эмас!
– Дорихонадаги видеокузатув камера қачон ўчирилган? Камера объективига тушиб қолган сўнгги мижоз ҳеч нарса сезмаганми? – гуруҳ раҳбари Маъмурга юзланди.
– Видеоёзуви соат ўн тўққиздан олти дақиқа ўтганда тўхтаб қолган, – изоҳ берди катта терговчи. – Объективга тушган охирги харидор билан гаплашдик. У дорихонага ўн саккиздан қирқ уч дақиқа ўтганда кириб келган ва керакли дори-дармонларни олиб, ўн тўққиздан қирқ тўққизта ўтганда чиқиб кетган. У сотувчининг юз-кўзи, хатти-ҳаракатида ҳеч қандай нотабиийликни, ташвиш ёки ҳаяжонланиш аломатларини сезмаган. Шундан кейин қарийб ўн етти дақиқа дорихонага ҳеч ким кирмаган. Негаки, асосий мижозлар нейрохирургия институти даъволанувчилари ҳисобланиб, кечки пайт шифокорлар кетгандан сўнг ҳеч ким дори излаб чиқмай қўяркан.
– Видеокузатув тасвири таҳлили бирор нарса берадими?
– Видеокузатув камера хотираси унча катта эмас, – қўшимча қилди Маъмур. – Фақат ўн беш кунлик тасвирларни сақлаб қоларкан. Бошдан-оёқ кўриб чиқдик. Шу даврда Самиғ икки марта синфдошининг олдига келган. Лекин уларнинг ҳаракатларида бирор-бир шубҳали ҳолат кузатилмади. Ўша куни дорихонага кирган мижозлар ҳам сўраб-суриштирилди, аммо улардан бирор маълумот олишнинг имкони бўлмади.
– Мухторжон, – деди Санжарбек изқуварга юзланиб мулойим оҳангда, – сиз дорихонага ўн беш кун давомида кириб-чиққан мижозларнинг шахсини аниқлаш чораларини кўрсангиз.
– Майли-куя, лекин барча мижозларнинг шахсини аниқлаш имкони бўлармикан? – журъатсизроқ эътироз қилди изқувар. – Кейин… улар бизга нима бериши мумкин? Қотил қўлга олинган бўлса…
– Нитижа чиқмаслигининг ўзи ҳам натижа, – «шох сатри»ни такрорлади Санжарбек. Изқуварнинг анқайиб турганини кўриб, изоҳ берди: – Айтганингиздек, улар бизга ҳеч нарса бермаслиги ҳам мумкин. Аммо терговнинг тўла ҳажмда ўтказилишини таъминлашга хизмат қилади.
– Ўн беш кунда дорихонага анчагина одам кириб, чиққан. Айримларини таниб олишнинг имкони йўқ.
– Ҳаммасининг шахсини аниқлаш имкони бўлмаса, имкон қадар аниқланг!
– Тушунарли!
– Демак, гуруҳ аъзоларининг барчаси қотилликни Самиғ содир қилган, деб ҳисоблайди, шундайми? – хулоса қилди Санжарбек.
– Шундай, шундай… – собиқ гуруҳ раҳбари сифатида ҳамманинг ўрнига жавоб қилди Умид.
– Унда жиноят ишини якунлаб, судга оширишга сизларга нима халал берди? – деди Санжарбек кулимсираб.
– Прокурор айбланувчи билан гаплашгандан кейин… сал иккиланиб… – каловланди Умид, – бундан ташқари, Самиғнинг айбини бўйнига олмай, оёқ тираб турганлиги…
