– Сиз менинг ўрнимда бўлганингизда нима қилардингиз? – саволга савол билан жавоб қайтарди Самиғ мўлтираб.
– Кечирасиз, ҳамманинг ўз ўрни бор, саволга жавоб беринг!
– Нима қилай? Ҳамма дорихоналарда видеокузатув камераси бўлишини билардим. Уйга қайтиб келгач, камерани кўришса, мени лабораторияга кирганимни билишади, деган ташвишда «Ана келди, мана келди!» қилиб, эшик қараб чиқдим. Лекин ўша куни ҳам, ундан кейинги кун ҳам излаб келишмагач, дорихонада видеокузатув камераси бўлмаган экан, деган хулосага келдим. Терговда барибир менинг исмим чиқиб келишини билардим. Пул сабаб жанжаллашиб юрганимизни кўпчилик биларди. Кимдир айтса, терговчиларнинг менга тармашиши аниқ эди. Устига-устак, ўша куни дорихонага борганимни билишса, ҳеч иккиланмай мени «крайни» қилади, деб ўйладим. Шунинг учун бошида дорихонага борганимни яширишга мажбур бўлдим. Кейин терговчилар қайси гўрдан анави қўшни дўкон камерасига тасвирим тушиб қолганини аниқлашди. Тасвирни ўзимгаям кўрсатишди. Нима қилай, тан олишга мажбур бўлдим. Лекин лабораторияга кирганимни айтмагандим. Қўл изим қолишини қаердан билай! Ўша пайтда қўрққанимдан эшикни артиб қўйиш ҳам хаёлимга келмаганини қаранг. Бўлмаса, киноларда кўрганман… Қўрққанга қўш кўринар деганларидай қочиб қолибман. Мана, оқибати! Қуриб кетсин!
– Чапақаймисиз?
– Йўғ-э, ўнг қўлда ёзаман. Ўнг қўлда ишлайман, овқатланаман…
– Жаҳлдормисиз?
– Бу нима деганингиз? – анқайди Самиғ.
– Сизга берилган тавсифномада феъли юмшоқ, аммо жаҳли чиқса, ҳеч кимни аяб ўтирмайди, дейилган экан, – терговчи синаш учун жўрттага «илмоқли» савол беришга ўтди. – Балки Луқмон нафсониятингизга тегадиган гап айтиб, жаҳлингизни чиқаргандир. Балки сизга биринчи бўлиб ташлангандир. Ёки ўзингизни ҳимоя қилиш учун… Тўғрисини айтаверинг!
– Ўша куними?
– Ҳа, ўша куни.
– Қуриб кетсин, неча марта айтиш мумкин, – Самиғнинг афти тундлашди. – Мурдалар гапирадими? Мен келганда Луқмон аллақачон нариги дунёга кетган бўлса, қандай жаҳлимни чиқаради… Ҳазиллашяпсизми? Нима, сиз ҳам мени қотил, деб ўйлаяпсизми?
– Келинг, очиқчасига гаплашайлик, – терговчи ўрнидан туриб, айбланувчининг қаршисига ўтирди. – Ҳозирча қотил сиз эмассиз, деб айтолмайман. Ҳамма фактлар сизга қарши. Энг ёмони кераксиз пайтда, кераксиз жойда ҳозир бўлгансиз. Сизда Луқмонни ўлдириш учун асос ҳам етарли, камига сал олдин унга ўлим билан таҳдид ҳам қилгансиз. Ундан ҳам ачинарлиси, ёлғон устига ёлғон тўқиб, терговни чалғитгансиз, ишончдан чиққансиз! Экспертизанинг катта эҳтимоллик билан Луқмоннинг кўксига пичоқ чапақай томонидан санчилган бўлиши мумкинлиги ҳақидаги хулосасини ҳисобга олмаганда, айбингиз деярли исботланиб бўлган.
– Лекин… Луқмонни, – дудуқланди Самиғ, – мен ўлдирганим йўқ-ку! Қасам ичаман… Каломулло урсин…
– Биласизми, деярли саксон фоиз ҳолларда айбланувчилар гуноҳларини бўйнига олишмайди, – деди терговчи суҳбатдошидан кўз узмай. – Ҳатто, айблари ишончли далиллар билан исботланганда ҳам аксарият жиноятчилар жазодан қутилиб қолиш мақсадида айбни рад этишади. Ваҳоланки, айбни бўйнига олиб, қилмишидан чин кўнгилдан пушаймон бўлиш судга жазони енгиллаштиришга асос бўлади. Бу ҳақда ўйлаб кўришни маслаҳат берган бўлардим.
– Нима қилай, енгил жазо бераркан деб, қилмаган жиноятни бўйнимга олайми? – Самиғнинг қошлари чимирилди. – Шунча пулга куйиб турганим етмагандай кимдир қилган қотиллик учун ўзимни қурбон қилайми? Емаган сомсага… Шуни хоҳлайсизми?
– Ҳеч ким сиздан емаган сомса учун пул тўлашни талаб қилмайди! Қилган бўлсангиз, бўйнингизга олганингиз маъқул. Қотилликни содир этмаган бўлсангиз, ҳеч ким сизга айбдорликни мажбурлаб тиқиштиролмайди… Тергов барибир охирига етади, эртами-кечми ҳақиқатни аниқлайди. Ўша пайти уялиб қолмасангиз бўлгани! Аммо унда кеч бўлади, суд жазо белгилашда терговни чалғитишга уринганингизни инобатга олиб, оғирроқ жазо белгилашини айтиб қўйишим шарт.
– Лекин… нима қилай ука, Луқмонни ростдан ҳам мен ўлдирмаган бўлсам… Тушунтирганингиз, мен билан одамдай муомала қилаётганингиз учун раҳмат. Сизниям тушуниб турибман. Укажон, самимий, инсофли ва ҳалол инсон эканингиз билиниб турибди. Келинг, виждонан айтинг, терговчи эмас, одам сифатида менинг шу ишни қилишимга ишонасизми?
– Эҳ, Самиғ ака, бизнинг ишимизда қарор қабул қилиш учун фақат ишончнинг ўзи камлик қилади-да! – деди Санжарбек таассуф билан. – Менинг ички ишончим сизни қўйиб юборишга асос бўлолмайди-да! Ҳақиқий қотилни топиш лозим.
Четдан қараган инсон суҳбатдошларни терговчи ва айбланувчи эмас, балки ҳимоячи ва унинг мижози, янаям тўғрироғи, икки маслакдош дўст, деб ҳисоблашлари ҳеч гап эмасди.
– Шунисигаям раҳмат, укажон! – Самиғнинг кўзларида миннатдорлик аломатлари зоҳир бўлди. – Мени қўйиб юборолмасангиз-да, сизнинг ички ишончингизни қозониш мен учун катта ютуқ. Олдинги ҳамкасбларингизни ишонтиролмадим, тўғрироғи, улар мени тушунишни хоҳлашмади. Қотилга айлантириб қўйишди, ҳақиқий қотилни қидиришни хаёлларига ҳам келтиришмади. Майли, бу ёғи пешона. Тақдирдан қочиб қутилиб бўлмайди. Луқмон ўзи билан сўнгги илинжимизни ҳам гўрга олиб кетди. Қариндошларим олдида юзим шувут бўлди. Уларнинг не азобда томчилаб йиққан пулларини кўкка совурдим, оиламни, жигарларимни оғир аҳволга қўйдим, орзу-умидларим чил-парчин бўлиб кетди, ўғлимни ўқишга киритолмадим… Тўғриси, ҳозир уйга шу аҳволда боргандан кўра, қамалиб кетганим ҳам дурустроқ. Балки булар оилам, укаларим олдида ўйламасдан қилган ишим, гуноҳларим учун Аллоҳдан менга берилган жазодир. Кўз қўяман деб, қош чиқариб ўтирибман…
Узоқ давом этган сўроқ натижаси ўлароқ Санжарбек «Самиғ қотил эмас», деган узул-кесил қарорга келди. Энди унинг олдида ҳақиқий қотилни топиш ва жазога тортишдек мураккаб ва сермашаққат вазифа турарди.
* * *
Ишга одатдагидан барвақтроқ келган Санжарбек прокурор қабулхонаси эшиги очиқ турганини кўриб, ичкарига мўралади.
– Э-э, Раҳмонов, келинг, келинг, – прокурор телевизор тизгинини стулга қўйиб, меҳмонга пешвоз чиқди.
– Ассалому алайкум, Азамат Жўраевич, яхши дам олдингизми?
– Ваалайкум ассалом, ўзингиз омонми? – прокурор меҳмонни ёнига чорлаб, ўтиришга жой кўрсатди. – Одам кексайган сари уйқуси камайиб кетаркан. Каллаи саҳарлаб ишга келишимиз боиси шунда. Бу ёғи манави қотиллик… Санжарбек, нима бўлди, иш билан танишдингизми?
– Жиноят ишини батафсил ўрганиб чиқдим, Самиғ билан гаплашдим.
– Хўш, хўш, қандай хулосага келдингиз, – қизиқсинди прокурор.
– Шубҳангиз ўринли кўринади, Самиғ қотил эмас.
– Бу терговчининг «интуицияси»ми ёки бундай қарорга келиш учун етарлича асосингиз борми? – терговчининг қатъий хулосаси прокурорга маъқул тушмагани юз-кўзидан сезилиб турарди.
– Ҳозирча «интуиция», тўғрироғи, фактлар ва мантиққа асосланган «интуиция»!
– Ўҳў, шунақами? – кулди прокурор. – Бир хулосага келишга сал шошмадингизми?
– Нега ҳайрон бўляпсиз? Ўзингиз ҳам бошиданоқ шунақа шубҳага боргандингиз-ку!
– Тўғри, менда ҳам шубҳа бўлган. Шунинг учун ишга тажрибали терговчини жалб қилишга мажбур бўлдик. Лекин терговчининг бир кун ичида шубҳани қатъий хулосага айлантира олгани мени таассуфга соляпти-да!
– Хавотирингиз ўринли, – деди Санжарбек мулойимлик билан. – Самиғ билан узоқ гаплашдим, ичига киришга ҳаракат қилдим, сўзларига ишонгим келди.
– Балки у учига чиққан ёлғончи, лўттивоздир, артистлик қилаётгандир. Биласиз, бунақа тоифа инсонлар ҳар қандай одамнинг ишончига кириб олишга устаси фаранг бўлишади. Алданиб қолган бўлманг тағин.
– Йўқ, Самиғ содда, тўғрисўз ва ҳалол йигит. Бунақа иш унинг қўлидан келмайди. Ўғлини ўқитиш ниятида шу касофатга аралашиб қолган. Иш бўйича у жабрланувчи…
– Ички ишонч яхши! Лекин бу билан йигитни қамоқдан чиқариб бўладими?
– Тўғри, ҳозирча менда Самиғни қамоқдан чиқариш, унга нисбатан жиноят ишини тугатиш учун асос йўқ. Шу сабабли уни қамоқдан бўшатишга шошилмай турганимиз маъқул.
– Э, отангизга раҳмат, – прокурорнинг чеҳраси ёришди. – Ана бу – тўғри қарор! Мен Самиғни қамоқдан бўшатишни талаб қиласизми, деб қўрқиб тургандим. Телба-тескари саволлар бериб, жаҳл қилганимнинг сабаби ҳам шунда. Самиғни қамоққа олишга санкция беришга етарлича асос бўлган. Ҳозир уни бекор қилишга қўлимизда ҳеч вақо йўқ. Бунга ҳали эрта, деб ҳисоблайман. Фикримиз бир жойдан чиққанидан хурсандман!
– Раҳмат.
– Энди нима қилмоқчисиз?
– Жиноятни очишга киришамиз! Ҳаммасини бошидан бошлашга тўғри келади.
– Жуда яхши! Омад! – прокурор мамнун ўрнидан қўзғалди. – Биздан нима ёрдам лозим бўлса, тортинмай айтаверасиз. Йигитларимиз измингизда бўлади.
Санжарбек прокурор билан илиқ хайрлашиб, хонасига кўтарилди. Жойига ўтириб, хизмат телефонидан таниш рақамларни терар экан соатига бир қараб қўйди. Хаёлидан «Қария ишга келдимикан?» деган ўй ўтди. Гўшакни Бош прокурор ўринбосарининг ўзи кўтарди. Қисқа сўрашувдан сўнг Санжарбек ахборот беришга киришди:
– Тоҳир Ғафурович, иш билан танишиб чиқдим, айбланувчи сифатида қўлга олинган шахсни батафсил сўроқ қилдим. Прокурорнинг шубҳаси бекорга эмас экан. Менимча, бу одам қотил эмас.
– Э, шунақами? Буёғи қандоқ бўлди? Бундай қатъий қарорга келишингиз учун асослар етарлими?
– Тоҳир ака, ҳозирча қўлимда ҳеч қандай асос йўқ, – терговчининг овози негадир суст чиқди, – лекин Самиғнинг қотил эмаслиги кундай равшан. Бу инсон одам ўлдирмаган, тўғрироғи, унинг қўлидан қотиллик келмайди.
– Балки қотилликни содир этган шахснинг изидан тушишга улгургандирсиз?
– Йўқ, қотилнинг кимлиги ноъмалум, терговда тузукроқ тахминнинг ўзи ҳам мавжуд эмас.
