МАСЛАҲАТ-БАРАКА КАЛИТИ
Маслаҳат сўровчининг мақсади Ҳақни билиш, тўғри йўлни топиш бўлиши лозим. Шунингдек, маслаҳат сўровчи нафс ҳавосига эргашмаслиги, берилган маслаҳатни қадрлаши керак. Маслаҳат берувчига ташккур изҳор қилиб, маслаҳат олиш одобларига тўла риоя қилиш зарур бўлади.
Маслаҳат берувчи меҳрибон насиҳатгўй, диёнатли, тақволи, омонатдор, фикри тиниқ, ғам ташвишлардан ҳоли бўлиши лозим. Бу ҳақида Ҳазрат Умар (р.а.): “Аллохдан қўрқадиган киши билан маслаҳат қил”, деганлар.
Хулоса шуки, бир иш қилишдан олдин маслаҳат қилсангиз ишингиз унумли, ривожи ва баракали бўлади. Бекорга алломалар: “Маслаҳатли иш тарқамас”, демаганлар. Ота-оналар бажармоқчи бўлган ишлари олдидан, гоҳида фарзандларидан маслаҳат сўраб туришлари фойдали бўлади. Ёш фарзандларнинг ақли камолга етмаган, тўғри фикр беришга лаёқатлари бўлмаса-да, уларни келажакда бирор ишга қўл уришдан олдин маслаҳат сўрашларига кўникма ҳосил бўлади.
Мансур (раҳимаҳуллоҳ) фарзандларига бундай тарбия берар эканлар: “Ҳар ишда икки кишидан маслаҳат олгин. Ўйламай сўзламагин. Тадбир қилмай, иш бошламагин”.
Илмий тадқиқотлар ва ҳаёт тажрибаларига кўра, ким қанча кўп одам билан маслаҳат қилса, адашиш эҳтимоли шунча кам бўлади.
Элим нетиб билгай мени,
Мен элимни билмасам.
(А.Навоий)
Бу дунёда одамнинг ўзидан бошқа ҳам қимматбаҳо бойлик борми? Қайси биримиз мурғаклигимизда буюк кашфиётлар яратиб, ўзгаларни ҳайратда қолдиргимиз келмаган, қайси биримиз қўҳна рисолаларда битилганидай фазилатли одам бўлиши кўнглимизга тугмаганмиз…
“Умрим оқшомида энди орзуим, яна бир китоб ёзиш, уни ўқиган китобхон ҳамма нарсани унутса, китобда тилга олинган кишилар ҳаёти билан яшаса, китобни ўқиб тугатгач, ухлашга ётганда ҳам кечаси билан ухлолмай, тўлғониб чиқса. Орадан йиллар ўтиб ўша ўқиган китобини қайтадан қўлига олганида яна бир бор ҳаяжонланса, янги маънолар топса. Энг катта орзуим шу”. Бундай орзуни маҳалладошим қадрдоним Ўткир Ҳошимов ўз умрининг сўнгги йилларида ёзган китобида ҳам ёзган.
Одамзот умри тақдири кўпинча икир-чикирлар қаърида изсиз кетишини мулоҳаза қилар эканмиз, кўнгилда аламу армон…
Чучуги аччиғига аралашиб, сарасини саракка-ю, пучагини, пучакка ажратишни ёқтирадиган бўлиб қолар экан киши… Чор атрофда қўзиқорин каби униб чиқаётган лоқайду, лаганбардор, мунофиқу худбинларга дуч келиши мумкин экан… Ноилож шундайлар билан муроса-ю мадора қилишга мажбурсан… Чунки, яшашдан мақсадинг саноқли умринг учун саноқсиз орзу умидларинг кўп. “Сабр қилсанг ғўрадан ҳолва битар”, деб бекорга айтмаган бўлсалар керак ўтмиш алломалари.... Ишоолло.
Солиҳ инсон ўзининг самимий ички дунёси билангина эмас, айни вақтда ташқи қиёфаси билан/ озодалиги, юриш-туриши, кийиниши ва муомала маданияти, ширин лутф ва андиша ибоси билан ҳам ибрат бўлмоғи даркор. У тўғри юради, тўғри кўради, тўғри эшитади ва тўғри сўзлайди.
Ўз ўзингни англашингни эса – мусулмон кишининг муқаддас бурчларидан бири. У ана шу бурчига содиқлиги туфайли кишилар назарига тушади. У ўз вақтида йўл қўйган хато- камчиликларининг сабабини аниқлашга қодир ва шу қобилияти туфайли ўзини қандай одам эканлигини тушуниб, ўзини назорат қилиб турувчи комил инсон сифатида ўзгаларнинг хулқ- атвори билан таниш бўлиши лозим.
Улардаги ижобий фазилатларни ўзида бор-йўқлигини фазилатларни ўзида бор- йўқлигини англаб яшаши керак. Ана шундагина киши эл-юрт назарига тушади, уни кўпчилик ҳурмат қилади ва кўпчиликка танилади.
Фаол ҳаракатда бўлган одамнинг юрагидан ғам-ғусса узоқлашади.
Инсоннинг дили пок бўлса, юрагида ҳасад, гина бўлмай, тилида ёлғон ва риёга эрк бермаса, ҳаёти бир текис, осуда кечиб, узоқ яшашга имкон туғилади. Бунинг учун энг аввало кишининг луқмаси пок бўлиши керак.
Яхши хулқли бўлгич ҳамда соф кўнгил,
Одамларга доим инсофли бўлгин.
(Жалолиддии Румий)
ТУПРОҚ НИМА УЧУН АЗИЗ
Ҳаддингдан ошиб оёғинг остидаги тупроқни тепма! Она Ер тупроғида аждодлар ҳоки бор. Шунинг учун “Тупроқ азиз мўътабар”, дейдилар улуғлар. Тупроқ – Ватан! Она Ер ўз тупроғида неча асрлардан бери ўз қучоғида сақлаб келаётган не-не улуғ аждодларимизнинг ҳокини сақлаб келмоқца. Шунинг учун биз уни эъзозлаб Она тупроқ деймиз! У олис аждодларга Оналик қилган. У ота-боболаримизнинг онаси бўлган. У бизнинг ҳам онамиздир. Ва келажак наслларимизнинг онаси бўлажак…
Оташ нафас шоир Ошиқ Вайсаннинг сўзларига қулоқ тутайлик:
Ҳавога боцсам мен ҳаво оларман,
Тупроққа боқсам мен дуо оларман.
Тупроқдан айрилсам қайда қоларман,
Менинг содиқ ёрим қаро тупроқдир.
Ҳа, Ҳақнинг “Ниҳон хазинаси тупроқда. Тупроқ дуоси – Ватан дуоси”.
Машҳур қирғиз адиби Чингиз Айтматов асаридаги образнинг Тўлганой момонинг Она замин билан ҳасратлашганларини кўриб чиқайлик.
У бир жойда “Умр ўтиб бораётир, Она Ерим, орадан яна бир йил ўтди. Бугун менинг сиғинадиган куним”, дейди. Ерга сигинмоқ одамийлик матлаби. Она заминга сиғинмоқ кишининг “Менинг содиқ Ерим қаро тупроқцир”, дейиши, ишқ нурларини, Ватан тупроғига багишлашидир.
Бугунги кунда онда-сонда учраб турган нодон, хотирасиз, гумроҳларнинг нигоҳлари тупрокдан узилганидир. Чунки, ҳеч қачон ер осида уларнинг дўстлари бўлмайди. Улар ҳеч қачон тупроққа қоришиб ётган улуғлар учун қадни ҳам тутишни идрок этолмайдилар. Бу ҳам ашаддий хотирасизлик… Бу эса ўзига хос манқуртлик, эмас-ми?
Инсонни улуғликка чорлаган одам Ватан билан бирликка эришса, у на фақат ўз элининг балки оламнинг эҳтиромига сазовор бўлади. Бундай кишини эл тушунади, дунё танийди....
Ватанга соғинчим дарди шундай зўрки, дарахт баргларини қоғоз, дарёларни сиёҳ, ер кўкни китоб саҳифаси қилиб ёзсам адо бўлмайди.
(Хазиний).
Ватанни тарк этлюқ ҳазил иш эмас,
Бу иш учун ҳар ким тоб беравермас.
Жудолик дарахтдир барги йўқ ёлгиз,
Барги бўлса ҳамки, аммо, мевасиз.
Бугун айрилиқдан юрагим гирён,
Азиз ёрни қўлдан чиқариб ҳайрон.
На кўздауйқу бор, на дилда роҳат,
Азоб ўти барин айламиш горат!
(Ҳожа Самандар Термизий)
Ўзликни англаш “ўзни мақбул” исташнинг зўр чораси тупроқ сифатлидир.
“Туфроқ бўлғил” (Аҳмад Яссавий)
"…Худойи таоло фаришталарига айтадиким, туфроқцин киши ясаб, жон бериб, ер юзинда ўз ўрнимга Халифа қилиб қўядурман....”. (Абдулғози Шажарои Таркинот) дан. Бу ҳукмга фаришталар, инсонлар ўз нафсларини забт қилолмайдилар, деб эътироз қиладилар… Шунда Худо айтганмиш: “Ман билғонни Сизлар билмассизлар… Беринглар, туфрокдин бир кишининг сувратини ясанг…”. Азроил алайҳиссалом Худонинг амри билан бориб барча ер юзидаги ҳар турли туфровдан олиб, Маккаи муаззама бирла Тоифнинг орасида туфроқни балчиқ қилиб одамнинг сувратини ясаб этғусидир. Одам шамол ёрдамида ҳаракатга солиниб, олов билан жасади иситилганда қалби ҳароратга тўлибди. Ва Яратганнинг шафқату саҳовати туфайли вужуди ичида инсон ўз эркини топибди.
Тасаввуф таълимотида, тупроқ – Аллоҳнинг мунаввар нури, сув – унинг ёруғ ҳаёти, ҳаво – буюклиги, олов – унинг ғазаби тимсолидир.
Тупроқ ва сув – жаннат мулки, шамол ва олов дўзах ичидаги нарсалар… Ушбу шарҳу маълумотларни ёдца тутиб, “Туфроқ бўлғил, одам сени босиб ўтсин” иборасига назар ташламоқ даркор.
Туфроғ ила ўзни тенг тутиш – буюклик замини, ҳокисорлик пояси. Кибр манманливдан покланиш инсонийлик мартабаси олдида бўлак мартабаларни назарга олмасливдир… Ҳазрати Навоийнинг бир ғазалида:
