Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Bir Aydın Şeyh Safvet (Yetkin) Efendi
Zekeriya Akman
Osmanlı’nın son dönemleri ve Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşu arasındaki dönemde yaşamış, çok yönlü kişiliğiyle dikkatleri çekmiş, bulunduğu görevlerde ve mecliste söz hakkı olan Safvet Yetkin’in anlatıldığı bu kitapta, siyasetçi yönüyle ne kadar başarılı olduğunu görüyoruz. Halkın sıkıntılarını çok iyi görerek bunu mecliste çözüme kavuşturmaya çalışır ve kimsenin aklına gelmeyen sorunlardan bahsederek her kesimden insanın âdeta sesi olur. Üç bölüme ayrılan kitabın ilk bölümünde Zekeriya Akman, Safvet Yetkin’in hayatını ve deneyimlediği önemli olayları; ikinci bölümde, görev yaptığı önemli kurumları; üçüncü bölümde ise ilmî kişiliği hakkında bilgi vererek Yetkin hakkında geniş bir anlatı sunar bizlere. Safvet Yetkin hakkında geniş kapsamda yazılmış nadir kitaplardan biri olma özelliğiyle de dikkatleri çeker.
Zekeriya Akman
Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Bir Aydın Şeyh Safvet (Yetkin) Efendi
ÖN SÖZ
Osmanlı’nın son dönemindeki dinî kurumlarla ilgili çalışmalar yaptığımızda, buralarda görev yapmış olan Safvet Efendi’nin ilmî ve siyasi kişiliği dikkatimizi çekmiş ve kendisi ile ilgili bir çalışma yapma fikri bizde hasıl olmuştu. Uzun yıllar, Şeyh Safvet ile ilgili bilgi ve belgeleri arşivlerde tespit ederek toplayıp, çalışmamızın kaynaklarını oluşturduk. Nitekim 2009 yılında yayımlamış olduğumuz, “Osmanlı Devleti’nin Son Döneminde Bir Üst Kurum Dâru’l-Hikmeti’l-İslâmiye” isimli kitabımızın bir bölümünde Safvet Yetkin’in, hayatıyla ilgili kısa bir şekilde bilgi vermiştik. Zira Safvet Yetkin’i uzun bir şekilde anlatmak, o gün için kitabımızın asıl konusu olmadığından, diğer bir çalışmada bunu yapmayı planladık. Bu tarihlerde kendisiyle ilgili belge ve kayıtları tutarak Safvet Yetkin hakkında daha detaylı bir çalışmayı, ileriki tarihlerde yapmayı planlamıştık.
Osmanlı Devleti’nin son dönemlerinde ve Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk döneminde yaşamış ve çeşitli görevlerde bulunmuş olan Safvet Yetkin’in hayatı, görev yaptığı kurumlardaki faaliyetleri ve kendisinin ilmî kişiliği hakkında bilgiler vermeyi amaçladığımız bu çalışmamızda; Osmanlı Mebusan Meclisi, Meclis-i Meşâyih, Tetkik-i Mesâhif-i Şerife ve Müellefat-ı Şer’iyye Meclisi, Dâru’l-Hikmeti’l-İslâmiye ve TBMM’de önemli faaliyetlerde bulunan bu şahsiyeti, bir tarihçi bakış açısıyla değerlendirip tanıtmaya çalıştık.
Bu çalışma üç bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde, Safvet Yetkin’in hayatını bütün yönleriyle inceleyerek, yaşamındaki önemli olayları kronolojik olarak anlatmaya çalıştık. Doğumundan ölümüne kadarki süreçte, yaşamının dikkate değer noktalarını, çeşitli arşivlerden edindiğimiz bilgilerden yola çıkarak aktarmaya çalıştık.
İkinci bölümde ise, Safvet Yetkin’in görev yaptığı önemli kurumları kısaca tanıtarak, bu kurumlardaki çalışmalarını ayrıntılı bir şekilde ele almaya gayret ettik. Çalıştığı kurumlarda yapmış olduğu görevleri detaylı bir şekilde ele alarak okuyuculara aktarmaya çalıştık.
Üçüncü bölümde ise, Yetkin’in ilmî kişiliği hakkında bilgi vermeyi amaçladık. Kendisinin telif ve tercüme ettiği kitaplar hakkında bilgilerin yer aldığı bu bölümde, Yetkin’in yazdığı makaleler, başyazarlığını yaptığı Tasavvuf dergisi ve İzmirli İsmail Hakkı’yla giriştiği tartışmayı belgeler ışığında aktarmaya çalıştık.
Safvet Yetkin, Osmanlı Devleti’nden Türkiye Cumhuriyeti’ne geçiş döneminin önemli isimlerinden biridir. Özellikle dinî hususlardaki görüşlerinde meydana gelen değişimler, kendi döneminde yaşanan değişimlerin âdeta bir yansıması niteliğindedir. Kanaatimizce, bu şahsiyeti anlamak, ülkenin o dönemdeki ahvalini kavrayabilmek için oldukça önemli bir yere sahiptir. Bu yüzden, Safvet Yetkin hakkında sadece biyografik bir çalışma yapmanın, kendisinin önemini tam olarak anlatabilmeye yeterli olmayacağını düşündük. Literatürde de Yetkin ile ilgili detaylı arşiv çalışmaları yaparak, onu her yönüyle anlatan bir çalışmaya ihtiyaç olduğunu düşündüğümüz için, yaptığımız bu çalışmanın; dönemin siyasi, fikrî ve ilmî yapısının anlaşılması hususunda katkı sunacağı kanaatindeyiz.
Son olarak, bu çalışma nedeniyle yeterli zaman ayıramadığım çocuklarım ve her zaman desteğini gördüğüm değerli eşime müteşekkirim. Bütün çabalara rağmen çalışmamızda görülebilecek kusur ve hataların şahsımızdan kaynaklandığını itirafla beraber, affedilmesini temenni ederiz.
Ankara 2019
KISALTMALAR
BOA Başbakanlık Osmanlı Arşivleri
DUİT Dosya Usulü İradeler Tasnifi
İA İslam Ansiklopedisi
TBMM Türkiye Büyük Millet Meclisi
TCTA Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi
TDV Türkiye Diyanet Vakfı
a.g.e.
Adı Geçen Eser
a.g.m.
Adı Geçen Makale
a.g.md.
Adı Geçen Madde
a.g.tz.
Adı Geçen Tez
Bkz. Bakınız
c. Cilt
Der. Derleyen
Ed. Editör
h. Hicri
Haz. Hazırlayan
s. Sahife
S. Sayı
Trc. Tercüme
GİRİŞ
Kaynaklar ve Araştırmaların Değerlendirilmesi
Faydalanılan Kaynaklar
Çalışmamızda öncelikle Safvet Yetkin’le ilgili arşiv kaynaklarından faydalandık. Bu çerçevede; Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Meşihat Arşivi’nin sicil-i ahvâl dairesindeki Safvet Yetkin dosyası, T.C. Diyanet İşleri Başkanlığı Arşivi, T.C. Emekli Sandığı Arşivi ve Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) Arşivleri, çalışmamız için temel kaynaklar olmuşlardır.
Bu çalışmamızda ayrıca, Safvet Yetkin’in görev yaptığı, Osmanlı Mebusan Meclisi, Meclis-i Meşâyih, Tetkik-i Mesâhif-i Şerife ve Müellefat-ı Şer’iyye Meclisi, Dâru’l-Hikmeti’l-İslâmiye ve TBMM gibi kurumların arşiv kayıtları ve kendisinin buralarda yapmış olduğu faaliyetler, kitabımızın bir diğer önemli kaynağını teşkil etmiştir.
Çalışmamızda ayrıca kullandığımız diğer bir kısım temel veriler; Safvet Yetkin’in faaliyetlerini içeren Osmanlı Mebusan Meclisi ve TBMM Zabıt Cerideleri araştırılarak edinilmiştir. Konumuzla ilgili olan verileri edinebilmek için I., II. ve III. Dönem Osmanlı Mebusan Meclisi ve II. Dönem TBMM’de yer alan yüzlerce zabıt ceridesi incelenmiş ve Yetkin’in; konuşma, takrir verme, kanun teklifi verme, itiraz etme, kanun tekliflerine kabul veya ret oyu verme gibi faaliyetlerinin yer aldığı yüzlerce zabıt ceridesinden faydalanılmıştır.
Bunların yanı sıra, Safvet Yetkin ile ilgili günümüze kadar tespit edebildiğimiz çalışmalar da araştırılarak değerlendirilmiş ve ihtiyaç hissedilen yönleriyle kitabımızda, bunlardan kaynak olarak faydalanılmıştır.
Bu doğrultuda, kitabımızda Safvet Yetkin’in yaşamış olduğu dönemde ülkedeki genel siyasi ve sosyal duruma dair bilgi veren ve görev yaptığı kurumları tanıtan çalışmalardan da faydalandık. Kendisinin buralardaki faaliyetleri ile ilgili konularda ise yaptığımız araştırmaların sonucunda, güvenilir olduğunu düşündüğümüz kaynaklardan; Yetkin’in doğrudan kendisi ile ilgili olan ve hakkında yapılan çalışmalardan da ayrıca faydalandık.
Safvet Yetkin Hakkında Yapılan Çalışmaların Değerlendirilmesi
Safvet Yetkin, Osmanlı Devleti’nin son döneminde ve Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk döneminde önemli görevler üstlenmiş ve dikkat çeken çalışmalar yapmış bir şahsiyet olmasına rağmen, kendisi ile alakalı çok sayıda çalışma yapılmamıştır. Direkt olarak Safvet Yetkin’i konu alan tek eser; Ulaş Salih Özdemir’in Şeyh Safvet Efendi [1 - Ulaş Salih Özdemir, Şeyh Safvet Efendi, İstanbul, 2014.] isimli çalışmasıdır. Bu eser haricinde Yetkin’i doğrudan inceleyen başka bir çalışma tespit edemedik. Ancak, yapılmış olan birtakım çalışmaların bazı bölümlerinde Safvet Yetkin ile alakalı bilgilere rastlamak mümkündür. Bu çalışmaların tamamı kıymetli bilimsel çabalar olmasına rağmen, bunları Safvet Yetkin’in hayatını bütünüyle araştırarak, kendisinin her yönüyle ilgili detaylı bilgiler ihtiva eden kaynaklar olarak değerlendirmek mümkün değildir. Ancak yine de Yetkin ile alakalı olarak önceden yapılmış çalışmalar bizim için önem ifade etmektedir.
Konu ile alakalı olarak yapılmış bazı çalışmalar şunlardır:
Safvet Yetkin ile ilgili bilgilerin yer aldığı bazı tezler hazırlanmıştır. Konu ile doğrudan bağlantılı olan bir çalışma yine Ulaş Salih Özdemir’in yüksek lisans tezidir.[2 - Ulaş Salih Özdemir, Bir Siyasi Kişilik Olarak Urfa Mebusu Mustafa Kemaleddin Yetkin (Şeyh Safvet Efendi), Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Kırşehir, 2013.] Bu tezde Safvet Yetkin ile alakalı genel bilgiler verilmiş ve Yetkin’in meclis konuşmaları esas alınarak daha çok siyasi faaliyetleri üzerinde durulmuştur.
Safvet Yetkin ile alakalı bilgilerin yer aldığı diğer çalışmalar ise daha çok Tasavvuf dergisini konu edinen araştırmalar olmuştur. Bu çalışmalara örnek gösterilebilecek bir araştırma ise Hatice Kunt’un Tasavvuf dergisi (Yazarları, Konuları ve Metin Tahlili) isimli yüksek lisans tezidir.[3 - Hatice Kunt, Tasavvuf Dergisi (Yazarları, Konuları ve Metin Tahlili), Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İzmir, 2006.] Söz konusu tezde Kunt, Safvet Yetkin’in başyazarlığını yaptığı Tasavvuf dergisini tanıtmış, derginin ilk beş sayısını tercüme etmiş ve Safvet Yetkin başta olmak üzere, derginin yazarları ile ilgili bilgiler vermiştir. Söz konusu tez, Yetkin’in ilmî yönüyle ilgili bilgiler içermesi sebebiyle önemli bir çalışmadır.
