İttihad-ı İslam / İslam’ın Geçmişi, Bugünü ve Geleceği
Celal Nuri İleri
Son dönem Osmanlı aydınlarından Celal Nuri, İttihad-ı İslam adlı eserinde 20. yüzyılın başlarında Türk ve İslam dünyasında meydana gelen siyasi değişiklikleri ortaya koyarak İslam birliğinin niçin gerekli olduğunu ifade etmiştir. Yazar, farklı bölgelerde yaşayan Müslümanlar hakkında bilgiler verir ve dönemin güçlü devletlerinin güçsüz devletleri nasıl sömürdüğüne dikkat çeker. Avrupa emperyalizmine karşı Türk-Arap birliğini savunan Celal Nuri, Avrupalı devletleri bu birliğin oluşturulmasında engel olarak görmektedir. İslam ülkeleri ve toplumlarını çeşitli başlıklar altında ele almış ve İslam toplumlarını pek çok yönden değerlendirerek o günkü durumu yansıtmaya çalışmıştır. Celal Nuri’ye göre İslam birliği sadece İslam dünyası için değil, bozulan dünya düzeni nedeniyle bütün insanlık için zorunlu hâle gelmiştir. "İslamiyet dünyada mevcut kuvvetlerin en önemlisidir. En büyüğüdür. Yalnız, şimdiki hâlde, bu kuvvet uykudadır. Fakat ölmüş değildir. Nicelik özelliklerine zarar gelmemiştir. Aksine keyfî olarak büyümüştür. Müslümanlar kadar vicdani esaslardan ve bütünlüğünden ayrılmaz, ayrılamaz başka bir kuvvet yoktur. Zemin, iklim, zaman, tabiat, yayıncılık, ekonomik durumlar, lisan asla İslam’ın düzenini bozamaz. Aksine İslam’ın birbirinden uzak bulunması, esaret altında ya da Nasraniyet yönetimi altında kalması onun karakterindeki birlik özelliğini artırır."
Celal Nuri İleri
İttihad-ı İslam
Özlem Çekmece, Tarih eğitimi aldı. Üniversite ve araştırma merkezlerinde görev yaptı. Hâlen kitap editörlüğü ve çevirmenlik yapmaktadır.
CELAL NURİ’NİN HAYATI VE ESERLERİ
1887 yılında Gelibolu’da doğan Celal Nuri, Ayan Meclisi üyelerinden Mustafa Nuri Efendi’nin oğludur. Ana tarafından da Abidin Paşa’nın torunu olan Celal Nuri, aileden gelen kültür birikiminin ve merakının da tesiriyle çocukluğundan itibaren iyi bir eğitim almış, hayatı boyunca sürekli bir araştırma ve öğrenme çabası içerisine girmiştir. Galatasaray Mekteb-i Sultanisi ve İstanbul Hukuk Mektebini bitirmiştir. Bir süre Hariciye Nazırlığında görev yapıp bu arada Fransızcasını ilerletmiştir. Bundan sonra kısa bir süre avukatlık yapan Celal Nuri devlet memurluğunda fazla çalışmayarak uzun sürecek olan gazetecilik mesleğine başlamıştır.
Yazar, gazetecilik mesleğini hayatı boyunca devam ettirmiş ve çeşitli gazete ve mecmualarda 2500’e yakın makale neşretmiştir. Çok sayıda basın organında yazı yazmakla beraber Âtî-İleri, Hürriyet-i Fikriye ve Edebiyât-ı Umûmiye müellifin kendi çıkardığı gazete ve mecmualardır. Gazetecilik hayatı oldukça hareketli geçen Celal Nuri çeşitli vesilelerle dünyanın bir çok ülkesini ziyaret etmiştir. Yunanistan, Belçika, Rusya, Finlandiya, İsveç, Norveç, İzlanda ve ABD gibi ülkelere daha ziyade araştırma ve inceleme yapmak amacıyla seyahat etmiştir. Gezi izlenimlerini kitap olarak yayımlamış ve bu eserlerin birçoğu Latin alfabesiyle sadeleştirilmiştir.
Celal Nuri gazetecilik hayatının yanı sıra milletvekilliği görevinde de bulunmuştur. 1919 yılında Mebusan Meclisinde görev almış ve ardından TBMM’de Gelibolu’dan I. ve II. Dönem, 1935 yılında da Tekirdağ’dan III. ve IV. Dönem milletvekilliği yapmıştır. 2 Kasım 1938’de vefat eden Celal Nuri basın ve fikir hayatımızda önemli simalardan biri olarak yer almıştır.
ESERLERİ
Celal Nuri, ellinin üzerinde kitap ve yüzlerce makale yazarak dönemin olaylarına ve fikir hayatına ışık tutan bir şahsiyettir. Celal Nuri hemen hemen her konuda bir şeyler yazmış, siyasi ve toplumsal her konuya el atmıştır. Zaman zaman mevcut iktidarla ve çağdaşı aydınlarla tartışmalara girmiştir. İlmî yetersizliğinden değil de, muhtemelen gazeteci olması sebebiyle ele aldığı konulara teferruatlı olarak değinmemiştir. Ama onun yüzeysel çalışmaları bile güncel sorunlara ışık tutacak niteliktedir ve en azından dönemin problemlerini anlamamızda vazgeçilmez başvuru kaynaklarımızdan sayılır. Celal Nuri, kaleme aldığı yazılarında adı geçen yılların yaygın metoduyla müstear isimle de yazılar yazmıştır. Türkçe eserlerinde Helvacızade, Afife Fikret, Haydar Kemal, Tarık Celal, Mehmet Cemal, Fransızca eserlerinde Djelal Noury ve N. D. Helva gibi müstear isimleri kullanmıştır.
Eserlerinde ve makalelerinde ülkenin hemen hemen her problemine değinen Celal Nuri, kitaplarında daha ziyade Osmanlı’nın gerileme sebepleri, kadınların sosyal sorunları, Batılılaşmak, milliyetçilik, İslam birliği, Avrupa’nın Osmanlı’ya bakışı gibi ana başlıklar altında verebileceğimiz konuları işlemiştir. Adı geçen konulara sadece kitaplarında yer vermemiş aynı zamanda yazdığı çok sayıda makalede çeşitli vesilelerle bu mevzulara değinmiştir. Kendisi Meşrutiyet Dönemi’nin Batıcı aydınları arasında yer alıp her ne kadar bazı düşüncelerinden dolayı materyalizmle ve inkârcılıkla suçlanmış olsa da, Abdullah Cevdet’in İslam’a karşı açık düşmanlığından dolayı, Abdullah Cevdet’le arası açılmış ve Batıcıların yayın organı İçtihat dergisinden ayrılmıştır. Nitekim Celal Nuri, Batı’ya tamamen teslimiyeti değil, işimize yarayacak taraflarının, bilhassa teknik konuların alınıp diğer yönlerinden uzak durulmasından yanadır.
Müellifin Türkçe ve yabancı dilde yazdığı eserler şunlardan oluşmaktadır:
1327 Senesinde Selanik’te Mün’akid İttihat ve Terakki Kongresinde Celal Nurî Bey tarafından Takdim Kılınan Muhtıradır, Müşterekü’l-Menfe’a Osmanlı Şirketi Matbaası, İstanbul, 1327.
Ahir Zaman, Efkâr-ı Cedide Kütüphanesi, İstanbul 1919.
Anarşizm Hükûmetsizlik Meslek-i Felsefesi, Yeni Osmanlı Matbaa ve Kütüphanesi İstanbul 1908.
Coğrafya-i Tarihi, Mülk-i Rum, Efkâr-ı Cedide Kütüphanesi, Kostantiniye 1917.
Devlet ve Meclis Hakkında Mütalaalar, TBMM Matbaası, Ankara 1932.
Gramer, İlk Mekteplerin Beşinci Sınıfları İçin, İleri Kütüphanesi, İstanbul 1929.
Harpten Sonra Türkleri Yüceltelim, Efkâr-ı Cedide Kütüphanesi, Kostantiniye 1917.
Hatemü’l Enbiya, Yeni Osmanlı Matbaa ve Kütüphanesi, İstanbul 1332.
Havâic-i Kanûniyemiz, Matbaa-i İçtihat, İstanbul 1331.
Hiç Bilmeyenlere Türkçe Alfabe ve Hece, Sühulet Kütüphanesi, İstanbul 1928.
İştirak Etmediğimiz Harekât, Efkâr-ı Cedide Kütüphanesi, Kostantiniye 1917.
İttihat-ı İslâm ve Almanya, Yeni Osmanlı Matbaa ve Kütüphanesi, İstanbul 1333.
İttihat-ı İslâm-İslâm’ın Mazisi, Hâli, İstikbâli, Yeni Osmanlı Matbaası, İstanbul 1331.
Kadınlarımız, Matbaa-i İçtihat, İstanbul 1331.
Kara Tehlike, Efkâr-ı Cedide Kütüphanesi, Dersaadet 1918.
Kendi Noktainazarımdan Hukuk-i Düvel, Müşterekü’l-Menfe’a Osmanlı Şirketi Matbaası, İstanbul 1330.
Kutup Müsahebeleri, Yeni Osmanlı Matbaa ve Kütüphanesi, İstanbul 1331.
Memalik-i Osmaniye’de Emval-i Gayr-i Menkule ve Evkaf Hakkında Celal Nuri Bey Tarafından Evkaf-ı Hümayun Nazırı Ekrem Beyefendi ile Defter-i Hakani Nazırı Abdurrahman Beyefendi Hazerâtına Hitaben Yazılmış Açık Mektup, Tarih Yok.
Merhume, Efkâr-ı Cedide Kütüphanesi, Kostantiniye 1918.
Mukadderat-ı Tarihîye, Matbaa-i İçtihat, İstanbul 1330.
Müslümanlara Türklere Hakaret; Düşmanlara Riayet ve Muhabbet, Kader Matbaası, İstanbul 1332.
Ölmeyen, Efkâr-ı Cedide Kütüphanesi, Kostantiniye 1917.
Perviz O, Yine O, Hep O- Bir Şi’ri Manzum, Zarafet Matbaası, İstanbul 1332.
Rum ve Bizans, Efkâr-ı Cedide Matbaası, Kostantiniye 1917.
Şimal Hatıraları, Matbaa-i İçtihat, İstanbul 1330.
Taç Giyen Millet, Kütüphane-i Cihan, İstanbul 1923.
Tarih-i İstikbal I, (Mesail-i Fikrîye), Yeni Osmanlı Matbaa ve Kütüphanesi, İstanbul 1331.
Tarih-i İstikbâl II, (Mesâil-i Siyasiye), Yeni Osmanlı Matbaa ve Kütüphanesi, İstanbul 1331.
Tarih-i İstikbal III, (Mesâil-i İctimaiye), Yeni Osmanlı Matbaa ve Kütüphanesi, İstanbul 1332.
Tarih-i İstikbâl Münasebetiyle Celal Nuri Bey, Yeni Osmanlı Matbaa ve Kütüphanesi, İstanbul 1331.
Tarih-i Tedenniyat-ı Osmaniye, Matbaa-i İçtihat, İstanbul 1330.
Tarih-i Tedenniyat-ı Osmaniye-Mukadderat-ı Tarihîye, Yeni Osmanlı Matbaa ve Kütüphanesi, İstanbul 1331.
Türk İnkılabı, Sühulet Kütüphanesi, İstanbul 1926.( Türk İnkılabı, Haz: Recep Durmaz, Atatürk Kültür Merkezi, Ankara 2000.)
Türkçemiz, Mesail-i Hazıra Hakkında Musabahat, Efkâr-ı Cedide Kütüphanesi, İstanbul 1917.
Türkçenin Sarfı Hakkında Tecrübe-i Kalem (Basılmamış), 1921.
Vatandaşlık, İlk Mekteplerin Beşinci Sınıfları İçin, İleri Kütüphanesi, İstanbul 1931.
Yeni Alfabe İmla Dersleri, Sühulet Kütüphanesi, İstanbul 1928.
