Ходзяць халады.
(“Чаромхавыя халады”)
Беларусы здаyна належалi да цывiлiзацыi лесу. Яшчэ y мiнулым стагоддзi 80 % тэрыторыi нашай краiны заставалася пакрытай лясамi. Выпрамляючы рэкi i асушваючы балоты, людзi “выпроствалi” yласныя душы. “Азону, – просiм мы, – азону!” – пiсаy П. Панчанка. Прырода Беларусi – гэта частая змена краявiдаy: балотца, лясок, рачулка, азярцо. Тут няма аднастайнасцi пейзажаy, нават песень у народзе не iснуе пра бяскрайнiя стэпы, моры, горы. Затое ёсць шмат вершаy пра дарогi, сосны, валуны, матчын хлеб, вятры, жыта, сонца. Паэт Васiль Зуёнак у зборнiку “Сялiба” выказвае трывогу за yсё жывое на зямлi:
Памiж сэрцам маiм i трывогай —
Як сцяна – два крутыя парогi…
Пыл на крылах вятроy развею,
Ля дарогi жыта пасею…
Я прыйду,
Я прыйду да вас, людзi,
Хай трывога мне сэрцам будзе!
(“Сялiба”)
Лiрычна-yзнёслая, светлая i патрыятычна напоyненая паэзiя Генадзя Пашкова, узбагачаная вопытам эпохi, асабiстымi перажываннямi за yсё, што робiцца на зямлi. Г. Пашкоy – паэт непаyторны, яркi самабытны.
Ёсць Паэт.
І якая паэта натхнiла.
Назавём яе iмем славянскiм —
Людмiла.
(Са зборнiка паэзii “Тваiм святлом благаславёны”)
Вершы шматлiкiх паэтаy жывуць у часе i прасторы, жывяць душу i сэрца чалавека. Як верш, што стаy народнай песняй, – “Ручнiкi” паэтэсы Веры Вярбы.
У суботу Янка
Ехаy ля ракi,
Пад вярбой Алена
Мыла ручнiкi.
– Ой, Алена-сэрца,
Дай тваю руку!
Дзе тут пераехаць
Мне уброд раку?
Дыялог сарамлiвага закаханага юнака з працавiтай i непрыступнай дзяyчынай завяршыyся нараджэннем высокага пачуцця кахання.
Беларускiя саматканыя вышываныя ручнiкi на рачной гладзi, якiя плывуць удалячынь па вiрлiвай плынi вады, у вершы з’яyляюцца сiмвалам вернасцi, чысцiнi пачуццяy. Ручнiкi рассцiлалi маладым пад ногi y час прымання шлюбу – “злюбу”. Тут перад маладымi, усёй краiнай i прыродай ляжыць вечнасць – прастор, сонца, рака часу. “Хай iм пасвецiць i маё каханне”, – кажа В. Вярба.
Душэyным надрывам, сардэчнай трывогай напоyнена паэзiя адной з самых яркiх беларускiх паэтэс сучаснасцi Раiсы Баравiковай, у творах якой чуецца i “голас, падобны на yсхлiп пакрыyджанай дзяyчынкi”, i скрушны сум, што “вось i стала я разлучнiцай”, хоць была “цярплiвай”, “не дарма y гонары чакала твой званок”. Паэзiя кахання Раiсы Баравiковай – яркая, высокая, узнёслая – паэзiя страт, пакут, расчараванняy, вернасцi i вышынi, калi закаханая iдзе да любiмага, “быццам на смерць”, не патрабуючы нiчога yзамен. “Я сама табе y рукi прыйду”, – кажа паэтэса. “Ты якога, дзяyчына, роду? Я – бацькоyская дачка”. А той дзень, сапраyды “высокi i шчаслiвы”, калi пакахала паэтэса, яна хоча, як сонца, “над зямлёй падняць”.
Гляджу на yсё вачамi маладымi,
i гнеyнымi, i добрымi yдвая…
Каханне i прынiзiць, i… уздыме,
пакуль у iм жыве душа мая.
(З кнiгi паэзii “Каханне”)
Так сведчыць паэтэса. І ёй верыш, бо паэзiя – гэта сапраyдны yзлёт душы.
Паэзiя для Р. Баравiковай заyсёды была i застаецца нязменна высокай i святой. Яе вершы саграваюць душу цеплынёй пяшчоты, закаханасцi, выпакутаванасцю пачуццяy. Яны выклiкаюць душэyнае суперажыванне. Гэта гiсторыя yсяго свету, што знайшла адбiтак у душы. Яе паэзiя, як неба, узвышае i палонiць, клiча да сябе. Зборнiкi паэзii Р. Баравiковай: “Рамонкавы бераг” (1974), “Слухаю сэрца” (1978), “Такое кароткае лета” (1981), “Адгукнуся голасам жалейкi” (1984), “Каханне” (1987), “Пад небам першага спаткання” (1990), “Люстэрка для самотнай” (1992).
Паэзiя неабходна чалавеку. Ёсць паэзiя ведаy. Ёсць паэзiя пачуццяy. Захапляе патрыятычная лiрыка. Уражваюць пейзажныя радкi, чароyная iнтымная лiрыка. Ёсць вершы-субяседнiкi, вершы-песнi. Ёсць проста вершы, якiя выказваюць простыя пачуццi. З-пад пяра паэта выходзяць звычайныя радкi i незвычайныя вершы. Вершы становяцца высокай паэзiяй, калi яны народжаны yзлётам душы i гармонiяй сэрца. Свет паэзii чароyны, непаyторны, шматаблiчны. Нельга прапусцiць нiводнага зруху душы.
Кожны радок, напоyнены душэyным парываннем, не загiне, не знiкне без следу, абавязкова захаваецца i адгукнецца y сэрцах новых пакаленняy. Паэты пазнаюць бязмежжа, спасцiгаюць вечнасць. Таму паэзiя – гэта найвялiкшае апраyданне сэнсу i зместу чалавечага жыцця, паэтычны радок можа i павiнен засведчыць шматлiкiя адметнасцi чалавечага iснавання, зрабiць бессмяротнымi творцаy.
Сучасная беларуская паэзiя – багаты i шматфарбны свет. Свет душы сучаснiка, дзе адбiлiся радасцi i трывогi за дзень сённяшнi i заyтрашнi. У нашай паэзii даволi плённа развiваюцца многiя стылёвыя плынi, тэндэнцыi, iдзе заклапочаны дыялог з часам i чалавекам аб самым галоyным, асноватворным, лёсавызначальным.
Пытаннi для кантролю
1. Якiя плынi можна вылучыць у сучаснай беларускай паэзii?
2. У чым наватарства сённяшняй беларускай паэзii? Што такое верлiбр? Што вы ведаеце пра “фiласофскую” паэзiю М. Танка?
3. Лiрыка – самавыяyленне паэта. Як гэта трэба разумець? “Пропаведзь i споведзь”, “лiрыка i публiцыстыка”. У чым заключаецца грамадзянскi пафас паэзii?
4. Як беларуская паэзiя напаyняецца “сокамi” вусна-паэтычнай творчасцi беларускага народа? У чым адметнасць такiх твораy?
5. Якая “yдзельная” вага сатыры i гумару y творах народнага складу?
6. У чым заключаецца “традыцыйны” характар беларускай паэзii i як вы разумееце паняцце гармонii формы i зместу y мастацкiм творы?
Драматургiя
Асновы беларускай нацыянальнай драматургii закладвалi В. Дунiн-Марцiнкевiч, затым Я. Купала, К. Каганец, у 20-я гады ХХ ст. у драматургii працавалi Ул. Галубок, Ф. Аляхновiч, М. Гарэцкi, Я. Мiровiч, В. Шашалевiч, М. Зарэцкi, М. Чарот. Трывалы падмурак для развiцця беларускай драмы заклаy К. Крапiва. На драматургii К. Крапiвы вырасла не адно пакаленне беларускiх акцёраy, п’есы драматурга не сыходзiлi з падмосткаy сцэны.
Калi б мы захацелi скласцi афiшу лепшых беларускiх спектакляy, якiя многiя гады iшлi y тэатрах Беларусi, дык трэба было б уключыць у яе п’есы “Паyлiнка” i “Раскiданае гняздо” Я. Купалы, “Пiнская шляхта”, “Ідылiя” В. Дунiна-Марцiнкевiча, “Партызаны”, “Хто смяецца апошнiм”, “Мiлы чалавек”, “Брама неyмiручасцi” К. Крапiвы, а таксама п’есы “Выбачайце, калi ласка”, “Лявонiха на арбiце”, “Трыбунал”, “Пагарэльцы”, “Зацюканы апостал” А. Макаёнка, “Радавыя” i “Парог” А. Дударава, “Напiсанае застаецца” А. Петрашкевiча, “Страсцi па Аyдзею” У. Бутрамеева, “Мацi yрагану”, “Званы Вiцебска” У. Караткевiча i iнш.
Значэнне творчасцi Андрэя Макаёнка y беларускай драматургii цяжка пераацанiць. Ён у свой час па сутнасцi вывеy нашу драматургiю на yсесаюзную сцэну, падключыy яе да здабыткаy усёй шматнацыянальнай савецкай лiтаратуры.
“Спытай сябе сам” – вось асноyны лейтматыy твораy А. Макаёнка. Творы мастака наблiжалi духоyнае адраджэнне y нашым грамадстве, рыхтавалi “новае мысленне”, перабудову yсяго yкладу грамадска-палiтычнага жыцця, якую кожны пачынаy з сябе. П’есы А. Макаёнка наблiжалi працэсы перабудовы найперш актуальнасцю i вастрынёй праблематыкi, крытыкай таго часу, у якiм асоба перажывае моцныя yплывы соцыуму, iдэалагiчных i палiтычных догмаy. Чалавек супрацiyляецца гэтаму знешняму цiску як можа, з усiх сiл, але сiлы няроyныя i ён вымушаны “замкнуцца”, “загерметызавацца”, каб нiхто i нiколi не yведаy яго сапраyдны стан душы. “Не па закону”, – крычыць селянiн Гарошка y адной з першых п’ес драматурга “Выбачайце, калi ласка”. “Спынiце шарык (маецца на yвазе зямны шар. – У. Н.) –
Вы ознакомились с фрагментом книги.
Для бесплатного чтения открыта только часть текста.
Приобретайте полный текст книги у нашего партнера:
