Беларуская проза моцная перш за yсё паказам падзей мiнулай вайны. Тут прыярытэтнае месца займае Васiль Быкаy.
Празаiк пiша “сваю” вайну, знаходзячыся “на бестэрмiновай перадавой” (А. Адамовiч). Ён апавядае пра радавых вайны, што вынеслi на сваiх плячах увесь цяжар ваеннага лiхалецця, пра “пралетарыят” пярэдняй лiнii акопаy, пра тых, хто бяжыць у атаку або засыпаны зямлёю, каго “дабiваюць”, “дакалочваюць” мiнамi, снарадамi, хто iдзе здабываць партызанскi харч цi yзрывае варожы эшалон, хто штурмуе варожыя yмацаваннi. Вось атака, яшчэ атака (“Праклятая вышыня”). Пiсьменнiк вырашае y сваiм творы, што лепш – весцi людзей цi гнаць iх, як на бойню, у атаку (“Яго батальён”). Як прайсцi праз выпрабаваннi i застацца чалавекам (“Пайсцi i не вярнуцца”)? Аказваецца, што на вайне многае залежыць ад самога чалавека. Як неабходна, чаго б гэта нi каштавала, дажыць да свiтання, не замерзнуць, не памерцi, каб унесцi свой, хай невялiкi, але такi неабходны yклад у агульную перамогу (“Дажыць да свiтання”).
Аповесць “Знак бяды” напоyнена фiласофскiм зместам. Колькi тут “знакаy” – прыкмет чалавечай бяды! Запусцелы хутар – знак поyнага вынiшчэння чалавецтва. Калi прыйшла бяда, нiчым яе не спынiць, не адвесцi. Дык цi не лепш, каб яе, бяды, зусiм не yзнiкала.
Аповесць В. Быкава “Сотнiкаy” – твор аб узыходжаннi i падзеннi чалавека. Узыходжанне на п’едэстал славы, чалавечнасцi, дабра, праyды. І падзенне y чорную прорву здраднiцтва, калi, хочучы перахiтрыць “самога сябе”, чалавек пайшоy на змову з уласным сумленнем, падмануyся, каб выжыць. Але сам не выратаваyся, а душу д’яблу прадаy, стаy забойцам i yжо як збавення шукае смерцi.
Маральна-этычныя праблемы аyтару лягчэй было вырашыць на матэрыяле вайны. Ды i матэрыял гэты добра знаёмы пiсьменнiку. Ён усю вайну ваяваy у пяхоце. Імя лейтэнанта В. Быкава было нават выбiта на абелiску над брацкай магiлай, мацi атрымала на яго пахавальную. А ён выжыy.
Пра падзеi на Беларусi y першыя днi вайны, калi фронт адкацiyся на yсход, а y невялiчкую вёсачку Верамейкi неyзабаве павiнны прыйсцi немцы, пра жыццё i барацьбу пад нямецка-фашысцкай акупацыяй расказвае пiсьменнiк Іван Чыгрынаy у пенталогii “Плач перапёлкi”, “Апраyданне крывi”, “Свае i чужынцы”, “Вяртанне да вiны”, “Не yсе мы згiнем” (1996).
З сучаснай прозы сапраyдным адкрыццём новага мацерыка чалавечага быцця сталi раманы Вячаслава Адамчыка “Чужая бацькаyшчына” (1978), “Год нулявы” (1983), “I скажа той, хто народзiцца” (1987), “Голас крывi брата твайго” (1990). У сваiх раманах пiсьменнiк нiбыта раскрыy формулу iснавання народа Заходняй Беларусi. Бацькаyшчына – гэта бацькоyская зямля, надзел, бацькоyскi кут – хата, жытло, зямля, поле, тое, што ад нараджэння, змалку павiнна належаць чалавеку якi з гэтай зямлiцы кормiцца, на якой жыве. А тут бацькаyшчына становiцца чужой, не сваёй, навiсае пагроза зусiм яе страцiць, з-за чаго гераiня iдзе на неверагодны yчынак, хiтрасцю перапiсвае спадчыну, а сама адважваецца на смяротны грэх – зводзiць са свету свякроy i залоyку, апаiyшы iх чэмерам. Ноччу y адрыне яны памiраюць у пакутах, што не застаецца таямнiцай для вёскi.
Раманы В. Адамчыка – пра адвечныя сувязi чалавека з роднай зямлёй i яе людзьмi.
“Агульнанацыянальныя адзнакi” (В. Каваленка) даyно зацiкавiлi В. Адамчыка. Ён з пакалення беларускiх празаiкаy, што дало лiтаратуры такiя вядомыя iмёны, як Іван Пташнiкаy, Іван Чыгрынаy, Барыс Сачанка, Алесь Адамовiч, Мiхась Стральцоy. Гэтыя аyтары разам з непасрэднымi сваiмi папярэднiкамi, такiмi як Іван Мележ, Іван Шамякiн, Янка Брыль, Васiль Быкаy, спрыялi сваёй творчасцю буйному росту беларускай лiтаратуры.
Новыя жанрава-выяyленчыя мажлiвасцi “дэманструе” y iнтэлектуальнай прозе Янка Сiпакоy. Творы яго не толькi пра тое, што было (гiстарычная тэма), што ёсць (рэалiстычна-канкрэтная, бытавая тэма), але найперш пра тое, што можа быць. У апавяданнях нiбы мадэлiруецца жыццё герояy, распавядаецца пра тое, што можа быць, калi чалавек зробiць той цi iншы крок, ажыццявiць свой учынак. У творах паказваюцца не тыповыя характары y тыповых абставiнах, як таго патрабуе тэорыя рэалiстычнага мастацтва, а нешта iншае. Гэта iншае якраз можна сфармуляваць так: пiсьменнiк раскрывае створаныя логiкай мастацкага yяyлення характары персанажаy i yчынкi, iм прадыктаваныя, у лагiчна верагодных абставiнах.
Вось сюжэт такога твора. Муж так любiy жонку, так раyнаваy яе, што, калi прыйшла небяспека i яму трэба было нечакана развiтацца з жыццём, ён, раздумаyшыся (“мяне не будзе, а яна застанецца тут, з гэтымi… супернiкамi”), вырашыy i яе забраць з сабою на той свет. Выдаy яе фашыстам (падзеi адбывалiся y гады вайны). Лёс распарадзiyся такiм чынам, што жонка з прыёмным сынам загiнулi, а ён застаyся жыць. Па-свойму парадаксальная сiтуацыя.
З таго часу Вазьмiцель (так завуць галоyнага героя) кожны год – увосень, узiмку, летам – едзе y адну i тую ж вёску, усё y адну i тую ж хату, да жончынай сястры, каб дапамагчы ёй па гаспадарцы i хоць чым “замалiць” свае былыя грахi. Яны выбiраюць з поля бульбу, звозяць сена, жанчына yвесь час злуе, патрабуе, каб болей не ехаy, але ён усё роyна едзе. Узiмку яны, мужчына i жанчына, моyчкi yскiдваюць мёрзлае бярозавае бервяно на козлы, моyчкi яго пiлуюць. “Маyклiвыя людзi” – так называецца гэтае апавяданне Янкi Сiпакова. Вазьмiцель (можа, зусiм невыпадкова так завуць галоyнага героя, якi забраy “нiзашто чужое жыццё”) будзе ехаць i другi, i трэцi раз сюды, i гэтак жа маyклiва яны разам будуць працаваць.
“Не раyнуе, значыць, не любiць!” – вырашыла для сябе галоyная гераiня iншага апавядання Я. Сiпакова i пачала yсё рабiць так, каб муж яе прыраyнаваy. У сваю чаргу муж павёy сябе адпаведным чынам, так, што жонка яго таксама прыраyнавала. У вынiку на блiжэйшым каля iх дому прыпынку гарадскога транспарту, на слупе, з’явiлася аб’ява: “Маладая сям’я разменьвае двухпакаёвую кватэру…” Апавяданне хораша называецца: “Нехта глядзiць у гняздо жаyранка”. Наогул назвы апавяданняy у пiсьменнiка цiкавыя, ёмкiя, iнтрыгуючыя.
Умоyнасць сiтуацый, неразгорнутасць характараy персанажаy, ярка выражаны павучальны змест, своеасаблiвая стылiстыка, адметная iнтанацыя характарызуюць прозу Я. Сiпакова. Гэта новае слова y беларускай лiтаратуры, новыя па змесце i па сваiх жанрава-стылёвых якасцях творы.
Хлопец прыехаy да дзяyчыны, з якой сябраваy у студэнцкiя гады, у тую вёску, дзе яна працуе настаyнiцай Прыехаy нечакана. Дзяyчына yжо замужам, у яе – маленькае дзiця, клапатлiвы муж. І былы жанiх выдае сябе за далёкага родзiча настаyнiцы.
“К нам прыехаy дзядзя з Глядзiвастока”, – гуллiва паyтарае яе дачушка. А свякруха гадае, якi гэта родзiч, калi y цёткi Пелагеi y тым далёкiм Уладзiвастоку нiколi дзяцей не было, а таму, калi маладыя – Ён i Яна – iдуць растрасаць сена на лугi, выпраyляе iм услед i маленькую пяцiгадовую yнучку. І хоць апранула маладая настаyнiца на сенакос сваю колiшнюю студэнцкую сукеначку, i хоць правялi яны разам паyдня, але былое каханне не вярнулася. Нязваны госць вымушаны гэтак жа цiшком, нечакана, як i прыехаy, паехаць назад. “Госць пад час сенакосу” – такую назву носiць апавяданне. Як бачым, iнтэлектуальная проза патрабуе думак, суперажывання, саyдзелу чытача.
Проза гэтая эмацыянальная, настраёвая, пластычная, суб’ектыyная. Яна мае адметную стылiстыку, своеасаблiвы сiнтаксiс i адметную ж лексiку, сваю выключную iнтанацыю, мелодыку. Гучанне твора, у залежнасцi ад настрою, то гуллiва-радаснае, то мiнорнае, задуменна-элегiчнае, то iранiчна-паблажлiвае, з гумарам.
Апавяданнi-канцэпцыi, аповесцi-канцэпцыi, раманы-канцэпцыi – такiх твораy у беларускай лiтаратуры з’яyляецца yсё больш i больш, што сведчыць аб пашырэннi y ёй канцэптуальнага (канструктыyнага) фiласофскага мыслення. Пiсьменнiкi yсё глыбей аналiзуюць кожную з’яву, дэталёва даследуюць характары персанажаy, дакопваючыся да таямнiц душы сваiх герояy, прасочваючы найтанчэйшыя зрухi чалавечай душы, змены настрою, павароты думкi.
Вядомы мастак П. Пiкаса неяк заyважыy: “Адны хацелi адлюстраваць свет такiм, якiм яны яго бачылi. Я хачу паказаць свет такiм, якiм я яго мыслю”. Менавiта так можна ахарактарызаваць пазiцыю аyтараy, што пiшуць iнтэлектуальную прозу. Яна – наватарская па сваiм характары. Інтэлектуалiзм у мастацтве – гэта такая форма мастацкага асэнсавання рэчаiснасцi, якая мае адметныя мэты, асаблiвую актыyнасць (павышэнне ролi суб’ектыyнага пачатку) i стылiстыку (умоyнасць, эксперыментальнасць абставiн), незвычайны “жывапiс словам”, нязвыклыя фарбы. У такiх творах думкi аyтара разыгрываюцца y асобах. Гэта невялiкiя фрагменты паyсядзённай рэчаiснасцi, “абразкi жыцця”. “На улице среди других” называецца зборнiк апавяданняy Я. Сiпакова y перакладзе на рускую мову. Сваiх герояy пiсьменнiк бярэ на вулiцы, сярод iншых людзей.
Сюжэты твораy – арыгiнальныя, свежыя, дынамiчныя. Праблемы – вострыя, надзённыя, агульначалавечага гучання. Вывады з твораy – павучальныя.
Складаныя маральна-этычныя праблемы, вострыя i жыццёва важныя, балючыя, узнiмае празаiк Я. Сiпакоy у сваiх апавяданнях. Кожны герой вырашае для сябе нiбыта нанова адвечныя пытаннi чалавечага iснавання. Што такое дабро i зло, як пражыць хораша, не здрадзiць блiзкаму табе чалавеку, як захаваць юнацкi максiмалiзм, рамантыку yзаемаадносiн, у чым сэнс жыцця?
Назва твора павiнна арганiчна вынiкаць з самой сутнасцi мастацкага твора. Такiя назвы y Я. Сiпакова: “У гарадку, якi называецца Учора”, “Жаночы вальс”, “Знаёмыя жнiвеньскiя сны”, “Жывi, як хочацца”, “Усе мы з хат” i iнш. Кожны яго твор – неразгорнутая драма.
У творах iнтэлектуальнай прозы няма той “сшибки характеров” (В. Р. Бялiнскi), што павiнна рухаць сюжэт, няма хiтраспляценняy дзеяння, часам адсутнiчае нават сама дынамiка падзей, iх нечаканасць, абгрунтаванасць, глыбокая матываванасць паводзiн, усiх дзеянняy i yчынкаy персанажаy. Тут няма y характарах таго “выбуховага” рэчыва, якое абавязкова дасць аб сабе знаць дзе-небудзь у творы, абавязкова праявiцца: пiсьменнiк не жадае нават “выпiсваць” да драбнiц дэталi, хоць i не адрываецца ад рэальных абставiн быту, але яны яго цiкавяць настолькi, наколькi гэта неабходна для характарыстыкi персанажаy. Уражанне такое, калi чытаеш гэтыя творы, што дэталi пiсьменнiка yвогуле не цiкавяць. Менш за yсё тут знойдзем жывапiсанне словам. Тут ёсць настрой, думка. Для такiх твораy яшчэ характэрна наяyнасць ярка выражанай маралi, своеасаблiвага маралiзатарства, разумовага аyтарскага заключэння, што дапамагае чытачу yстрымацца ад таго цi iншага yчынку, якi анiяк яго не yпрыгожыць i з-за якога яму доyга давядзецца каяцца. Мараль не казачная, не павярхоyная, а незаyважная, выпакутаваная персанажам, пададзеная праз светаразуменне мастака i яго героя. Творы змяшчаюць фiласофска-канцэптуальны аналiз свету, стану рэчаy у iм, жыцця-быцця чалавека y гэтым свеце, многаму вучаць i прымушаюць суперажываць. Выхаваyчае yздзеянне такiх твораy на асобу бясспрэчнае. Інтэлектуальная проза патрабуе асаблiвай чуйнасцi аyтара да yсяго, што яго атачае, асаблiвай глыбiнi погляду на з’яву. Несумненна, што y гэтай прозе значна павышаецца роля суб’ектыyнага пачатку. На yсё пiсьменнiк пазiрае з уласнага пункту гледжання, з суб’ектыyных пазiцый, вядзе да таго, што лiчыць неабходным сказаць.
Янка Сiпакоy – паэт у прозе, пiсьменнiк-аналiтык. Яго проза лiрычная па сваёй сутнасцi, мяккая, акварэльная, малюнкавая, у нечым элегiчная, паэтычная.
“Назавём гэты цiхi, спакойны, зялёны – з адных толькi хат i садоy пры iх – невялiчкi райцэнтр, куды яе даyно yжо гэтак цягнула, назавём проста i y той жа час крыху элегiчна – гарадок Учора” – вось пачатак апавядання “У гарадку, якi называецца Учора”. Проза згаданага плана – глыбока эмацыянальная, пластычная y нюансах i адценнях перадачы зрухаy душы i характару паводзiн персанажаy.
Гэта якасна новы напрамак у беларускай лiтаратуры. Гэта проза еyрапейскага yзору, сусветнай традыцыi белетрызаванай лiтаратуры.
Выразную фiласофска-канцэптуальную аснову маюць многiя апавяданнi, аповесцi i раманы Васiля Гiгевiча, фiзiка па спецыяльнасцi, аднак глыбокага аналiтыка сярод лiтаратараy па спосабе заглыблення y матэрыял сучаснасцi. У творчасцi яго асаблiва адчувальны рацыянальны пачатак, разгортванне y мастацкiх вобразах думак аyтара. Варта прыгадаць раманы “Доказ ад процiлеглага”, “Мелодыi забытых песень”, аповесцi “Жыцiва”, “Карабель”, “Кентаyры”, “Пабакi” i iнш.
З’яyляюцца прыпавесць, сацыяльная фантастыка, антыyтопiя y прозе А. Мiнкiна “Праyдзiвая гiсторыя Краiны Хлудаy”, А. Наварыча “Дзённiкi Рабунькi”. Выходзяць кнiгi маладых: А. Федарэнкi “Смута”, А. Глобуса “Толькi не гавары маёй маме”, “Койданава”, А. Казлова “Незламаная свечка”.
Часта маральна-этычныя пастулаты, тэзiсы, сентэнцыi разгортваюцца y форме своеасаблiвых лозунгаy. Пiсьменнiкi нiбы “пераyтвараюць” новую рэальнасць, лагiчна мажлiвую, якая дазваляе паyней спазнаць асобу i матывы яе паводзiн.
Інтэлектуальная проза беларускiх пiсьменнiкаy дазваляе паyней i глыбей пранiкнуць у шматстайнасць нашай рэчаiснасцi. Яна, несумненна, прадвеснiк з’яyлення фiласофскага рамана, аповесцi.
Своеасаблiвая “плынь свядомасцi” – апавяданне Вольгi Іпатавай “Дваццаць хвiлiн з Немезiдай”. Немезiда багiня кары. За што ж карае багiня галоyную гераiню? Стэла, маладая жанчына, выбегла з тэлестудыi, дзе яна працавала, каб дачакацца таксi i iмчацца y бальнiцу, куды трапiy муж, аб чым ёй толькi што паведамiлi. Тыя дваццаць хвiлiн, якiя гераiня чакае таксi, i сталi яе спатканнем з багiняй кары. Гераiня прыгадвае першае студэнцкае каханне, паездкi з каханым у Сярэднюю Азiю, памятае, як прасiy яе сябра: “Стэла! Толькi не стань драпежнiцай!” Потым каханы загiнуy, яна выйшла замуж, прызвычаiлася, супакоiлася, жывучы за спiнай мужа, як за каменнай сцяной. Можа, таму i карае яе Немезiда, што не захацела, не пажадала яна yзляцець увысь, падняцца да сапраyднага кахання, як Ікар да Сонца, не баючыся абпалiць крылы.
Выключная роля y развiццi гiстарычнага жанру належыць Уладзiмiру Караткевiчу, якi напiсаy нямала твораy пра мiнуyшчыну.
Раманы i аповесцi У. Караткевiча – лiрыка-рамантычнага зместу. Яны грунтуюцца на канкрэтных гiстарычных фактах. Запамiнальныя яго творы “Нельга забыць”, “Каласы пад сярпом тваiм”, “Дзiкае паляванне караля Стаха”, “Хрыстос прызямлiyся y Гароднi” i iнш. У творах ажывае сiвая даyнiна, раскрываецца yнутранае хараство чалавека на роднай зямлi. Беларусы i Беларусь у творчасцi У. Караткевiча паyстаюць народам i краем са сваёй гiсторыяй, сваiмi традыцыямi, звычаямi, багатымi матэрыяльна i духоyна.
У. Караткевiч “будуе” y творах наш нацыянальны дом, паказвае яркiх i самабытных людзей. Любоy i замiлаванне да роднага краю выяyляецца з вялiкай сiлай у творчасцi гэтага таленавiтага мастака, майстра мастацкага слова, арыгiнальнага творцы i самабытнага чалавека (“Зямля пад белымi крыламi”).
У творах У. Караткевiча раскрываюцца яркiя i займальныя старонкi нашай гiсторыi, апiсваюцца yзнёслыя i высокiя пачуццi герояy, якiя служаць свайму народу, свабодзе i праyдзе, кахаюць, радуюцца жыццю. Беларускую гiсторыю пiсьменнiк у сваiх творах “выводзiць” з уласнага кораня, а не разглядае збоку. Яго творы бачацца менавiта беларускiм мастацкiм летапiсам роднай зямлi.
Пра мелiярацыю беларускага Палесся – раман Вiктара Казько “Неруш”. У iм апiсана невялiчкая вёсачка Княжбор, якую трэба перасяляць, бо пачынаецца мелiярацыя. У кнiзе як бы два кругi падзей: спачатку тое, што нарабiлi людзi, а потым тое, што яны сталi перажываць на зямлi, якую асушылi. Людзi вымушаны хадзiць i прасiць вады, цярпець пясчаныя, тарфяныя буры, прасiць заступнiцтва y мацi-прыроды.
Вострыя экалагiчныя праблемы yзнiмае y творы “Паляванне на Апошняга Жураyля” пiсьменнiк Алесь Жук. Тужлiвым крыкам, болем аддаецца y сэрцы голас апошняга жураyля, якi кожны вечар чуе праyдалюбец i заступнiк усяго жывога на зямлi Сцяпан Дзямiдчык. Але i ён, Сцяпан, гiне y змаганнi з браканьерамi, а на помнiку на яго магiле сябры выб’юць абрыс жураyля.
“Сачыненне на вольную тэму” – такую назву носiць раман Анатоля Кудраyца. У цэнтры рамана – лёс чалавека, за iм – лёс народа. “Жыццё чалавека – гэта сачыненне на вольную тэму”, – кажа пiсьменнiк. Нiхто не прымушае выбiраць тэму, але тое, як ты пражывеш сваё жыццё, залежыць ад цябе самога.
Важкi yклад у сучасную беларускую прозу yнеслi Таiса Бондар (аповесцi “Дзённiк жанчыны”, “Жывыя жывуць”, “Час, калi нас любiлi”), Лiдзiя Арабей (“Дзень мiнулы, дзень наступны”) i iнш.
Нельга не прыгадаць раманы А. Асiпенкi “Непрыкаяны маладзiк”, П. Мiсько “Градабой”, аповесць I. Навуменкi “Інтэрнат на Нямiзе”, яго ж раман “Летуценнiк”.
Творам эпохi перабудовы можна назваць аповесць Івана Шамякiна “Драма” – аб ролi чалавечага фактару, аб тым, што трэба беражлiва адносiцца да людзей. У цэнтры твора – дырэктар завода Васiль Лiхач, якi прыняy перабудову i працуе на яе, ды ягоная былая каханка, сакратар гаркома, бюракрат з бюракратаy, Ала Уладзiславаyна Налiцкая, нiзавошта не жадае саступаць новаму, перадавому. Драма пошукаy i страт завяршаецца для Лiхача трагедыяй. Аповесць напiсана па гарачых падзеях часу.
З твораy сучаснай беларускай прозы нельга абысцi раманы-бiяграфii, раманы-эсэ пра жыццё выдатных людзей нашай краiны. Сярод такiх кнiг: “Як агонь, як вада” i “Францыск Скарына, або Сонца маладзiковае” A. Лойкi – пра Янку Купалу i Ф. Скарыну, “Крыж мiласэрнасцi” В. Коyтун – пра вядомую беларускую паэтэсу Цётку, “Пры апазнаннi – затрымаць”.
B. Хомчанкi – пра Ф. Багушэвiча. Цiкавыя творы Г. Далiдовiча “Гаспадар-камень” пра мiнулае Беларусi i Э. Ялугiна “Пасля нябыту” (“Без эпiтафii”) – пра Цiшку Гартнага. “Агледзiны жыцця выдатных людзей, – пiсаy В. Р. Бялiнскi, – заyсёды выдатныя агледзiны. Яны yзвышаюць душу i yзбагачаюць духоyна”.
З поспехам выступаюць маладыя празаiкi У. Ягоyдзiк, Х. Лялько, А. Глобус, А. Наварыч, У. Сцяпан, А. Федарэнка i iнш. Творчая моладзь шукае новыя тэмы, стылi, падыходы да асвятлення рэчаiснасцi, якая нiколi не бывае застылай. Маладыя аyтары М. Адамчык, М. Шайбак i М. Клiмковiч не без поспеху спрабуюць свае сiлы y развiццi прыгоднiцкага жанру.
Акварэльная, пластычная, псiхалагiчная проза Мiхася Стральцова, тонкага лiрыка i рамантыка, рэалiста, чые творы “На чацвёртым годзе вайны”, “Сена на асфальце”, “Свет Іванавiч, былы Дон Жуан” раскрываюць светапогляд чыстага, узнёслага пакалення, якое радуецца сонцу на роднай зямлi, росквiту прыроды i не ведае яшчэ пра пагрозу атамнай вайны, напоyнена рамантыкай першаадкрыцця свету i самых звычайных чалавечых iсцiн, што складае аснову iснавання. Натуральны чалавек у натуральных умовах паyстае y паэзii i прозе творцы. М. Стральцоy – выдатны крытык i лiтаратуразнаyца.
Звяртае на сябе yвагу сучасная, праблемная, змястоyная проза Генрыха Далiдовiча. Празаiк стаy прадаyжальнiкам коласаyскай традыцыi y прозе. У цыкле аповесцей пра вясковых настаyнiкаy “Усё яшчэ наперадзе”, “Мiланькi”, “Завуч”, “Дырэктар” прасочваюцца рысы аyтабiяграфiчнай прозы. Кнiгi прозы “Цяпло на першацвет” (1976), “Маладыя гады” (1979), “Мiланькi” (1980), “На новы парог” (1983), “Станаyленне” (1985), “Мiг маладосцi” (1987) адметныя лiрызмам, псiхалагiзмам. Шырокае прызнанне пiсьменнiку прынесла мастацка-гiстарычная трылогiя “Гаспадар-камень” (1986), “Пабуджаныя” (1988), “Свой дом” (1989), дзе на дакументальнай аснове yздымаюцца праблемы станаyлення беларускай дзяржаyнасцi на пачатку ХХ ст. Г. Далiдовiч пiсьменнiк, якi добра разумее псiхалогiю селянiна-працаyнiка. Канцэпцыя чалавека – гаспадара на роднай зямлi яднае прозу Г. Далiдовiча з творамi Я. Коласа, К. Чорнага, К. Крапiвы.
Шырокую вядомасць набылi раманы на гiстарычную тэму празаiка Леанiда Дайнекi, пасля выхаду якiх аyтара па праву пачалi называць паслядоyнiкам У. Караткевiча. Нацыянальная гiсторыя ажывае творах “Меч князя Вячкi” (1987), “След Ваyкалака” (1988), “Жалезныя жалуды” (1990). Творы напоyнены канкрэтнымi гiстарычнымi фактамi часоy ВКЛ, у iх шырока выкарыстоyваюцца прыгоднiцкiя элементы, яны лёгка чытаюцца. Сюжэты твораy дынамiчныя, радкi мускулiстыя, словы выпраменьваюць душэyную энергiю аyтара.
Аснова для надзеi на плённае будучае нашай лiтаратуры ёсць. Пра гэта сведчаць здабыткi старэйшых пiсьменнiкаy, аyтараy сярэдняга пакалення i настойлiвыя пошукi зусiм яшчэ маладых сучасных беларускiх празаiкаy.
Сучасная беларуская проза – надзвычай багатая, мастацкi змястоyная, развiтая y жанрава-стылёвых адносiнах, дасканалая – асэнсоyвае вострыя i складаныя праблемы глабалiзацыi свету, выступаючы на абарону агульначалавечых каштоyнасцей i нацыянальнай традыцыi.
Сучасная беларуская лiтаратура з’яyляецца асноyнай скарбонкай, адной з галоyных захавальнiц беларускай культуры, маралi, традыцый, норм, паводзiн, зводам унутраных законаy, па якiх жыy цi жыве кожны чалавек i yсё чалавецтва.
