– Бу борада билимларим ниҳоятда саёз шекилли-да.
– Ўрганишинг керак, азизим – бу нарса бошланишида машаққатлироқ бўлади, холос. Юнон тили ундан кўра оғирроқ. Лекин назаримда лотинча ҳам, юнонча ҳам ва бошқа тиллар ҳам Элизабет хонимга ва тоғамнинг қизига ҳеч ҳам қийин эмас. Бу ёш хонимчалар ажнабий тилларда қандай сайрашларини бир эшитсанг эди! Сен яхшиси менга сизларнинг Сарқитлар Ҳовлиси ҳақида сўзлаб бер. У ерда ҳаётинг кўнгилхушликда ўтадими?
– Ижозатингиз билан айтишим мумкинки, у ер ҳақиқатан қувончларга бой, оч қолмаган пайтларимизда, албатта. Бизга Панч билан Жудини кўрсатишади, яна маймунчаларни ҳам. О, улар жуда томошабоп ҳайвонлар! Либослари шунақанги рангдор! Бундан ташқари, бизга турли бошқа томошалар ҳам кўрсатишади: актёрлар ўйнашади, қичқиришади, муштлашишади, кейин бир-бирларини ўлдиришади ва жонсиз ҳолда ерга қулашади. Жуда мириқиб кўрадиган томошалар-да. Нархиям бир фартинг, холос; лекин ўша фартингни топишнинг ўзи бўлмайди-да, агар ижозатингиз билан айтсам, аъло ҳазратлари.
– Яна сўзлаб бер!
– Биз болалар баъзан Сарқитлар Ҳовлисида худди халфалар каби таёқ қиличларда уруш-уруш ўйнаймиз.
Шаҳзоданинг кўзларидан ўт чақнаб кетди.
– О-ҳо! Мен ҳам жон деб ўйнаган бўлардим. Яна нималарни айта оласан?
– Яна қувлашмачоқ ўйнаймиз, тақсир, ким ўзарга югуришамиз.
– Роса менбоп кўнгилхушлик экан. Яна-чи?
– Ёзда-чи, тақсир, биз арналарда чўмиламиз, сузишамиз, бир-биримизга сув сачратамиз, ўртоқларимизнинг бўйнидан ушлаб, сув остига шўнғишга мажбур қиламиз, қичқиришамиз, сакрашамиз, яна…
– Мен бир мартагина шунақанги шўхлик қилиш учун падари бузургворимнинг бутун қироллигини ҳадя этиб юборган бўлардим. Илтимос, яна шунақа нарсалардан сўзлаб бер!
– Бизлар Чипсайддаги май устуни атрофида ўйнаймиз; бир-биримизни томоғимизгача қумга кўмиб қўямиз; лойдан ширинкулчалар ясаймиз… Бизнинг лойни худди хамир дейсиз! Дунёда ҳеч нарса ҳаммомпиш ўйинига етмайди. Биз балчиққа мириқиб ағанашамиз, гапимни кўнглингизга олмайсиз, тақсир.
– Бошқа ҳеч нарса дема, илтимос қиламан! Ҳаммаси ажойиб! Агар мен сенинг увадангга ўхшаган кийимга ўралиб олишнинг иложини топганимда эди, роса яёв юрардим, лойқа кўлмакка мириқиб думалардим. Бор-йўғи бир мартагина бўлса ҳам майли эди, фақат ҳеч ким уришмаса ва йўлимни тўсмаса бас, – эҳтимол, бунинг эвазига жон-жон деб тож-тахтимни бериб юборардим.
– Мен эса, бир марта бўлса ҳам сиз каби кийинсам эди, аъло ҳазратлари… бир мартагина бўлса ҳам рози эдим…
– Сен ҳали шунинг орзусида эдингми? Майли, сен истаганча бўлақолсин! Увадаларингни ечгин-да, мана бу башанг либосларни кийиб ол. Икковимиз ҳам қисқа муддатли бахтга эришамиз, лекин бу билан қувончимиз камайиб қолмайди! Имкон борида бир роҳатланиб шўхлик қиламиз, кейин бизга халақит бермасларидан олдин яна ўз кийимларимизни кийиб оламиз.
Беш дақиқа ҳам вақт ўтмасидан туриб, Уэлс шаҳзодаси Томнинг увадаларига бурканиб олди, митти Қашшоқлик шаҳзодаси эса – ажойиб, рангдор шоҳона либос кийиш бахтига муяссар бўлди. Икковлари катта кўзгу қаршисига келдилар ва – ана мўъжиза! – ўзларини гўё кийимлари ҳеч ҳам алмаштирилмагандай ҳис этдилар! Улар аввал бир-бирларига қарашди, сўнг кўзгуга тикилишди, кейин эса яна бир-бирларига. Ҳайратда қолган шаҳзода ниҳоят тилга кирди:
– Сен бунга нима дейсан?
– Эҳ, ҳазрати олийлари, бу саволингизга мендан жавоб талаб қилманг. Менинг насабимда бундай нарсалар ҳақида сўзлаш раво эмас.
– У ҳолда бу ҳақда мен айтаман. Сенинг сочларинг, кўзларинг, овозинг, қадам ташлашинг, бўй-бастинг, қаддинг, юзинг худди меникидай. Агар икковимиз ташқарига кийимсиз, биргаликда чиқсак, қай биримиз қашшоқ, қай биримиз Уэлс шаҳзодаси эканимизни ҳеч ким айтиб беролмаган бўларди. Ҳозир, сенинг кийиминг менинг эгнимда эканида, назаримда анави аскар сенга қўполлик қилганида сен нималарни ҳис этганингни сезаётгандайман… Менга қара, қўлингдаги мана бу қонталаш доғ ниманинг изи?
– Арзимаган нарса, ҳукмдорим! Сиз ҳазрати олийлари ўзингиз биласиз-ку, ҳалиги шўринг қурғур соқчи…
– Жим бўл! У шармандали ва бешафқат иш қилди! – дея бақирди яланг оёқлари билан ер тепиниб кичкина шаҳзода. − Агар қирол… Мен қайтгунимча жойингдан жила кўрма! Бу менинг буйруғим!
Бир лаҳзада у мизнинг устида турган, давлат аҳамиятига эга аллақандай буюмни олиб яширди-ю, эшикдан учиб чиқиб, эгнидаги чириган увадалар билан сарой хоналари бўйлаб югуриб кетди. Ҳукмдорваччанинг юзлари ёниб, кўзлари чақнаб турарди. Катта дарвоза ёнига югуриб бориб, дарвозанинг темир чивиқларига ёпишди ва уларни тортқилаб, дўқ ура бошлади:
– Эй! Дарвозани оч!
Ҳалигина Томни ҳафа қилган аскар бу талабни дарҳол бажарди; шоҳона ғазабдан нафаси бўғилиб турган шаҳзода баланд дарвозадан ташқарига югуриб чиқди, аскар эса уни шунақанги жарангдор шапалоқ билан сийладики, бола бечора ўмбалоқ ошганича йўлга ғилдиради.
– Аъло ҳазратларидан эшитган ҳақоратларим учун бу сенга қайтим, исқирт гадовачча! – бақирди аскар.
Оломон гувиллаб, қаҳқаҳа ура бошлади. Шаҳзода балчиқдан бир амаллаб чиқиб келди ва ғазаб билан дўқ урганича, соқчи томон югурди:
– Мен Уэлс шаҳзодасиман! Менинг шахсим муқаддас эрур, каминага қўл теккизишга журъат этганинг учун сени дорга осишади!
Аскар ойболтасини тик тутиб, унга масхараомуз эҳтиром намойиш этди ва ишшайиб туриб, деди:
– Саломатлик тилайман, соҳиби салтанат ҳазрати олийлари! – Кейин жаҳл билан дўқ урди: – Энди йўқол, мияси айниган чувринди!
Омма ҳо-ҳолаб, шўрликкина митти шаҳзоданинг теварагини қуршаб олди ва уни йўл бўйлаб қийқириқ ва чинқириқлар билан қува кетди:
– Соҳиби салтанат ҳукмдоримизга йўл беринглар! Уэлс шаҳзодасига йўл бўшатинг!
IV БОБ
ШАҲЗОДАНИНГ КЎРГИЛИКЛАРИ БОШЛАНЯПТИ
Оломон шаҳзодани кўп соатлар давомида ҳақоратлаб таъқиб этиб борди, кейин тарқалишиб, уни сазойи қилишни тўхтатди. Шаҳзода қора халқдан қуввати етганича жонҳолатда қутилишга ҳаракат қилиб, ҳукмдор сифатида уларни жазолашини эълон қиларди; у оломонга шоҳона буйруқ беришга уринаркан, бу нарса ҳамманинг кулгисига сабаб бўларди, аммо лекигин чарчоқнинг зўри шаҳзодани жим бўлишга мажбур қилгач, у ўзининг золимларини ҳеч қанақасига қизиқтирмай қўйди ва улар ўзларига бошқа эрмак топиш учун тарқалиб кетдилар. Шаҳзода теварак-атрофга қанча алангламасин, бу жойларни таний олмади; у ўзининг Лондонда эканини биларди холос. У оёғи тортган томонга йўл олди. Бир оз вақт ўтиб, уйлар сийраклаша бошлади, йўловчилар ҳам тобора камроқ кўзга ташланарди. У қонаб кетган оёқларини ҳозирги Фарингдон-стрит жойлашган ердан оқиб ўтган сойга ботириб, бир неча дақиқа нафасини ростлаб олди ва яна йўлга тушди. Тез орада тартибсиз қурилган бир неча бинолар ва улкан бир черков кўриниб турган хароба манзилга етиб келди. Шаҳзода бу ибодатгоҳни таниди. У ҳавозалар билан ўралган бўлиб, ҳамма жойда ишчилар иш билан банд эдилар: уни қайта қуришмоқда эди. Шаҳзода бир зумда тетиклашиб қолди. У ўз машаққатлари ниҳоят якунига етганини ҳис этди ва ўзига ўзи деди: “Бу – Тунд роҳибларнинг қадимий черкови. Менинг ҳукмдор отам ибодатгоҳни улардан тортиб олиб, ташландиқ ҳамда қаровсиз болалар учун бошпанага айлантириб, унга Масиҳ Қўнимгоҳи номини берган. Бу канисада тарбияланувчилар албатта ўзларига саҳоват ва марҳамат кўрсатган валинеъматларининг ўғлига хизмат қилмоқликдан мамнун бўладилар. Боз устига, камина ўғлон ҳам айни дамда худди шу манзилдан нажот топганлар ва келгусида ҳам паноҳ топгувчилар каби қувғинда ва қашшоқликда қолгандир”.
Тез орада у югураётган, сакраётган, тўп ўйнаётган, бир-бирининг устидан ошиб ўтаётган бир тўда болалар орасида пайдо бўлди: ҳар бир зумраша ўзи билганича шўхлик қилар, тирранчаларнинг тўс-тўполонлари қулоқни қоматга келтирарди. Улар ҳаммалари бир хил – ўша пайтдаги дастёрлар ва хизматкорлар киядиган кийимда эдилар. Ҳар бирининг бошида кичик тақсимчадек катталикдаги ясси қалпоқча – у билан бошни асраб ҳам бўлмайди, чунки ниҳоятда кичик; кишига зеб беради дейишга эса тил бормайди. Қалпоқча остидан доира шаклида кесилган, фарқ очилмаган сочлар тутами пешанага тушиб туради: бўйинларида роҳиблик мартабасига эга шахсларда бўладиган ёқалар; танага ёпишиб турадиган, тиззани бемалол ёпадиган даражада узун, енглари кенг кўк камзул; кенг қизил белбоғ, тиззадан тепароқда боғич билан боғланган ёрқин сариқ пайпоқ; катта темир тўқали ковуш. Бу анчайин бачкана хоскийим эди.
Болалар ўйинларини тўхтатиб, шаҳзоданинг теварагига тўпланишди. У эса туғма бир ғурур билан сўз қотди:
– Қадрли болакайлар, бошлиғингизга Уэлс шаҳзодаси Эдуард у билан сўзлашмоқчи эканини айтинглар.
Бу сўзлар шовқинли қичқириқлар билан кутиб олинди, битта сурбет ўспирин эса кесатиқ қилди:
– Ўзинг кимсан, чувринди, зоти олийларининг элчиларимисан?
Шаҳзоданинг юзлари ғазабдан қизариб кетди, доимий одатига кўра қўлини белига чўзди-ю, ханжарини тополмади.
Ҳаммалари бараварига ҳо-ҳолаб юборишди, болалардан бири унинг ҳаракатига изоҳ берди:
– Кўрдиларингми? У худди ростакам шаҳзодалар каби ёнида қиличи борлигига ўзиям ишониб юборди!
Бу мазаҳлаш навбатдаги қийқириқларга сабаб бўлди. Эдуард мағрурона кеккайди ва жавоб қилди:
– Ҳа, мен шаҳзодаман. Отамнинг садақасидан кун кўраётган сен гадоваччалар камина билан бундай муносабатда бўлмоқликка нолойиқсанлар.
Унинг сўзлари ниҳоят даражада кулгили туюлиб, тўдада яна қаҳқаҳа кўтарилди. Ҳаммадан олдин шаҳзодага сўз қотган ўспирин шерикларига қараб қичқирди:
– Ҳой, сиз чўчқалар, қора қуллар, зоти олийларининг падарларининг сарқитхўрлари, одоб-муомалани унутдингларми? Ҳамманг тиз чўкиб ерга тақиллатиб бош урларинг! Ҳазрат подшоҳзодага ҳамда зоти олийларининг увадаларига сажда қилларинг.
Ҳамма болалар шодон майнабозлик билан бараварига тиз чўкдилар ва ўз қурбонларини масхаралаб, сохта эҳтиром кўрсатган бўлишди.
Шаҳзода ўзига яқинроқдаги болани ўхшатиб туриб тепди ва қаҳр билан деди:
– Мана буниси санга ҳозирча сийлов, эртага эса муқаррар дорга торттираман!
Э, йўқ, буниси энди ҳазил эмасди! Жонни оғритадиган ҳазилга бало борми! Кулгилар шу заҳотиёқ тўхтади, қувноқлик ўрнини ғазаб эгаллади. Шумтакалардан ўнтачаси дод-вой кўтарди:
