– Қайғу ила сиз ҳукмдор қиролимга оғир ва нохуш хабарни етказмоғим жоиз: парвардигорнинг иродаси ўлароқ шаҳзодамизнинг хасталиги ҳануз барҳам топмабдиким, ўзига катта муҳр берилгани ёкигим берилмаганини эслай олмаяпти. Мен бу ҳақда сиз аъло ҳазратларини хабардор этмоқликка ошиқдим, зеро муҳрни аъло ҳазратларига тегишли кенг-мўл хобхоналарнинг беҳисоб ёндош қаторларидан излаш бефойда, деган фикрга бордим. Бу ҳолат қимматли вақтингиз зойе кетмоғига сабаб бўлурди ва…
Подшоҳнинг инграши унинг нутқини бўлиб қўйди. Қирол овозида чуқур қайғу билан сўзлади:
– Уни безовта қилмангизлар! Шўрлик бола. Қисматнинг оғир қўли норасидамизнинг елкасини эзиб қўйибди. Менинг юрагим унга бўлган муҳаббат ҳамда ачиниш ҳиссидан пора-пора бўлмоқда ва ғам-алам чекмоқда. Фарзандим хотиржам ва бахтиёр бўлмоқлиги учун унинг ташвишларини ўзимнинг кекса, таважжуҳлардан зада бўлган елкаларимга ололмаслигимдан қайғудаман.
Қирол кўзларини юмди, нималарнидир ғўлдиради ва жим бўлди. Сал вақт ўтиб унинг кўзлари яна очилди. Ҳукмдор теварак атрофга маъносиз тикилди ва ниҳоят унинг нигоҳи тиз букиб турган муҳрдор-адлия бошлиғида тўхтади. Шу заҳоти унинг юзи ғазабдан ловуллаб ёнди.
– Оббо, сен ҳали ҳам шу ердамисан? Яратган эгамнинг номи ила қасам ичаманки, агар сен шу бугуноқ хоинни жойи ростонига жўнатмасанг, эртага бошингдаги қалпоғинг бўш қолади, чунки елкангда уни киядиган каллангдан айрилган бўласан.
Муҳрдор, бутун вужуди қалтираб, дод солди:
– Раҳм қилинг, ҳазрати олийлари, менинг марҳаматли қиролим! Камина шу тобда шоҳона муҳрни келтиришларини кутмоқда.
– Сен ақлдин озибсан шекилли, биродари азиз! Мен илгари хорижий ўлкаларга ўзим билан олиб юрган кичик муҳр ҳозирда хазинамда сақланмоқда. Агар каттаси йўқолган бўлса, сенга кичикроғи кифоя эмасми? Жўна! Айтиб қўяй – эшитяпсанми? – хоиннинг бошисиз ҳузуримга қайтиб келма.
Шўринг қурғур муҳрдор ўта шошқалоқлик билан қиролнинг ажаловар ғазабидан қочиб қолди; ҳайъат эса лаганбардор парламент томонидан чиқарилган ҳукмни тасдиқлашни ва Англия биринчи пэрининг, бахтиқаро герцог Норфолкнинг қатли келаси куннинг тонгида ижро этилишини пайсалга солмади
.
IX БОБ
ДАРЁДА БАЙРАМ
Кечки соат тўққизда саройнинг дарёга қараган девори бошдан охиригача ёрқин машъалалардан ёришиб кетди. Дарё шаҳар тарафга қараб, то нигоҳингиз қамрай олганича балиқчиларнинг қайиқлари ва кўнгилхушликка мўлжалланган кемалар билан қопланган; ранг-баранг чироқлар билан безатилган кемалар жамланмаси тўлқинлар мавжидан сокин тебраниб турар ва худди ёзги шаббоданинг енгил эпкинидан гуллари майин титраётган бепоён жилвагар боғни эслатарди. Тош зинапоялари тўғри дарё ёқасига олиб борувчи ғаройиб очиқ супа шу қадар кенг эдики, унда бирор бир олмон князлигининг лашкари бемалол жойлашиб кетиши мумкин. Очиқ тошсупада подшоҳликнинг ойболта кўтарган аскарлари антиқа совутларда текис сафланиб туришибди. Сон-саноқсиз хизматкорлар сўнгги тайёрликларни шоша-пиша якунлаш учун тепага-пастга, олдинга-орқага тинимсиз елиб-югурмоқдалар.
Ва ниҳоят кимнингдир буйруғи янгради-ю, шу захотиёқ супада бирорта тирик жондан асар қолмади. Ҳатто борлиқни қамраб турган ҳаво ҳам интизорликдан зўриқиб, ҳаракатсиз тошқотиб қолгандай эди. Бутун дарё қайиқлар ичида тик туриб олганларича кўзларини ёрқин чироқ ва машъалаларнинг ўткир нурларидан кафтлари билан тўсиб, нигоҳларини сарой томонга тиккан тўда-тўда одамлар билан лиммо-лим тўлган.
Тошсупанинг зиналари пойига зарҳалланган сарой кемалари бирин-кетин сузиб келмоқда. Улар тахминан қирқта ёки элликта эди. Ҳар бирининг юқори кўтарилиб турган тумшуғи ва баланд қуйруғига ажойиб нақшлар ўйилган. Баъзи кемалар туғлар билан ва энсиз байроқчалар билан зийнатланган, бошқаларига аслзода аймоқнинг насл нишони кашталанган заррин парчадан ва бошқа хил рангдор матолардан зеб берилган, яна бирларида шоҳи байроқлар товланиб турибди. Ўша шоҳи байроқларга эса сон-саноқсиз кумуш қўнғироқчалар шу қадар кўп илиб ташланганки, салгина шабада эсиб қолиши биланоқ улардан ҳар томонга шўхчан оҳанглар гўёки кумуш томчилар бўлиб сочилади. Уэлс шаҳзодасининг аъён тўраларига тегишли кемалар янада тамтароқли бежаб ташланган: кема сиртларига турли насабларнинг рамз нишонлари туширилган нақшинкор қалқонлар илиб қўйилган. Бу кемаларнинг ҳар бирини кичик эшкакли кема тортиб келмоқда. Уларнинг ҳар бирида эшкакчилардан ташқари ялтироқ совут ва дубулға кийган аскарлар ҳамда машшоқлар ўтиришибди.
Бош дарбозада сабрсизлик ила кутилаётган тантанали намойишнинг энг олдида келаётган қўриқчилар – ойболтачи аскарлар бўлинмаси кўринди. «Ойболтачи аскарлар қўнғир чизиқли қора чолвор, ён томонига кумуш атиргул қадалган бахмал қалпоқ кийишган. Тўқ қизил ва мовий мовутдан тикилган чакмонларининг бел ва кўкрак томонида уч дона пат – шаҳзоданинг рамзий нишони кашталанган. Ойболталарининг сопи зарҳал чиннигул кашталанган шокилали қизил бахмал билан қопланган.
Ойболтачи аскарлар сафланган иккита узун қатор зинапоянинг икки томони бўйлаб сарой дарбозасидан то сув бўйига қадар чўзилиб келган. Шу иккита қаторнинг орасидан шаҳзоданинг заррин уқали қизил хоскийимдаги мулозимлари гиламга ўхшаш қалин матони пойандоз қилиб ёйдилар. Бу иш бажарилиб бўлиши биланоқ саройда карнай садолари янгради. Қайиқларга жойлашиб олган созандалар қувноқ сарахбор наволарини бошлаб юбордилар ва қўлларида оппоқ асо тутган тадбирбошилар шошмасдан, виқор билан одимлаганларича дарвозадан чиқиб келдилар. Уларнинг ортидан фуқаролик асойини тутган зобит одим ташлаб келмоқда; зобитдан кейинда шаҳарнинг рамзий қиличини кўтариб олган бошқа бир ҳарбий кўзга ташланади; бу зобитдан кейинроқда эса енгига қадамалар чекилган тўлиқ намойиш хоскийимидаги бир неча нафар соқчи ўнбошилар юриб бормоқдалар; улардан кейинги сафда совут устидан тақилган Чакмон боғичи нишонининг ҳеролдмейстери; ундан сўнг енгларига оппоқ тўр тикилган бир неча нафар Ҳаммом нишони соҳиблари бўлмиш жўмардтўралар; тўраларнинг изидан уларнинг қуролбардорлари; сўнг қизил чакмон ва қалпоқчалар кийган ҳукмфармо қозилар; уларнинг кейинида оқ сувсар мўйнаси билан ҳошияланган олранг чакмонининг барларини очиб олган Англия муҳрдор-адлия бошлиғи; ундан ортда ёрқин лоларанг ёпинчиқларда шаҳардаги турли уюшмаларнинг вакиллари ва ниҳоят тўлиқ тўпламдаги либосларни кийиб олган барча фуқаролик жамоатларининг раҳнамолари кўриндилар. Булардан нарироқда пайдо бўлган ва зинапоялардан пастга тушиб келган ўн икки нафар фаранг аслзодаларининг башанг либослари қавиб тикилган йўл-йўл зарҳалли оқ шоҳи нимчалардан, нафармон тафта астарли калта қизил бахмал ёпинчиқлардан ва нафармон рангли, тиззагача тушадиган чолвор − hauts-de-chaussesлардан иборат. Улар Фарангистон элчисининг аъёнлари гуруҳини ташкил этганлар. Буларга изма-из испан элчисининг аъёнлари бормоқдалар – ҳаммалари ҳеч қандай зеб-зийнатларсиз қора бахмал либос кийибмишлар. Уларга эргаш ҳолда бир неча нафар нуфузли инглиз зодагонлари ўз мулозимлари қуршовида кетиб бормоқдалар».
Саройда бурғи овозлари янгради, ва дарбозада шаҳзоданинг тоғаси, «зар билан тикилган қора нимча устидан кумуш ип билан тўрланиб, зардан гуллар чекилган тўқ пушти ранг атлас ёпинчиқ ташлаган» бўлғуси Сомерсет герцоги кўринди. У ортига ўгирилиб, патлар қадалган қалпоқчасини салгина кўтариб қўйди-да, тик қоматини эҳтиром аломати сифатида таъзим учун чуқур эгиб, ҳар бир зинапояда қайта-қайта таъзим бажо этган кўйи орқаси оломонга қараган ҳолатда пастга тушиб кела бошлади.
Унинг ортидан сурнайларнинг давомли садоларию, хитоблар янграй бошлади:
«Зоти олийлари қудратли лорд Эдуардга – Уэлс шаҳзодаси
га йўл берингизлар!»
Сарой деворларидан ҳам баландда оловнинг қип-қизил тиллари узун қатор бўлиб юқори ўрлади; худди момоқалдироқ гулдураги каби гумбурлаш эшитилди; дарёдаги улкан оломон оммаси шаҳзодани шарафлаб ҳайқириб юборди. Мана шу оммавий тантананинг сабабчиси ва қаҳрамони бўлмиш Том Кенти айвонда кўриниш бериб, бошини енгилгина шоҳона ирғаб қўйди.
Унинг эгнида «олмос кукуни сочилган қизил парчадан кўкрак камари тутилган ва оқ сувсар мўйнаси илинган ғаройиб оқ атлас нимча бор эди. Нимчасининг устидан эса мовий рангдаги атлас сирилган, ҳамма ерига инжу ҳамда бошқа қимматбаҳо тошлар қадаб безалган ҳамда олмос тўқа тақилган зарҳал йўлли оқ парчадан ёпинчиқ ташланган. Унинг бўйнида Боғич нишони ва кўплаб ажнабий нишонлар осилган» − ҳар сафар унга ёруғлик шуълалари тушганида қимматбаҳо тошлар кўзни қамаштирар даражада ярқираб кетади. О! Исқирт кулбада дунё юзини кўрган, Лондоннинг бадбўй ариқларидаги балчиқлар ичида ўсиб-улғайган, жулдурлик, қашшоқлик ва иркитлик намунаси бўлган Том Кенти ҳозир қандоқ бир тантанаворликни ифодалаб турибди-я!
Х БОБ
ШАҲЗОДАНИНГ КЎРГИЛИКЛАРИ
Жон Кенти қонуний шаҳзодани Сарқитлар Ҳовлисига судраб кетаётган, бадфеъл қорахалқ эса янги эрмак топилганидан қувониб, уларни таъқиб этиб бораётган пайтда бу воқеотни тарк этган эдик. Энди унинг давомини баён қиламиз. Бандини ҳимоя қилишга уринган фақат биргина одам топилди-ю, лекин бу кишининг гап-сўзларига биров парво қилгани ҳам йўқ. Қулоқни қоматга келтирадиган бунақанги тўс-тўполоннинг шовқинида уни ким ҳам эшитарди дейсиз. Шаҳзода ўз зулмкорининг шафқатсизлигидан қаҳрланиб, унинг чангалидан қутулишга беҳуда уриниш билан овора. Жон Кентининг ниҳоят сўнгги томчи сабри ҳам тугаб битди ва ғазаб билан шаҳзодага сўйил ўқталди. Боланинг ягона ҳимоячиси зарбанинг олдини олиш учун югуриб келди ва сўйилнинг зарби унинг қўлига тушди.
− Сен нега аралашяпсан? – бўкирди Жон Кенти. – Мана буниси энди сенга!
Зарба чақирилмаган ҳимоячининг калласига тушди – у оғир ингранди ва жонсиз тана ерга, томоша учун югуриб келган оломоннинг оёғи остига қулади. Орадан ҳеч қанча ҳам вақт ўтмай, мақтулнинг жасади қоронғида чўзилган кўйи ёлғиз қолаверди, оломон эса олдинга қараб югургилаб кетди – ҳозиргина содир бўлган машъум воқеа унинг хурсандчилилига халал бергани йўқ.
Шаҳзода тез орада Жон Кентининг кулбасида ўзига келди. Ташқи эшик барча бегоналардан паналаниш учун қулфлаб қўйилибди. Шиша идишга ўрнатилган ёғли шаъмнинг хира ёруғида шаҳзода жирканч вайронани ва унинг истиқоматчиларини қийинчилик билан илғай олди. Бир кунжакда худди шафқатсиз муомалага кўникиб қолган ҳайвонлар каби девор тагида букчайган кўйи икки нафар иркит қизлар ва ўрта ёшлардаги аёл ерда чўк тушиб ўтиришибди; улар қўрқув талвасасида аёвсиз калтакланишларини кутишмоқда. Бошқа бурчакдан сочию, қош-киприклари оқарган, жулдур, қоқсуяк қари алвасти кўзларини ваҳшиёна чақчайтирганича ўрмалаб чиқди.
− Нари тур, халал берма! – дея унга юзланди Жон Кенти. – Бу ерда жуда мароқли ҳангома бўляпти. Сен маза қилиб завқланиб бўлгунингча бир чеккада кутиб тур. Навбатинг келганида болани истаганингча дўппослайверасан. Қани, бу ёққа кел, азизим. Агар ҳали ёдингдан чиқмаган бўлса, бояги нутқингни бир такрорлаб бергин-чи. Исминг нимайди? Ўзингни ким деб айтувдинг?
Аламдан шаҳзоданинг қони юзига уриб кетди, ва у Жоннинг башарасига ғазабли нигоҳ ила қаҳрли тикилди.
− Сен сурбетсан! – деди у. – Менинг гапиришимни талаб қилишга ҳаққинг йўқ. Сенга яна бир бора такрор айтаман: камина Уэлс шаҳзодаси Эдуард эрур, бошқа ҳеч бир кимса эмасман.
Қари ялмоғиз бу жавобдан шу даражада ҳайратга тушдики, оёқлари гўё ерга михлаб қўйилган каби жойидан ҳам қимирлай олмай қолди; кампирнинг ҳатто нафаси томоғига тиқилди. У аҳмоқона бир ажабланиш билан шаҳзодага бақрайиб қолди, бу ҳолат кампирнинг ўғлига шу қадар кулгили туюлиб кетдики, ўзини тутолмай қаҳқаҳа отиб юборди.
Аммо Том Кентининг онасига ва опаларига шаҳзоданинг сўзлари буткул ўзгача таъсир қилди: бундан бир дақиқагина муқаддам улар шўрликни отаси майиб-мажруҳ қилиб қўйишидан қўрқиб туришганди, энди бу хавотир бошқа бир ташвиш билан алмашинди. Улар юзларида қайғу ва ташвиш ифодаси ила шаҳзоданинг ёнига югуриб келдилар ва нолишни бошладилар:
− Вой шўрлик Том, бечорагина бола!
Она шаҳзоданинг қаршисида чўккалаб қолди, ва унинг елкасига қўлини қўйиб, аччиқ ёшларини оқизган кўйи ташвиш билан унинг кўзларига ваҳима билан қараб қолди:
− Шўрликкина болажоним! – деди у. – Аҳмоқона китобларингнинг касофати ахийри миянгга урибди ва ақлу шуурингдан айирибди. Қаёқданам ўша асарларга кўнгил қўйиб қолган экансан-а?! Ҳолбуки, сени кўп марталаб огоҳлантирган эдим! Ниҳоят онангнинг юрагини тилка-пора қилдинг!
Шаҳзода унинг юзига боқди ва ҳурмат билан деди:
− Сенинг ўғлинг соғ-саломат, эс-ҳушидан ҳам айрилгани йўқ, эй муштипар аёл! Тинчлан! Мени ҳозирда ўғлинг шаҳзода бўлиб турган саройга қўйиб юбор ва менинг подшоҳ отам уни зудлик ила ўзингга қайтаргай.
− Тавба! Қирол − сенинг отанг эмиш! Э, болагинам! Сендан ўтинаман, сенга ўлим ва яқинларингга ҳалокат хавфини соладиган бундай сўзларни бошқа асло айта кўрма! Бу ёқимсиз тушни миянгдан сидириб чиқариб ташла. Хотиранг тўғри йўлдан адашибди, уни роҳи ростга тўғирлаб қўй. Кўзларимга қарагин, бўталоғим – мен ахир сени дунёга келтирган ва суйиб эркалагувчи онанг эмасманми?!
Шаҳзода бош силтаб, истамайгина жавоб қилди:
− Худо шоҳид, дилингга озор бермоқлик мен учун жудайла оғир, аммо рости шулким, сенинг чеҳрангни илгари ҳеч қачон кўрган эмасман.
Аёл яна ерга чўккалади ва юракни эзиб юборувчи чинқириш ва ариллашларга киришиб кетди.
− Наилож! Масхарабозликни давом эттираверинг! – қичқирди Кенти. – Эй, сизлар – Нэн ва Бэт! Адабсиз чувриндилар! Шаҳзода қаршисида бу қандай туриш бўлди? Тиз чўкларинг, қашшоқваччалар, соҳибларингга тузукроқ таъзим қилларинг! – Шу сўзларни айтгач, яна қўпол кулгиси бошланди.
Қизлар қўрқа-писа акаларини ҳимоя қилмоқчи бўлишди.
− Уни ухлашга жўнатақолинг, ота! – деди Нэн. – Тиниқиб ухлаб, дамини олсин. Тонггача эси жойига келиб қолар. Тезроқ ётиб ухлашни буюринг.
− Ҳа, тўғри, тезроқ жойига чўзилсин, − гапга қўшилди Бэт. – Бугун қанчалик силласи қуриганини кўрмаяпсизми? Шу тун ҳордиқ чиқариб олишига имкон берсангиз, у эртага ҳафсала билан садақа сўрашга тутинади ва ҳар ҳолда уйга қуруқ қўл билан қайтмасликка ҳаракат қилади.
Бу сўзлар отани хушёр торттирди ва шу ондаёқ унинг мастона қувноқлигидан асар ҳам қолмади. Унинг ўй-фикри тирикчилик ўзанига тушиб олди. Кенти жаҳл билан шаҳзодага ўгирилди ва тўнғиллади:
− Эртага биз мана шу вайронанинг эгасига икки пенс ижара ҳақи тўлашимиз лозим. Ярим йилга икки пенс… ҳазилакам тўлов эмас… Акс ҳолда ҳаммамизни кўчага улоқтиради. Бугун тўплаган пулингни кўрсат! Сен танбалга ўзи садақа сўраш ҳам доим малол келади.
Шаҳзода аччиқланди:
