Биз Хилтонни кўп кутмадик: норфолклик заминдор поезддан туша солиб тўғри бизникига шамолдек елиб келипти. У жуда ташвишли, дилсиёҳ кўринарди. Кўзлари маъюс боқар, пешонасида ажинлар пайдо бўлган эди.
– Бу воқеа асабимни ишдан чиқарди, мистер Холмс, – деди у беҳол курсига чўкаркан. – Қандайдир мавҳум, кўринмас одамлар чор атрофдан ўраб олиб, сени тўрга илинтирмоқчи бўлаётганини ҳис этиш жуда ҳам ёмон бўларкан, бу ҳам баҳарнави-я, аммо хотинимнинг муттасил изтироб чекаётганини, кун сайин умри хазон бўлаётганини кўришга ҳеч тоқатим қолмади! Илси кўз ўнгимда ўлиб боряпти.
– Хотинингиз сизга бирон гап айтдими?
– Йўқ, мистер Холмс, ҳеч нима айтмади. Баъзи-баъзида у шўрлик менга жудаям юрагини ёзгиси келаётгандек бўлади-ю, лекин дадиллик етишмаётганини сезаман. Унга кўмаклашмоқчи бўлдим, лекин бу уринишим қўпол чиқиб, уни чўчитиб юбордим, холос. Хотиним кўпинча аждодларимнинг қанчалик қадимий эканлиги, бутун графликда бизни қанчалик эъзозлашлари, оиламиз шаънига заррача ҳам доғ тушмаганидан нақадар ғурурланишимиз ҳақида гап очади, шундай пайтларда мен ҳар гал унинг яна нималарнидир айтишга оғиз жуфтлаганини, аммо негадир гапиришга тили бормай жим бўлиб қолганини сезаман.
– Ўзингиз бирон янгилик учратдингизми?
– Кўп учратдим, мистер Холмс. Сизга бир талай янги раққос одамчаларни олиб келдим. Энг муҳими, ўзини кўрдим…
– Кимни? Расмларни чизган одамними?
– Ҳа, уни иш устида кўрдим. Лекин, ижозатингиз билан бир бошдан ҳикоя қилиб берсам…
Бу ердан қайтиб борган кунимнинг эртасига эрталаб одамчаларнинг янги суратини кўриб қолдим. Бу сафар сурат майсазор чеккасига қурилган пичанхонанинг қора тахта эшигига бўр билан чизилган эди: пичанхона уйимизнинг деразасидан яққол кўриниб туради. Мен у суратларни битта қўймай кўчириб олдим. Мана ўша одамчалар.
Хилтон ёнидан бир варақ қоғоз олиб, уни стол устига ёзиб қўйди. Қоғозда қуйидаги белгилар тасвирланган эди.
– Жуда соз! – деди Холмс. – Офарин! Давом этинг, қулоғим сизда.
– Мен бу ёзувни кўчириб олдим-да, сўнг ўчириб ташладим, лекин икки кундан кейин яна ўша эшикда янги ёзув пайдо бўлди. Мана у:
Холмс мамнуният билан қўлларини бир-бирига ишқаб, кулиб қўйди.
– Материалларга бойияпмиз, – деди у.
Уч кундан кейин қуёш соати устида қоғозга чизилган одамчаларни топиб олдим. Қоғозга тош бостириб қўйилган эди. Мана ўша қоғоз. Кўряпсизки, бу ердаги одамчалар ҳам бундан олдинги белгиларнинг ўзгинаси. Шундан кейин мен ўша рассомни пойламоқчи бўлдим. Қўлимга тўппонча олиб, кечаси соат иккиларда кабинетим деразаси олдига ўтириб олдим; бу ердан майсазор ҳам, боғ ҳам яққол кўриниб туради. Соат тунги иккилар эди, мен ой ёғдусига ғарқ бўлган боғдан кўзимни узмай ўтиргандим, бирдан орқамда оёқ товуши эшитилди, ўгирилиб тунги кийимда турган хотинимни кўрдим. У, ўрнингизга бориб ётинг, деб ёлвора бошлади. Мен бўлсам, шу аҳмоқона иш билан ким шуғулланаётганини кўрмоқчиман, деб ниятимни очиқ айтдимқўйдим. Хотиним менга, бу бемаъни бир ҳазил бўлиши керак, эътибор беришга ҳам арзимайди, деди.
«Агар шу нарса ғашингизга тегаётган бўлса, Хилтон, келинг, яхшиси, иккаламиз саёҳатга жўнайлик, унда ҳеч ким бизни безовта қилмайди», – деди.
«Нима? Қандайдир бир ҳазилкашдан қўрқиб, ўз уйимни ташлаб кетайми? – дедим мен. – Ахир бутун вилоят аҳли устимдан кулади-ку!»
«Юринг, кириб ётинг, – деди хотиним. – Бу ҳақда эрталаб гаплашамиз».
Шу пайт бирдан унинг ранги докадек оқариб кетганини тунги ой ёруғида ҳам яққол кўрдим, бармоқлари елкамни маҳкам чангаллади. Пичанхона соясида алланима ғимирлаётган эди. Муюлишда қора шарпа кўринди, у энгашганча юриб келиб, пичанхона эшиги олдига чўнқайиб ўтирди. Мен тўппончамни олиб, ташқарига отилдим, лекин хотиним қалтираб мени маҳкам қучоқлаб олди-ю, ҳовлига чиқишимга имкон бермади. Уни итариб юбормоқчи бўлдим, лекин у менга яна ҳам жон-жаҳди билан ёпишди. Ниҳоят, хотинимнинг қўлидан қутулиб, эшикни очиб, пичанхона олдига югуриб борганимда, шарпа ғойиб бўлган эди. Лекин у бекорга келмаган экан: эшикка раққос одамчаларнинг расмини чизиб кетипти. Мен бутун боғни югуриб қидириб чиқдим, лекин уни топа олмадим.. Лекин қизиғи шундаки, у шубҳасиз, ҳеч қаёққа кетмаган эди, чунки эрталаб пичанхона эшигида тунги чизилган одамчалар сурати тагида яна бир нечта одамчалар пайдо бўлганди.
– Сиз уларни кўчириб олдингизми?
– Ҳа. Улар тўрттагина эди. Мана улар.
У бизга яна бир варақни кўрсатди. Янги рақснинг кўриниши қуйидагича эди:
– Айтинг-чи, – деди Холмс, унинг кўзларида қаттиқ ҳаяжон акс этарди, – бу одамчалар олдинги ёзувга илова қилинганмиди ёки алоҳида ерга чизилганмиди?
– Булар эшикнинг пастки қисмига чизилган эди.
– Жуда соз! Биз учун бу ғоятда муҳим аҳамиятга эга. Мен бундан таскин топдим. Марҳамат, мистер Хилтон Кьюбитт, қизиқарли ҳикоянгизни давом эттираверинг.
– Бошқа айтадиган гапим қолмади, мистер Холмс, фақат шуни илова қилишим мумкинки, анави маълум рассомни қўлга туширишимга халал бергани учун хотинимдан қаттиқ аччиқландим. У, сиздан хавотир олгандим, деб ишонтирди мени. Аввалига, хотиним мендан эмас, ўша сураткашдан хавотир олган, деб шубҳа қила бошладим, чунки у одамнинг кимлиги ҳам, аломат ёзувларнинг қандай маънони билдириши ҳам хотинимга маълумлигига заррача гумоним қолмаган эди. Лекин, мистер Холмс, хотинимнинг овози ва нигоҳи ҳар қандай шубҳани бартараф қилиш қобилиятига эга, шунинг учун энди унинг, дарҳақиқат, мендан хавотирланганига имоним комил… Бор гап шу. Энди, бундан бу ёғига нима қилишим керак, маслаҳат берсангиз. Сирасини айтсам, қишлоғимизнинг бешолтита азамат йигитини буталар орасига пистирмага қўйиб, ўша рассомнинг бир пўстагини қоқиб, хумордан чиқсам дейман, ўшанда бизни тинч қўярмиди балки.
– Менимча, бу мураккаб дардни бундай усул билан даволаб бўлмайди, – деди Холмс. – Лондонда яна қанча вақт бўласиз?
– Шу бугуноқ уйга қайтишим керак. Хотинимни кечасига ёлғиз қолдира олмайман. Уйдан чиққанимда унинг кўнгли жуда ғаш эди, тезроқ қайтиб келинг, деб илтимос қилди.
– Тўғри қиласиз. Лекин агар қолишга имконингиз бўлганида, бир-икки кундан кейин мен ҳам сиз билан бирга кетган бўлардим. Бўлмаса, бу қоғозларни менга қолдиринг. Яқин орада ўзим ҳузурингизда бўламан, ана унда, бу ишни бир оз бўлса ҳам ойдинлаштирсам керак, деб ўйлайман.
Шерлок Холмс ўз касбига кўра хотиржам эди, лекин унинг феълини жуда яхши ўрганганим учун, қаттиқ безовталанаётганини яққол кўриб турардим. Яғриндор Хилтон Кьюбитт эшикдан чиқиб кетиши билан дўстим стол олдига югуриб бориб, раққос одамчаларнинг сурати чизилган қоғозларни ёйди ва аллақандай мураккаб ҳисоблар билан шуғуллана бошлади. У икки соат муттасил бошини кўтармай қанчадан-қанча оқ қоғозларни рақамлар ва ҳарфлар билан тўлдириб ташлади. Бу машғулотга у шу қадар берилиб кетган эдики, ҳатто менинг шу ерда ўтирганимни ҳам унутиб юборгандек кўринарди. Иши юришган пайтларда у хиргойи қилиб, ҳуштак чала бошлар, лекин мушкул аҳволга тушган пайтларда, кўзлари бежо бўлиб узоқ вақт пешонасини тириштириб ўтирарди. Ниҳоят у, кўнгли таскин топгандек қийқириб юборди, ўрнидан туриб, кафтларини бир-бирига ишқалаганча хонада у ёқдан-бу ёққа юра бошлади. Кейин у узундан-узун телеграмма ёзиб жўнатди.
– Агар телеграммага ўзим кўзлагандек жавоб келса, Уотсон, китобингиз яна янги бир саргузашт билан бойийди, – деди у. – Назаримда, эртага сиз билан Норфолкка жўнасак керак, у ерда биз дўстимиз бошига кўп мусибатлар солган сирни батамом фош қилсак ҳам ажаб эмас.
Очиғини айтсам, синчковлигим мени тинч қўймаётган эди-ю, лекин Холмс юз берган воқеани фақат ўзи зарур топган пайтдагина изоҳлашни яхши кўрар эди, шунга кўра, унинг кашфиётини мен билан ўртоқлашадиган пайтини бардош-ла кутардим.
Лекин телеграммага ҳадеганда жавоб келавермади: икки кунгача Холмс «тиқ» этса эшикка қараб, сабрсизлик билан хабар кутди. Биз иккинчи куни кечқурун Хилтон Кьюбиттдан мактуб олдик. Унинг хабар қилишича, хотиржамлик экан; фақат бугун эрталаб қуёш соати ўрнатилган супачада узундан-узун янги ёзув пайдо бўлипти. Ана шу ёзувнинг айнан нусхаси мактубга илова қилинган эди. Мана ўша ёзув:
Холмс энгашиб, бу антиқа одамчаларга тикилиб ўтирди-да, бирдан ҳам таажжуб, ҳам жаҳл билан «дик» этиб туриб кетди. У безовта ва ташвишли кўринарди.
– Биз бу ишни анча ўтказиб юборибмиз, – деди у. – Кечқурун Норт-Уолшемга қандай поездлар бор экан?
Жадвалга қарадим. Охирги поезд ҳозиргина жўнаб кетган эди.
– Эрталаб барвақт нонушта қилиб, биринчи поездда жўнашимизга тўғри келади, – деди Холмс. – Биз албатта у ерда бўлишимиз шарт! Ана! Мен кутган телеграмма ҳам келди. Бир зумгина кетмай туринг, миссис Хадсон, эҳтимол жавоб ёзиб юборишимга тўғри келар. Йўқ, ҳаммаси худди мен фараз қилгандай. Бу телеграммадан маълум бўлишича, мистер Хилтон Кьюбиттни энди ортиқ ғафлатда ушлаб туришга ҳаққимиз йўқ, чунки бизнинг норфолклик соддадил заминдоримиз фавқулодда хатарли аҳволга тушиб қолган.
Айнан Холмс айтгандек бўлиб чиқди. Мен аввалига тутуруқсиз, аломат кўринган бу машъум воқеанинг интиҳосини ҳикоя қилишга ўтарканман, ўша пайтда бошимдан кечирган барча ваҳима яна кўз олдимда гавдаланди. Кошкийди, китобхонларга мен, бу воқеа яхшилик билан тугади, деб айта олсам! Лекин менинг китобим – далиллардан ташкил топган аниқ солномадир, шунга кўра, бир неча кундан кейин бутун Англияда дув-дув гап бўлган Ридлинг-Торп-Мэнор қўрғонида юз берган аломат воқеалар силсиласини то нохуш якунигача бир бошдан кузатишга мажбурман.
Бир Норт-Уолшемда поезддан тушиб, қаёққа боришимизни айтишимиз биланоқ, олдимизга бекат бошлиғи югуриб келди.
– Сизлар Лондондан келган изқуварлар бўлсангиз керак-а? – деб сўради у.
Холмс унга хавотирланиб қаради.
– Нега ундай деб ўйлаяпсиз?
– Негаки, норижлик инспектор Мартин ҳозиргина бу ердан ўтиб кетди. Балки сизлар врачдирсизлар? Аёл ҳали тирик. Эҳтимол, уни ўлимдан асраб қолишга улгурарсиз ҳам… кейин дорга осиш учун.
Холмс хўмрайди.
– Биз Ридлинг-Торп-Мэнорга кетяпмиз, – деди у. – Аммо у ерда нима бўлганидан бехабармиз.
– Даҳшат! – деди бекат бошлиғи. – Уларнинг иккови: мистер Хилтон Кьюбитт ҳам, хотини ҳам отилган. Хотин олдин эрини, кейин ўзини отган. Хизматчи аёллар шундай дейишяпти. Эр ўлган, хотин чалажон ётипти. Ё тангрим, Норфолк графлигида энг қадимий авлод-а! Бу ерда уни ҳамма ҳурмат қилар эди!
Холмс бир оғиз ҳам гапирмай, сакраб файтонга чиқди, у етти милялик йўл давомида чурқ этиб оғиз очмади. Мен уни бундай нохуш кайфиятда жуда кам кўрганман. У аввалроқ, Лондондан чиққанимиздаёқ бутун йўл давомида эрталабки газеталарни қандайдир безовталик билан кўздан кечириб келган эди; лекин энди, унинг кўнглини ғаш қилган шубҳа кутилмаганда тўғри бўлиб чиққач, бутунлай тумшайиб олди. У ўриндиққа суянганча, қовоқ солиб алланималар ҳақида ўйларди.
Бу аснода биз Англиянинг энг диққатга сазовор ерларидан ўтиб борардик. Бу ўлканинг бугунги аҳолиси тарқоқ ҳолда – онда-сонда кўзга ташланувчи қўрғонларда истиқомат қилишар, аммо бу ям-яшил текисликнинг ҳар қадамида черковларнинг тўрт қиррали улкан минораларини учратиш мумкин эдики, бу манзара кўҳна Шарқий Англиянинг ўтмишда равнақ топгани, довруқ қозонганидан далолат берарди.
Ниҳоят, яшил жарликнинг нариги томонида немис денгизининг бинафшаранг соҳили кўринди, шунда аравакаш қуюқ дарахтзор ортида қад кўтарган иккита ўткир қиррали томни қамчиси билан кўрсатиб деди:
– Ана сиз сўраган ўша Ридлинг-Торп-Мэнор.
