– Милләт турында кайгырту начармы?
– Андый төшенчә юк революционер өчен.
– Ә халык? Үзебезнең татар халкы, туганнарыбыз – төркиләр?
– Халык, имеш. – Шундук тукталырга ашыкты ефрейтор Сәетгалиев. – Нинди сүз ул? Буржуй сүзләре сөйләмә миңа! Халык, милләт дигән сафсата белән күп алдадылар инде безне. Бөтендөнья революциясе каршында пролетариат һәм интернационал дигән бөек төшенчәләр генә бар.
– Син үзең дә, Сәхипгәрәй, конкрет халык, милләт вәкиле…
Бөтендөнья пролетар революциясе идеясенә мөкиббән ефрейтор бу юлы да башлаган сүзен әйтеп бетерергә ирек куймады аңарга.
– Мин РСДРП әгъзасы!
– Ә фиркагә кергәнче кем идең? Татар баласы түгелме?..
– Революционерның үткәне булмый, киләчәге генә…
– Шулаен шулай, әмма син татар телендә сөйләшәсең. Димәк, син шул халыкның вәкиле дә булып чыгасың түгелме соң?!
Борыннарына кыздырылган суган һәм пешкән ит исе килеп бәрелгәч кенә, үзләренең кая һәм ни юллап баруларын хәтерләде якташлар. Харчевняны узып китә язганнар лабаса.
– Тфү, – дип, аяк астына төкереп куйды ефрейтор. – Синең барлы-юклы сорауларың аркасында ач калам инде монда.
Харчевняга кереп утырдылар. Өстәл араларыннан шома балык сыман йөзеп йөргән сары чәчле чибәр ханымнарның берсе ялт кына алар каршысына килеп басты.
– Рәхим итегез, ни китерим, әфәнделәр…
Мирсәет авыз ачарга өлгермәде, дилбегәне ефрейтор Сәетгалиев эләктереп алды. Кулын күтәрә төшеп, бармак шартлатты да кызның күзләренә текәлде:
– Калҗа, марҗа һәм эчәргә бер баржа, – диде ул, урындыкка сөялә төшеп. Болар Мирсәет өчен әйтелгән сүзләр иде, билгеле. Менә мин кем, янәсе, харчевняга кергәчтен дә хуҗа итеп сизәм үземне. Ә официантка кыз ничек текәлеп торган булса, шулай торуында дәвам итте, татарчаны каян аңласын ул.
– Аңламадым, ни сорадыгыз, әфәндем? – дип, бу юлы ул үзен хуҗаларча тоткан Сәетгалиевкә таба борыла төште. Сүзләрнең асылына төшенмәсә дә, тегеләргә ияреп елмайгандай итте.
Аягын аякка атландырып, урындыгында атына башлаган ефрейтор күкрәкләрен киерә төште:
– Ике пилмән, – диде, русчалатып. – Сыра… һәм сыра астына кипкән балык…
Мөлаем елмаеп тыңлаган кыз, итәгенә ут капкандай, җитез генә йөгереп китте һәм, өстәл артына кереп утырган кунаклар беравык сүз алмашкан арада, һәммәсен китереп тезеп тә куйды.
– Әйдә, очрашу хөрмәтенә, – дип, сыра тулы бокалын югары күтәрде Сәетгалиев.
Эчемлеккә хирыслыгы булмаса да, Мирсәетнең кушылмый чарасы юк иде. Пролетар революция өчен күтәрделәр аннары. Буржуйларны җир йөзеннән себереп түгү өчен… Милләтчеләрнең тамырын корыту өчен…
– Миңа җитте, башкача эчә алмыйм, – дип баш тартырга мәҗбүр булды Мирсәет бераздан.
Ефрейторның бармагы югары күтәрелеп өлгерми, теге чибәр туташ килеп тә җитә. Ни кушсалар, шуны китереп кенә тора.
– Сеңерең сыек икән, иптәш, – дип, шактый ук кыза төшкән ефрейтор Сәетгалиев эчүдән баш тарткан Мирсәетне битәрләп куя: – Булдыра алмыйм, имеш. Нинди ир-ат соң син, өч кружка сыра да эчмәгәч… Сыра да эчмә, марҗа да кочма, ни өчен яшәргә кирәк!
– Изге китап хәмер эчүне хупламый, Сәхипгәрәй.
– Ә мин Аллага ышанмыйм.
– Маркс та, Плеханов та үз хезмәтләрендә эчүне якламый, – дип куймасынмы шунда Мирсәет.
– Ә мин аларны белмим. Шул нәмәрсәмә кирәкме алар миңа?
Аздан телсез калмады Мирсәет. Димәк, бөтендөнья пролетар революциясе ясыйм дип лаф орган ефрейторның бу исемнәрне ишеткәне дә юк.
– Синдәй революционерга аларның хезмәтләрен белү зыян итмәс иде, – дип, йомшак кына искәртү белән чикләнергә мәҗбүр ул әлегә.
– Мин революция солдаты, – дип, өстәлгә китереп сукты ефрейтор Сәетгалиев. – Ә син ниндидер буржуйларны сораштырасың. Революционер китап язмый ул. Мин сине шулай итим, мылтык белән буржуйларны җир йөзеннән себереп түгәргә кирәк әле безгә…
Сүз көрәштерү артык иде, әлбәттә. Мирсәет карышмады, дәшми калуны кулайрак тапты.
– Әй официант, – дип, кулын күтәрде ул арада Сәхипгәрәй. – Ике чәркә аракы китер.
– Мин аракы эчмим…
Әмма Мирсәетнең сүзләренә колак салучы булмады. Тагы бер мизгелдән ике чәркә аракы өстәл өстендә утыра иде.
– Син эчмәсәң, мин эчәрмен. Мулла буласым юк. – Ул арада бер чәркәне бушатып та куйды. – Син бул мулла, ә без сине себереп түгәрбез, китапларың-марксларың белән… Исхакыйны да язучы диләр әнә, анасын шулай итәсе…
Мирсәет пошаманга төште: әңгәмәдәше үз-үзен белмәс хәлгә якынлаша, бөтен харчевняны яңгыратып кычкырып сөйләшә. Сүгенү дә ерак йөрми икән үзеннән, хәрәкәтләре дә бутала башлады.
– Әйдә, араны өзик тә чыгып китик моннан, – дип, киңәш итеп карады ул.
Тыңлау кая, янә кулын югары чөйде ефрейтор.
– Әй официант, син кайда?
Яшькелт-зәңгәр күзле мөлаем кыз аның янәшәсенә үк килеп басты.
– Тыңлыйм, әфәнде…
– Менә бу, – дип, бармагын Мирсәеткә төбәде юлдашы. – Менә бу мине исереккә саный, хәрчәүнәдән чыгып китәргә куша. Әйт әле син аңарга, мин исерекме-түгелме икәнне әйт.
Кыз, ни дияргә белми, әле Мирсәеткә, әле Сәхипгәрәйгә карап торды.
– Тагын ике чәркә, – дип, бармагын шартлатты Сәхипгәрәй.
Кыз, таң чыгыдай яшькелт-зәңгәр күзләрен мөлдерәтеп, Мирсәеттән җавап көтә иде – нишләргә?..
– Ник китермисең, ник монда басып торасың? – дип, кызга таба тайпылды исереп алган Сәхипгәрәй һәм, кыюланып китеп, аның билдән түбән йомры җирен кочып алды. – Эчәбез дә, кочабыз да – марҗа кулларыбызда…
Кискен хәрәкәт ясап, исерекнең кочагыннан чак котылды официантка кыз. Итәкләрен сыпыргалап, читкәрәк китеп басты:
– Нишләвегез бу, кешеләрдән оялыгыз! Яхшы түгел, солдат әфәнде…
