Бу юлы да ым белән генә җавап кайтарды Кодрачев. Ишеткәнем бар, сөйлә, сүзеңне дәвам ит дигәне иде бу аның.
– Аннары шуны хәтереңнән чыгарма, Гәрәй агай, Казан – революцион шәһәр. Ә без – мөселман революционерлары өчен исә Казан иң югары мәркәз булырга тиешле.
– Соң, алай булгач, мин хәзер үк юлга чыгам. Казанга! Вахитов иптәш янына! – дип, урыныннан сикереп торды Кодрачев. Холкы шундый, ике уйлап тормый иде ул.
– Кичкә каршы юлга чыкмыйлар… Бергә утырып чәй дә эчмәдек бит әле, ашыкма, Гәрәй агай, – диде Мирсәет, кунагын тынычландырып. – Бүген минем янда кунарсың. Иртәгесен – җомга көн – хәерле юлга чыгарсың.
Питерның умарта оясы сыман кайнап торган көннәре иде бу. Төн кунарга дип кайтырга чыккач та, төркем-төркем булып оешкан ир-атны урап уза алмадылар. Мирсәет белән Гәрәй Кодрачев битараф кала алалармы соң?!
Невский проспектына килеп керүгә тукталырга мәҗбүр булды алар. Муенына ак шарф ураган күзлекле бер адәм, кызып-кызып, социал-демократларның тетмәсен тетеп ята иде…
Уйламаган-көтмәгәндә, Мирсәет шул төркем эченә атылып барып керде һәм, тегенең югалып калуыннан файдаланып, большевикларның бүгенге вакыйгаларга һәм Көнбатыш фронттагы сугышка мөнәсәбәтен кайнарлык белән аңлатырга кереште.
– Тот большевикны, – дип кычкырып җибәрмәсенме шунда арадан берәү.
Ул да түгел, төркем, боҗра сыман кысыла барып, уртада бер ялгызы торып калган Мирсәетне кысрыклап килә башлады. Бу күренешнең ни белән бетәсен белсә дә, бер Алла гына белгәндер. Большевикны йодрык һәм таяклар белән бәргәләргә керештеләр. Боҗра нык, котылырлык кына түгел…
– Җәмәгать, туктагыз, – дип кычкырган калын тавыш шулчак һәммәсен сискәндереп җибәрде. – Нинди большевик булсын ул. Шаярта гына ич, аңламыйсызмыни…
Боҗрадан читтә торып калган Гәрәй Кодрачев иде бу. Сүзенә колак салучы күренмәгәч, Мирсәетнең эшләре мөшкел икәнлекне аңлап, ике мәртәбә һавага атарга мәҗбүр булды.
– Таралыгыз, таралыгыз… Бу нинди бунт тагы… Хөкүмәт вәкилен кыйныйлар… – дип кычкырды ул янә.
Боҗра шым булды, гүя кырыкка ярылды. Мирсәетнең җиңеннән өстерәп китү ягын кайгыртты Кодрачев.
– Кем атты?.. Җәмәгатьчелек тәртибен кем боза? – дип, каршыларына йөгереп килгән ике полицайга да ул күрсәтте юлны.
– Әнә анда ак шарфлы бер большевик болгата дөньяны…
Ә үзләре төркем эченә кереп югалдылар.
Килешенгәнчә, Кодрачев иртәгесен Казанга юл тотты.
Ә тагы атна-ун көннән аның үзенә Казаннан чакыру кәгазе килде. Питердан Казанга китеп барышлый Мәскәүгә гаиләсе янына кереп чыгарга да җай табылды. Көтмәгәндә кайтып кереп шаккатырсын, шатландырсын әле үзләрен. Бүләкләре дә зур. Раузага – ак кәҗә мамыгыннан бәйләнгән чуклы Оренбург шәле. Ә кызына Германиядә эшләнгән курчак алып куйган иде ул.
Кичке сигезләр тирәсендә Мирсәет ишекне шакыды. Вокзалдан ара ерак түгел, кызу-кызу атлап җәяү кайткан иде. Әллә ашыкканга, әллә башка сәбәптәнме, гомер булмаганча, җилкенеп, дөп-дөп йөрәге кага. Раузасы янына кайтты ич, Рәсидә сабые янына…
Көттереп кенә килделәр ишеккә. Раузаның әнисе тавышы ишетелде:
– Кем кирәк? Кем бар анда?..
– Бу мин – Мирсәет…
Тавышын таныды, әлбәттә. Әмма, ни сәбәпледер, әби кеше теләр-теләмичәрәк ачты кебек ишекне. Исәнләшүе дә гадәттәгедән корырак булды. Сагая калды Мирсәет, әллә бер-бер хәл булганмы болар белән, югыйсә берәүне дә рәнҗеткәне, үпкәләткәне юк иде сыман.
– Бала авырып киттеме әллә? – дип сорады ул, сабырсызланып. Вакыт соң түгел ич әле. Әтисе тавышын ишетүгә йөгереп чыга торган Рәсидә дә, кочагына ташланырга ашыккан Рауза да ни өчендер күренмәде.
– Әле генә йокыга китте, – диде әби кеше, пышылдап. Мирсәеткә дә тынычрак сөйләшергә кирәклекне аңлатып, ирененә бармагын куйды. – Бала өйдә, исән-сау…
– Рауза?.. Рауза кая?.. Рауза белән бер-бер хәл булдымы әллә? – дип, әбисенә текәлде Мирсәет.
Җавабын ишетмәде әле, әмма йөрәк, ниндидер хәвеф буласын сизенгәндәй, ярсып тибүендә булды.
Чынлап та, күңеленә килгән шик хак булып чыгамы әллә – Рауза нинди дә булса бәхетсезлеккә юлыкканмы?..
Югалып калган ананың җиңеннән җилтерәтергә әзер иде Мирсәет:
– Әби, дим, газаплама, зинһар, тизрәк әйт! Раузага ни булды?
– Берни дә булмады. Өйдә юк, кайтып җитмәде әлегә.
Ниһаять, иркен сулыш алды Мирсәет, аяк киемен салып түргә узды. Чиста-йомшак мендәргә чумып йокыга талган нәни кызыкаен сөеп килде. Бүләккә алып кайткан курчакны сабыйның каршысында торган урындыкка утыртты. Уянып, күзләрен ачкач та күрсен, шатлансын…
Әллә кай арада чәй куеп, өстәл хәстәрләргә өлгергән иде Раузаның әнисе. Киявен тамак ялгап алырга чакырды. Әмма, ни сәбәпледер, бүген кәефсез күренә иде ул. Кыставын да кыстау диеп булмый, теләр-теләмәс кенә сөйләшә.
Мирсәет үзе сораштырырга мәҗбүр булды.
– Рауза кая киткән иде соң, әбекәй?..
– Таныш-белешләренә киткән иде.
– Кемгә икәнен әйтмәдеме?
– Кем белеп бетергән аныкын…
– Кайчан кайтам диде соң?
– Әллә тагы… Сине бу арада гына көтми иде бугай әле ул…
Сораштыруының файдасыз икәнлегенә төшенде Мирсәет. Ни генә димә, әбисе бүген теләр-теләмәс сөйләшә иде. Әллә кызы белән үпкәләшкән, әллә башка бер-бер сәбәбе бармы – Мирсәет өлкән кешене артык борчымаска булды.
Янә Рәсидәсе янына кереп, аның җылы нәни тәпиләрен сыйпап куйды, күзенә төшеп торган йомшак чәчләрен аралап, маңгаеннан сөйде. «Бу кадәр охшаса охшар икән үземә. Кыз бала әнисенә тарта төшсә дә начар булмас иде. Ә ул чат әтисе!» – диеп уйлады үзалдына.
Вакыт уза… Ә Рауза күренми. Ишекнең теге ягында әбисе тынычсызлана – әледән-әле тирән сулыш алганы ишетелә. Мирсәет тә борчыла башлады инде… Хатын-кызга шулай соңарып йөрү килешә торган нәрсә түгел, дөньяның да бик болгавыр чагы бит.
Һава сулаган атлы булып, берничә кат урамнан да урап керде. Урамда хәрәкәт туктаган, төнге трамвайларның чыелдавы да ишетелми башлады… Мирсәет, өйгә кереп, кәнәфигә кырын ятты, өстәл лампасын кабызып, Ленинның «Нәрсә эшләргә?» дигән китабын укырга кереште. Бу хезмәтне һәрчак куен кесәсендә йөртә торган иде ул. Күп урыннарын яттан белсә дә, укыган саен, Ленинның фикерләре тирәнрәк һәм моңарчы тоелмаган яңа төсмерләре белән ачыла бара иде аның өчен. Әмма бүген башына һични керерлек түгел, Раузаның шулай соңаруы күңел тынычлыгын алды.
«Нәрсә эшләргә?..» – дип сорады ул үз-үзеннән. «Нәрсә эшләргә? Нәрсә эшләргә?..» – дип тибә иде сыман йөрәге дә… Борчуларын читкә ташларга омтылып, янә китап битенә текәлеп карый. Сүзләре таныш, әмма фикер зиһенгә үтеп керми, һаман шул бер үк сорау бимазалый: «Нәрсә эшләргә?..»
Китапны бер читкә куеп, үз-үзен белешмичә, кухняга атылып чыга. Әбисе әле булса йокламаган. Урамга караган тәрәзәгә капланган да тик басып тора. Көтә… Ана күңелендә тынгылык юк. Елый-елый шешенеп беткән иде булса кирәк – Мирсәеттән күзләрен яшерде. Яулык очын, авыл хатыннарына гына хас пөхтәлек белән, авыз читенә таба тарта төште. Дәшми кала алмады Мирсәет, булдыра алганча ягымлы итеп дәште:
– Нигә йокламыйсың, әбекәй?.. Бар, ятып тор, кайтыр, – дип тынычландырды ананы. – Тыныч кына яши белми, ут борчасы ич синең кызың… Җитешмәгән җире, аралашмаган кешесе юк…
Әмма ул төндә икесенең дә күзенә йокы кермәде.
Таң беленеп килгәндә генә, аларның тәрәзә каршысына затлы арба җигелгән ат килеп туктады. Каретадан сикереп төшкән хатын Рауза иде, ачык тәрәзәдән аның кет-кет көлгән тавышы ишетелде. Аннары ул кучерга кул болгады да яшь колын сыман уйнаклап өйгә ашыкты. Баскычтан да шак-шок басып, йөгереп диярлек, ашыгып менде ул. Ишекне үз ачкычы белән ачты. Каршысына чыгып баскан әнисе һәм ирен күргәч тә югалып калмады:
– Ха, – диде ул, гамьсез кыяфәт белән. – Өйдә кунак бар икән ләбаса.
