Кунларнинг бирида Миртожи наҳорги ошда танбурчилик қилиб, соат ўнларда ширакайф ҳолда уйга қайтди. Дарвоза ёнида бўшаган идишларини кўтарганича Тўтиё турарди.
– Салом менинг мунис ҳамроҳим, – деди Миртожи қувончдан кўзлари порлаб.
– Ассалом, – деди Тўтиё.
– Қани, ичкарига марҳамат!
Киришди. Миртожи Тўтиё келтирган қатиқни яйраб-яйраб симирди. Кейин оғзини кафтининг орқаси билан артиб, қизнинг қўлидан ушлади.
– Бугун бозор тез тугаптими?
– Ҳа, ўзимиз ҳам вақтли тушгандик. Келсам, йўқ экансиз. Энди кетмоқчи бўлиб тургандим.
– Ҳеч қаёққа кетмайсиз, севгилим!
Миртожи Тўтиёнинг белидан ушлаб, ўзига тортди. Қиз енгилгина қаршилик кўрсатар экан, тунов кунги саволини такрорлади.
– Совчи юбормайсизми?
– Албатта юбораман. Эртага қишлоғимга кетяпман. Қайтиб келиб, сизга совчи юбораман. Бир ой ичида тўй қилиб, сизни шу ерга тушириб келаман. Бирга яшайверамиз. Хўпми?
– Ўзингиз уй олмайсизми?
– Оламан албатта. Ҳали биргаликда бир данғиллама ҳовлиларда яшайликки, одамларнинг оғзи очилиб қолсин. Сизни Сочи, Ялталарга олиб бораман.
– Аввал ўқишга киргизинг…
– Ўқишга ҳам киргизаман…
Миртожи қизни авраб бағрига босиб, юз-кўзидан, лабларидан тинимсиз ўпар, бечора Тўтиё эса ҳолсизгина қаршилик кўрсатар, аммо биринчи галдаги сингари Миртожининг кўкрагидан итаришга, қучоғидан чиқишга мажоли етмасди. Миясида “яхши кўради, уйланади” деган умид, илинж заифгина жонланиб турарди. Узоқдан: “Нима қиляпсан, бу гуноҳ-ку”, деган овоз эшитилар дугонасининг: “Бу йигитни қўлдан чиқарма”, деган гапи ўша сасни босиб кетар, шу оралиқда: “Шундай бўлса, бир-биримизга маҳкам боғланиб қолармиз” деган нодонларча, телбаларча бир фикр ҳаммасидан устун чиқиб, уни ҳалокат сари, чуқур бир жарлик сари шиддат билан суриб борарди. Сўнгги фикр, эҳтимол, балоғатга етган қизнинг тез уйғонаётган саркаш эҳтироси ҳосиласи бўлгандир. Ҳарқалай нима бўлгандаям, шу сонияларда Тўтиё ақлини буткул йўқотди. Ўз ихтиёрини йигитнинг ёввойи, ўжар иштиёқи измига бериб қўйди. Шу тахлит Миртожи тўхтовсиз шивирлаб, ўпиб, эркалаб, уни каравотга босди. Кийимларини чаққонлик билан ечиб ташлади.
Шу куни кечқурун у Тўтиёни қоп-қоп ваъдалар бериб, қишлоғига жўнатди. Эртасига ўзи ҳам қишлоғига кетди.
Албатта, Миртожи аввалбошдан Тўтиёни алдаб кетиш ниятида эди, дейиш инсофдан бўлмасди. Шунчаки, Миртожи уни телбаларча севган эмасди. Тўтиёга унча жиддий эътибор қилмади. Буни у кейинчалик, қамоқда ўтирган пайтларида афсус ва армон билан юрагидан ўтказди. “Бир қизни бадном қилиб, номардларча қочдим-а”, дея ўзини айблади. “Ахир ўзимга боғлиқ бўлмаган ҳолатда қамалиб қолдим-ку” деган важни кўнгли қабул этмади. Аслида бу важнинг ҳам таги пуч эди. Одам ўзига боғлиқ бўлмаган ҳолатда қамалиши ҳаётда жуда кам учрайди: мингтадан битта. Миртожининг қамалиши эса… Хуллас, ўша куни Тўтиё билан хайрлашиб, қишлоғига йўл олганида мақсади – бировга ваъда қилинган “омонатни”, яъни ҳамқишлоғи Абдусалим исмли йигитни молия институтига ўқишга киритиб қўйиши учун Ҳазратқулов деган домлага уч ярим минг доллар пул олиб келиб беришдан иборат эди. Абдусалимнинг отасидан уч ярим ўрнига тўртни олиб, орасида ўзи ҳам беш юз ишлаганидан хурсанд бўлиб шаҳарга қайтган Миртожи Ҳазратқуловнинг ҳовлисида “пора берувчи шахс” сифатида жиноят устида қўлга олиниб, тўрт йилга кесилди. Амнистия туфайли икки йилда чиқиб келиб, Тўтиёни излашга тушди. Тополмай юрган кунларининг бирида Эшбой исмли ўртоғини учратиб қолди.
Армияда бирга хизмат қилган дўсти Эшбой Россияда қолиб кетганди. Ўша келибди. Барнаулда ширкат очиб, ишлари юришиб, бойиб кетибди. Миртожининг қамоқдан чиқиб, бетайин юрганини эшитиб, бош чайқади.
– Бу ишинг бўлмайди, дўстим. Отлан, сени ўзим билан олиб кетаман.
– Нима қиламан у ёқда?
– Мол бераман, олиб келиб сотасан.
Миртожи кўп ўйлаб ўтирмай рози бўлди. “Шу орада уч-тўрт сўм пул қилсам, Тўтиёга уйланиб оламан”, деди. Қари отаси уни ҳали-бери уйлантиришга қурби етмайди.
Барнаулда бир ой қолиб кетди. Бир вагон тахта ортиб, шаҳарга келди. Тахталар сотилгунча, катта шаҳарга келолмади. Бир ой ўтди. Тахтани пуллаб, Барнаулга пиёз юклади. Яна бир ой ўтди. Жўнаш олдидан пойтахтга тушиб, Тўтиёни дараклади… тополмади. Шакарсойга борди. Орқаваротдан суриштирди. Тўтиё тоғ томонга эрга тегиб кетган дейишди. Умидсиз қайтди. Барнаулга кетди. Тижорати юришди. У ёқдан тахта, бу ёқдан пиёз – чўнтаги пулга тўлди. Шу орада келиб, яна Тўтиёни излади. Тополмади.
Орадан бир йил ўтди. Отаси “уйланмасанг бўлмайди, кўзим очиғида невара суяйин”, деб туриб олди. Миртожи уйланишга розилик берди.
Орадан яна икки йил ўтди. Иш билан пойтахтдаги кийим бозорига тушган Миртожи мато сотиб ўтирган аёллар сафида ногаҳон таниш чеҳрага дуч келди. Бу… Тўтиё эди. Миртожи ҳаяжон билан “Салом!” деди.
Тўтиё индамади. Унинг чеҳрасида нафратми, бефарқликми, аллақандай тушунарсиз ифода зоҳир эди.
– Манови матонинг нархи қанча? – деб сўради Миртожи.
Тўтиё чеҳрасидаги ўша ифода билан қаради. Чунки унинг ёнида эри бўзрайиб турарди.
Миртожи бозордан руҳсиз чиқиб, эски отарчи ошналаридан бирига дуч келди. Қўярда-қўймай уни ресторанга олиб тушди. Ресторанда роса ичди. Кейин ресторан ашулачисининг рубобини олиб, йиғламсираб бир ашула айтди. Аммо унчалик ўхшатолмади.
“Бугун сен қайдасан,
Қайларда қолдинг.
Бугун сен кимларнинг
Маъсум ҳамроҳи..!”
Миртожи энди билдики, ўша қатиқчи қиз Тўтиё унинг биринчи муҳаббати экан.
* * *
Эҳтимол, Лайлонинг қочиши менинг Тўтиёга қилган номардлигимга жавобдир, деб ўйлади у шу тобда. Аммо… мен Тўтиёни изладим-ку. Унинг ўзи йўқолиб қолди-ку…
– Отаси, бир оз мизғиб олмайсизми, тонг ёришиб қолди.
Хотинининг овози Миртожини хаёллар уммонидан олиб чиқди.
– Майли. Ҳозир, – деди у оғир қўзғалиб, иккинчи қаватдаги муҳташам хобгоҳига йўл олар экан.
Миртожи уйқу дори ичиб, озгина мизғиди. Шу мизғиш баробарида туш кўрди. Тушида Тўтиё оппоқ либосда турганмиш. Миртожи қўлида тор, қўшиқ куйламоқда.
“Истасанг шу фалакдан
Ойни олиб бераман.
Юлдузлардан кўксингга
Маржон тақиб қўяман…”
Ногаҳон Тўтиё ҳам куйлаб юборибди:
“Ёлғончи ёр, ёлғонларинг тугар қачон,
Ёлғон йиғлаб, куйганларинг тугар қачон?!”
“Мен ёлғончи эмасман. Мен сени изладим, эй бегуноҳ оҳу”, дер эмиш Миртожи.
“Йўқ-йўқ, бегуноҳ эмасман, ўзимда гуноҳ,
Ёлғонингга алданган кўзимда гуноҳ…”
деб куйлар эмиш Тўтиё.
Миртожи босинқираб уйғонди. Кун ёйилиб кетган, пастда, айвондаги телефон муттасил жиринглаб турарди. Миртожи бу қўнғироқ тасодифий эмаслигини сезгандек, шошиб пастга тушди.
ҚОЧОҚЛАРНИНГ ДАРАГИ ЧИҚДИ
