Унинг меъдага тегувчи жилваси яна ҳам назокатлироқ кўриниш олди.
Холмс бир оз ўйланиб қолди.
– Назаримда, – деди у ниҳоят, – ҳозир сиз кўзлаган режангизга қаттиқ ишонган ҳолда ҳаракат қилаётганга ўхшайсиз. Мактубларнинг мазмуни менга маълум. Бинобарин, мижозим албатта менинг маслаҳатимга амал қилади. Мен бўлсам унга ҳамма гапни бўлғуси эрига очиқ айтишни ва унинг олиҳимматлигига умид боғлашни маслаҳат бераман.
Милвертон кулиб юборди.
– Сиз герцогни билмас экансиз, назаримда, – деди у.
Холмснинг таъби хира бўлганини кўриб, герцогнинг қанақа одамлигини яхши билишини сездим.
– Мактубларда ҳеч қандай ножўя гап йўқ, – деди у.
– Улар жўшқин… ғоятда жўшқин қалб билан ёзилган, – деб жавоб қилди Милвертон. – Ледининг услуби ниҳоятда дилбар. Аммо сизни ишонтириб айтишим мумкинки, герцог Доверкорский бу услубни қадрлай олмайди. Лекин, агар сиз бошқача фикрда бўлсангиз, унда ишимизга хотима ясаб қўя қолайлик. Чунки бу масалани фақат пул билан ҳал қилиш мумкин. Сиз, агар бу мактублар герцогнинг қўлига бориб тушса, мижозингиз бундан ҳеч қандай зиён кўрмайди деб ҳисоблаяпсиз – яхши, агар шундай бўлишига қатъий ишонсангиз, у ҳолда мактубларни йирик пулга сотиб олишингиз бемаънилик бўлар эди.
Милвертон ўрнидан туриб, пальтосини қўлига олди.
Холмснинг ранги ғазаб ва аламдан гезариб кетди.
– Тўхтанг, – деди у. – Жуда ҳам шошқалоқ экансиз. Биз бу нозик ишнинг жанжалга сабаб бўлмаслиги учун қўлимиздан келганча уриниб кўрамиз, албатта.
Милвертон яна жойига ўтирди.
– Бу ишга айнан шундай ёндашишингизни билардим, – деди у минғирлаб.
– Шуниси ҳам борки, – деб гапида давом этди Холмс, – леди Ева бадавлат аёллардан эмас. Гапимга ишонинг, у ўша мактублар учун сизга ҳатто икки минг фунт тўлаганида ҳам хонавайрон бўлади, аммо сиз белгилаган миқдордаги ақчани тўлашга унинг мутлақо қурби етмайди. Шунинг учун, илтимос қиламан сиздан, талабингизни бир оз чекланг-у, ҳозир мен тилга олган ақча эвазига мактубларни қайтариб беринг, гапимга ишонинг, леди Еванинг шу пулдан бир чақа ҳам ортиқ маблағи йўқ.
Милвертоннинг юзи табассумдан баркашдек ёйилиб кетди, кўзларида шўх учқунлар чақнади.
– Биламан, ледининг имконияти ҳақида айтганларингиз тўғри, – деди у. – Лекин бир ўйлаб кўринг: бу никоҳ тўйи муносабати билан хонимнинг дўстлари-ю, хешлари албатта унга ул-бул нарса совға қилиш тараддудига тушадилар. Сиз уларга, Лондондаги барча совғабоп қандиллар-у, кўзалардан ҳам кўра, шу бир даста мактуб келиннинг кўнглини кўпроқ хушнуд қилади, деб тушунтиринг.
– Бунинг иложи йўқ, – деб эътироз билдирди Холмс.
– Э Худо, қандай ачинарли ҳол! – деди Милвертон киссасидан қалин ёндафтар чиқараркан. – Таассуфки, хонимларимизнинг маслаҳатчилари донишманд эмас, деб ўйлашга мажбурман: улар йўл-йўриқ кўрсатишни билмайдилар. Мана буни кўринг!
У муҳрланган конверт ичидан хат чиқарди.
– Буни ёзган… йўқ, беандишалик қилиш яхши эмас. Аммо эртага бу мактуб, уни ёзган хонимнинг эрига бориб тегади. Бундай бўлишига борйўқ сабаб шуки, хоним бу мактуб учун арзимаган ҳақ тўлашдан бош тортаяпти, ҳолбуки, ўша талаб қилинган ҳақни ярим соат ичида – бриллиантларини қалбакисига айрибошлаб топса бўларди. Афсус, афсус! Айтинг-чи, мисси Майлс билан полковник Доркингнинг никоҳ тўйи бузилгани эсингиздами? Бу ҳақда «Morning post» газетаси никоҳга атиги икки кун қолганида хабар қилган эди. Хўш, нега бундай бўлган эди? Йўқ, ҳеч ақл бовар қилмайди бунга – арзимаган бир минг икки юз фунт пул билан ишни пиширса бўларди. Ахир бу аянчли эмасми? Сиз эса, шундай бамаъни одам бўла туриб, мижозингизнинг номуси ва келажаги ҳал бўлаётган чоғда савдолашиб ўтирибсиз-а! Мени ҳайрон қолдиряпсиз, мистер Холмс.
– Мен очиғини айтдим, – эътироз билдирди Холмс. – Мижозим бунча пулни топа олмайди. Лекин мен айтган нарх ҳам кам пул эмас. Шунча ақчадан воз кечиб бир бечора аёлни бахтиқаро қилиш яхшими? Ахир сиз бундан ҳеч қандай манфаат кўрмайсиз-ку.
– Янглишдингиз, мистер Холмс, орқаваротдан тарқатилган миш-мишлар менга жуда катта фойда келтиради. Ҳозир худди шунга ўхшаган ишлардан саккиз-ўнтаси қўлимга илинай деб турипти. Агар леди Евани жазолаганим ҳақида овоза тарқалса, бошқалар мулоҳазали бўлиб қолишади. Энди тушундингизми?
Холмс сапчиб ўрнидан туриб кетди.
– Уотсон, орқасига ўтинг! Уйдан қочиб чиқмасин! Ҳозир, сэр, ёндафтарингизда нималар ёзилганини ўқиб кўрамиз.
Милвертон «шип» этиб бурчакка ўтди ва орқасини деворга тираб туриб олди.
– Мистер Холмс, мистер Холмс, – деди у камзулининг олдини очиб, қўйин чўнтагидан оғзи чиқиб турган каттакон тўппончасини кўрсатаркан. – Мен сизнинг бундан дурустроқ усул қўллашингизни кутган эдим. Бунақа муносабатни менга кўп ишлатишган, лекин ҳеч қачон ҳеч нимага эриша олишмаган. Шуни яхши билингки, мен тиш-тирноғимгача қуролланганман ва истаган пайтимда қурол ишлата оламан, зеро, қонун мени ҳимоя қилишини яхши биламан. Қолаверса, ўша сиз тилга олган мактубларни ёнимга солиб келадиган даражада аҳмоқ ҳам эмасман. Айтмоқчиманки, сиз яна бир марта хатога йўл қўйдингиз, мистер Холмс. Хўп, саломат бўлинглар, жентльменлар, бугун кечқурун мен яна икки киши билан учрашишим лозим, ўзингиз биласиз, бу ердан Хемстедгача анча йўл.
Милвертон юриб келиб, стул суянчиғига ташлаган пальтосини олди ва қўлини револьверига қўйганча эшик томон йўл олди. Шунда мен стулни олиб унга отмоқчи бўлган эдим, лекин Холмснинг бош чайқаганини кўриб, яна уни ерга қўйдим. Милвертон тиржайганча бизга таъзим қилиб ва қошларини учириб хонадан чиқди, орадан бир зум ўтгач, кўчадан карета эшигининг «қарс» этиб ёпилгани ва ғилдиракларнинг шалдираб юриб кетгани эшитилди.
Холмс қўлларини шимининг чўнтагига тиқиб, бошини эгганча, кўзини каминдаги лаққа чўғдан узмай ўтирарди. Шу алфозда у ярим соатча чурқ этмай ўтирди. Сўнг қатъий бир қарорга келган одамдек сапчиб ўрнидан турди-да, ётоқхонаси томон юрди. Салдан кейин у ердан қилиқлари анча бетакаллуф, эчкисоқол, олифта бир ҳунарманд йигит чиқди. У сопол трубкасини чироқдан тутатиб олиб, эшик тутқичидан ушлади.
– Мен тезда қайтаман, Уотсон, – деди у ва зулмат тун қўйнига кириб кўздан ғойиб бўлди.
Тушунишимча, дўстим Чарльз Огастес Милвертонга қарши жанг бошлаган эди. Лекин бу жангнинг нима билан тугаши етти ухлаб тушимга кирмаган эди.
Холмс бир неча кун муттасил ҳар хил пайтда шу қиёфада уйдан чиқиб юрди. Тўғри, дўстимнинг Хемстедга қатнаётганини ва вақтини бекор ўтказмаётганини билардим, аммо унинг қандай иш билан шуғулланаётганидан мутлақо бехабар эдим. Ниҳоят, ташқарида бўрон қутураётган рутубатли оқшомларнинг бирида, у уйга қайтиб келиб, либосини ечди ва оловга яқин ўтириб самимият билан хандон отиб кулиб юборди.
– Сиз, Уотсон, менда уйланишга мойиллик борлигини ҳеч сезганмидингиз?
– Йўқ, сезмагандим.
– Бўлмаса, билиб қўйинг, мен бир қиз билан аҳд-паймон қилиб келдим.
– Азиз дўстим! Табрикла…
– Қаллиғим –Милвертоннинг уй ходимаси.
– Ё тавба, бу нима қилиқ, Холмс?
– Менга Милвертон тўғрисида маълумотлар керак эди.
– Ҳатто шу даражага бордингизми?
– Ўзга иложим йўқ эди. Камина омади юришган мисгарман, исмим – Эскот. Биз ҳар куни кечқурун сайр қилдик, суҳбатлашдик. Э Худо! Ҳиқилдоғимга келди у суҳбатлар! Лекин ниятимга етдим. Энди мен Милвертоннинг уйини худди беш қўлимдек биламан.
– Ахир, қиз нима бўлади, Холмс?
У елкасини учириб қўйди.
– Бошқа иложимиз йўқ эди, азизим Уотсон. Ов қилгандан кейин биракай ов қилиш керак. Лекин мен мамнуният билан сизга шуни баён қилишим мумкинки, бу борада рақибим бор, у қиздан юз ўгирганимни кўрган заҳоти албатта ўрнимни эгаллайди. Қандай ажойиб тун!
– Сизга ёқадими шунақа ҳаво?
– Бу айни муддао. Мен бугун тунда Милвертоннинг уйига кирмоқчиман, Уотсон.
Унинг ниҳоятда жиддият ва қатъият билан айтган бу гапини эшитдим-у, нафасим ичимга тушиб, аъзойи баданим жимирлаб кетди. Зулмат тун қўйнида чақмоқ чақиб, поёнсиз қишлоқ манзарасининг энг майда икир-чикирларигача бир зумга ялт этиб ёритгандек, мен ҳам Холмснинг бундай қилмиши оқибатида юз бериши мумкин бўлган барча фалокатларни оний фурсатда ақлий нигоҳим билан кузатиб чиқдим – азиз дўстим қўлга тушиши, ҳибсга олиниши, натижада унинг обрўси тўкилиб шарманда бўлиши ва мараз Милвертоннинг тузоғига илиниши мумкин эди.
– Худо ҳаққи, Холмс, ўйлаб иш кўринг! – деб чинқириб юбордим.
– Азиз дўстим, ўзингиз яхши биласиз, мен бемулоҳаза иш кўришни ёқтирмайман, ҳаммасини пухта ўйлаб кўрдим, бинобарин, агарда бошқа йўл топилганида ҳеч қачон бундай хатарли тадбирга қўл урмаган бўлардим. Келинг, масалага жиддий ёндашиб кўрайлик. Ўйлайманки, маънавий жиҳатдан сиз бу ниятимни маъқуллайсиз, яъни бу қилмишим фақат қонун олдидагина жиноят ҳисобланади. Милвертоннинг уйига ўғриликка тушишдан мақсад – бор-йўғи, куч ишлатиб бўлса ҳам, унинг ёндафтарини тортиб олиш. Бу ишда ўзингиз ҳам менга кўмаклашмоқчи бўлган эдингиз.
Мен ўйланиб қолдим.
– Ҳа, – деб тасдиқладим, – ниятимиз – Милвертондан фақат ғайриқонуний мақсадда фойдаланаётган буюмнигина тортиб олиш экан, бу иш маънавий жиҳатдан қонунга зид бўлмайди.
